Қазақстан 1917 жылғы қазан төңкерiсi қарсаңында
Сабақтың мақсаты: — Қазан төңкерiсi қарсаңындағы Қазақстандағы қоғамдық ахуал, Уақытша үкiмет беделiнiң төмендеуi және ұлттық мемлекет құру идеясының жандануы туралы түсiндiру; — саяси шиеленiстер кезеңiндегi Қазақстанның жағдайы, ұлт зиялыларының iсәрекеттерi мен оның нәтижелерiн көрсету; — ұлттық бiрлiк, ұлттық тұтастық хақындағы оқушының отаншылдық сезiмiн ояту.
Базалық бiлiм: Ақпан революциясы тұсындағы Қазақстандағы саяси жағдай, саяси партиялар мен ағымдардың iсәрекетi және ұлт зиялыларының белсендi iсәрекеттерi туралы мәлiметтер. 26 Тiрек ұғымдар: Қазан төңкерiсi тұсындағы Қазақстандағы әлеуметтiкэкономикалық жағдай, саяси қозғалыстардың өрши түсуi және Алашорда үкiметiнiң құрылуы мен маңызы. Көрнекi және дидактикалық құралдар: 1916—1918 жылдардағы Қазақстан картасы; ұлт зиялыларының портреттерi; “Алаш” партиясының Жарғысы мен бағдарламасы; сызбалар мен кестелер; тест сұрақтары.
Сабақтың типi: аралас сабақ. Сабақтың әдiсi: баяндау, дидактикалық материалдармен жұмыс iстеу, өзiндiк жұмыс iстеу, рөлдiк ойын әдiсi.
Сабақтың нәтижесi: сабақ барысында оқушы отандық тарих беттерiнiң бiрi — Қазан төңкерiсi тұсындағы Қазақстанның әлеуметтiкэкономикалық жағдайымен танысады, саясиқоғамдық өмiрдегi ұлт зиялыларының iсәрекеттерiн бiледi; “Алаш” партиясының саяси қызметiн бiлiп, ұлт қайраткерлерiнiң ұлттық тұтастық идеяларымен танысып, оның маңызы мен көкейкестi мәселелерiн ұғынады. Сабақты оқушылардың логикалық ойлау қабiлетiнiң қалыптасуына негiз боларлықтай етiп бастаған дұрыс. Бұл үшiн мұғалiм өткен сабаққа жүйелi сұлба арқылы шолу жасап өтедi. Сызбаны оқушылар мұғалiмнiң көмегiмен түсiндiредi.
Мұғалiм өткен сабақты қысқаша шолып, оқушылардың логикалық ойлау қабiлетiн арттыратын “Қазақстан халқының Уақытша үкiметке көзқарасы қандай болды?” деген сұрақ қояды. Оқушының ойына осы түсiнiктi жеткiзу арқылы оның дамытушылық қабiлетiн қалыптастырады. Мұғалiмнiң оқушыға ұсынатын негiзгi мiндеттерi мынадай: — Уақытша үкiмет тұсындағы Қазақстан халқының экономикалық жағдайы; — әлеуметтiк тартыстардың күшеюi; — жұмысшы және солдат Кеңестерi беделiнiң өсуi.
