Гавар кен орны. Сауд Арабиясы

Парсы шығанағы-әлемдегі ең ірі энергетикалық ресурстар аймағы. Шығанағы елдеріне (Сауд Арабиясы, Иран, Ирак, Кувейт, Бахрейн, Катар және БАӘ) мұнайдың әлемдік резервтерінің 60% — дан астамы келеді (2005, бағалау). Сауд Арабиясы-әлемдік мұнай шығыны (22,3%). Иран мен Катар Ресейден кейінгі табиғи газ қорының көлемі бойынша әлемде тиісінше екінші және үшінші орынға ие.

Сауулов Аравиясы «қара алтын»қоры бойынша әлемде бірінші орынға ие. Оның жер қойнауында 22,5 млрд тонна мұнай барланған. Табиғи газдың үлкен қоры бар-3 трлн м3. Мұнай қорының жартысына жуығы 1948 жылы ашылған әлемдегі ең ірі Гавар кен орнында шоғырланған.

Бұл жұмыстың мақсаты Гавар және Сауд Аравиясы кен орнының геологиясын, стратиграфиясын, тектоникасын және мұнай-газдылығын зерттеу болып табылады.

1. Жалпы бөлім

1.1 Парсы шығанағының Мұнай-газ бассейні

Парсы (араб) залимв Иран мен Араб түбегі арасында орналасқан. Соединен Ормузским проливом с Оманским заливом, Аравийским теңізімен және Үнді мұхит. Парсы шығанағының жағалау елдері Оман, Біріккен Араб Әмірліктері, Сауд Арабиясы, Катар, Бахрейн, Кувейт, Ирак және Иран болып табылады. Парсы шығанағына Жолбарыс пен Евфрат құяды. Мұнайдың бай қорына байланысты Парсы шығанағы аймағы геосаяси жағынан өте маңызды. Гидрологиялық, гидрохимиялық және басқа параметрлер бойынша Парсы шығанағы теңіздерге жатады. Шығанақтың ауданы-251 000 кмІ, ұзындығы-989 км, ені-56 км, орташа тереңдігі-50 м, максималды ұзындығы-90 м [1].

Сур. 1. Парсы шығанағы бассейні

Еуропа, Азия және Африканың түйіскен жерінде орналасқан Таяу және Орта Шығыс елдері мұнайдың ірі қорына ие.

Таяу Шығыстың мұнай-газ салалары, бір жағынан, жекелеген кен орындарында мұнайдың көп шоғырлануының арқасында, кейде 10 млрд.тоннадан астам (үлкен бұрған), екінші жағынан — 1980 ж. Сауд Арабиясында жылына бір ұңғымаға орташа есеппен 1 млн. 426 мың тоннаға жеткен мұнайдың жоғары дебиттеріне байланысты ерекше қызығушылық тудырады [1]. Таяу Шығыстың шағын аумағындағы мұнай қорлары бойынша бірегей кен орындарының көп санының шоғырлануы әлемдік практикадағы айрықша құбылыс болып табылады. Парсы шығанағы елдерінің мұнай қоры 90 млрд. т. құрайды.

Таяу және Орта Шығыстың негізгі мұнай өндіруші елдері Сауд Арабиясы, Иран, Ирак, Кувейт, Катар, Йемен және Біріккен Араб Әмірліктері болып табылады. Оларда 70-тен астам ірі кен орындары ашылды, олардың көпшілігі Парсы шығанағы ауданында орналасқан [1].

1948 жылы Сауд Арабиясында Гавар мұнай кен орны ашылды. Оның ұзындығы 240 км, ені 16 020 км, биіктігі 370 метр. Барлық осы қоймаларда мұнай шоғыры бірыңғай, жоғарғы түр жасындағы әктастар мен доломиттерге негізделген. Мұнай дебиті ұңғымалардың көпшілігі бойынша 750-ден 1500 т/тәу-ге дейін өзгереді. Мұнай тығыздығы 0,845-тен 0,865 г/смі-ге дейін өзгереді. Қор 10 млрд. т асады.

1.2 кен орнының географиялық-экономикалық орналасуы

Гавар-мұнай қоры бойынша ең ірі мұнай-газ кен орны-Сауд Арабиясындағы алыбы, Парсы шығанағы бассейнінің кен орындарының бірі. Дәлелденген және алынатын мұнай қоры 8,1-9,6 млрд.т., ал кейбір деректер бойынша 12 млрд. т. дейін, газ 1,01 млрд. мі. Дахран қаласынан оңтүстік шығысқа қарай шамамен 100 км жерде Эш-Шаркийя провинциясында орналасқан. Көлемі 30 км-ге 280 км, әлемдегі ең ірі өндірілетін мұнай кен орны болып табылады. Мемлекеттің толық меншігіндегі кен орны Saudi Aramco мемкомпаниясымен басқарылады.

Сауд Аравиясы — Оңтүстік-Батыс Азиядағы Араб түбегінің үштен екісін және Қызыл теңіз бен Парсы шығанағындағы жағалаулық аралдардың қатарын (Шайбара, Эль-Хассани, Кишран, Эль-Кунфида, Харкус, Эль-Арабия, Абу-Али, Лонг-Айленд, Куту, архипелаг Фарасан және т.б.) алып жатқан мемлекет. Солтүстікте Иорданиямен, солтүстікте және солтүстік — шығыста Ирак пен Кувейт, шығысында Иоаэ-Катармен, оңтүстігінде Оман мен Йеменмен шектеседі. Бахрейн, Эфиопия,Судан, Мысырмен жәнеизраилмен теңіз шекаралары. Шығыста Парсы шығанағы мен батыс пен оңтүстік — батыста Қызыл теңізмен жуылады. Жалпы ауданы-2,15 млн ш. км.