Мұғалiм осы мiндеттердi түсiндiру арқылы оқушылар дың аталған кезең жөнiндегi түрлi ой қорытындыларын жинақтап айтуына жағдай туғызады. Мұғалiм жаңа тақырыпты меңгеру барысында оқушының ынтасын тексеру үшiн олардың ойына түрткi болар төмендегiдей сұрақтар қойып, оқушының бiлiмiн пысықтауына болады:
1. Елдiң экономикалық ахуалы нелiктен нашарлап кеттi? 2. Әлеуметтiк қатынастар нелiктен шиеленiсiп кеттi? 27 3. Уақытша үкiмет нелiктен халық сенiмiнен айырылып қалды? 4. Большевиктер халық алдындағы өзiнiң беделiн қалай көтердi және олардың идеясы қандай болды? Қоғамдықсаяси күрестiң өрлеуiмен танысып отырған оқушы ойлау қабiлетiнiң даму барысында осы кезеңдi толықтыратын жаңа мәлiметтер туралы түсiнiк iздеуiн қамтамасыз ету керек. Жаңа түсiнiк оқушы санасына сол кезеңдегi қазақ халқының екi жақты саяси бағытының нәтижелерi арқылы жетуi керек. — Түркiстан халқының саяси белсендiлiгiнiң артуы; — Тұтас Түркiстан идеясы және Түркiстан автономиясының құрылуы. Мұғалiм оқушылардың логикалық ойлау қабiлетiн дамыта отырып, Түркiстан халқының саяси белсендiлiгiнiң артуына себеп болған ұлттық дербестiк идеяларымен жақын таныса отырып, М. Шоқай, М. Тынышбаев, Т. Рысқұлов және т.б. ұлт қайраткерлерiнiң қызметiмен таныстырады. — М. Шоқайдың Тұтас Түркiстан идеясы; — Т. Рысқұловтың Түркiстан Республикасы идеясы. Оқушының сабақ барысындағы алған бiлiмiнiң жинақ талуы Қазақстандағы ұлттық дербестiк идеясының шынайы көрiнiсi — Алашорда үкiметiнiң құрылуы.
Осы тұста мұғалiм қосымша материалды, атап айтқанда, “Алаш” партиясының Жарғысы мен бағдарламасын сәттi пайдалана отырып, Алашорда үкiметiнiң жүргiзген саясатымен, ұлт автономиясы идеясымен таныстырады. Осы тұрғыдағы мұғалiм түсiндiретiн мiндеттер: — Алашорда үкiметiнiң құрылуы және оның маңызы; — Алаш қайраткерлерiнiң саяси белсендiлiгi; — Ұлттық мемлекет идеясы; — Алаш және Кеңес үкiметiнiң тайталасы; — Алаш қайраткерлерi мен Кеңес үкiметi арасындағы келiссөздер; — Алашорда үкiметiнiң таратылуы және оның (Алашорданың) тарихи маңызы. Сабақ барысында оқушылардың алған бiлiмiн тексеру мақсатында олардың ой қорытындысы мен тұжырымдарын, бiлiктiлiктерiн байқататын әдiс — сұрақжауап кестесiмен жұмыс iстейдi. Оқушының ойын дамытуға негiз ретiнде олардың өзiндiк жұмыс iстеуi мен өз бiлiмдерiне бақылау жасауына мүм 28 кiндiк туғызу керек. Бұл үшiн оқушыларға тестiлiк тапсырма мен рөлдiк ойын ұсынылады. Рөлдiк ойын оқушылардың жылдам ойлау және тапқырлық қасиеттерiн жетiлдiредi. Ойын кесте түрiнде ұсынылады. Кестесызба Не? Неге? Қайда? Қалай? Қашан? Кiмдер? Уақытша үкiмет беделiнiң төмендеуi Қоқан автономиясы ның құрылуы Алашорда үкiметiнiң саясаты Алаш және кеңестер тайталастығы Оқушыға өз бiлiмiнiң сапасын өзi тексеруi үшiн тестiлiк тапсырма ұсынылады. 1. Ресейдегi Уақытша үкiмет төрағасы: а) Ленин; ә) Сталин; б) Керенский; в) II Николай. 2. М. Шоқай қай мемлекеттiң премьерминистрi болды? а) Алашорда үкiметiнiң; ә) Хиуа мемлекетiнiң; б) Қоқан Республикасының; в) Түркiстан автономиясының. 3. Қазақ автономиясы идеясын қай партия ұсынды? а) “Алаш” ұлттықдемократиялық партиясы; ә) социалдемократтар; б) большевиктер партиясы; в) кадеттер. 4. Алашорда үкiметi қай съезде жарияланды? а) I Жалпықазақ съезi; ә) II Жалпықазақ съезi; б) Бүкiлтүркiстандық IV Төтенше съезi; в) Бүкiлресейлiк мұсылмандар құрылтайы.