Сур. 2. Гавар кен орнының орналасуы

1.1.

1.3 геологиялық-геофизикалық зерттеу

Гавар мұнай кен орны — әлемдегі ең көп мұнай кен орны және Сауд Арабиясының жиынтық мұнай өндірісінің жартысынан астамын құрайды. Ол алты өнімді аймаққа бөлінген. Олар-Fazran, Ain Dar, Shedgum, Uthmaniyah, Haradh және Hawiyah (сурет. 3). Гавар кен орны 1948 жылы табылды. Өндіріс 1951-да басталды және 1981-да күніне 5.7 миллион баррельге жетті. Бұл-әлемдік тарихтағы бірде-бір басқа кен орнына қол жеткізілмеген мұнай өндірудің ең ұзақ нормасы. Бұл өндіру шегі қол жеткізілген кезде, Hawiyah және Haradh оңтүстік облыстары әлі толық дамыған жоқ. Өндіріс 1981 жылдан кейін нарықтың себептері бойынша шектелді, бірақ Гавар әлемдегі ең маңызды мұнай кен орны болды. Тек сексенінші жылдардың ортасында ғана Ресейдегі Самотлор кен орнында өндірілетін мұнай көлемі Гавар кен орнында өндіруден асып түсті, бірақ бұл онда өндірістің шектелуіне байланысты болды. Оңтүстік Hawiyah және Haradh облыстарын дамыту 1994 — 1996 ішінде күніне бес миллион баррельді өндіруге мүмкіндік берді. Мұндай тамаша өндіріс тарихы Гавар облысындағы мұнай бассейнінің үлкен көлеміне байланысты. Alsharhan және Kendall 693 000 Гавар өндірістік аймақ акр қамтамасыз. Бұл кен орны әлемдегі жалғыз мұнай алабы болып табылады. 2000 жылға қарай жиынтық өндіріс шамамен 51 миллиард баррель мұнай болды.

Сур. 3. Гавар кен орнының өнімді салалары

2. Геологиялық бөлім

2.1 тіліктің Литолого-стратиграфиялық сипаттамасы

Нефтегазоносная область орайластырылып, сводовому көтеруге Хаза. Облыстың платформалық жамылғысының құрылысына палеозой, мезозой және кайнозой топтарының шөгінділері қатысады. Палеозой шөгінділері әлсіз зерттелген және тек жекелеген аудандарда ғана ашылған [2].

Мезозаның барлық үш бөлімі бар.

Триастың төменгі бөлігінде (джубейль) балшық пен құмтас ангидридтермен алмасады, жоғарғы жағында (минджур) құмды-сазды түзілімдер дамыған. Юра ангидридтердің және гипстердің бағынышты қабаттары бар карбонатты жыныстардан тұрады. Төменгі бор балшықты тақтатастар, саз және құмтастар (зубеир аймағы), жоғарғы бор — саз, сазды тақтатастар және әктастар мен доломиттердің бағынышты қабаттары бар құмтастар кезектесуі; бор шөгінділерінің жалпы қуаты 800-850 м жетеді.

Палеоцен — эоцен күрделі, негізінен, карбонатными тұқымдары бағынысты бактериялар мен балдырлар ғана мекендеді сазды тақтатастар; миоцен — кезекпен ауысып сазды тақтатастар, мергелей, әктастарды және доломитов; плиоцен — негізінен песчаниками, песчанистыми мергелями отырып, бактериялар мен балдырлар ғана мекендеді қиыршық тас [2].

Мезозой-кайнозой шөгінділері бөлігінде аймақтық сипаттағы ірі стратиграфиялық келіспеушіліктер байқалады: миоцен мен эоцен арасындағы, жоғарғы бор ішіндегі, неоком мен альб-Апт арасындағы, жоғарғы және орта Юра мен триас арасындағы.

Сур. 4. Хаздың жиынтық көтерілу жиынтық литолого-стратиграфиялық қимасы (Сауд Аравиясы, Катра және Бахрейн) Мұнай-газ провинциясынан және шет елдердің облыстарынан көшірме. Бакиров, А. А. Варенцов М. И., Алиева Э. А.)

2.2 тектоникалық құрылым

Араб платформасының батуының Шығыс шеттік бөлігінің түрлі облыстарындағы мезозой шөгінділерінің қуаттарының кеңістіктік таралуының салыстырмалы талдауы Хазардың жиынтық көтерілу аумағы Кувейт ойпатының солтүстігіне іргелес бор шөгінділерінің жалпы қуатының айтарлықтай қысқаруымен сипатталады. Бұл Хастың жиынтық көтерілу аумағын батыру амплитудасы, кем дегенде бор кезеңі ішінде Кувейт ойпатының батуының амплитудасынан едәуір аз болғанын көрсетеді.

Осы орайда, Араб платформасының шығыс батуы шығыс бөлігінің басқа облыстарындағы сияқты, мезозой шөгінділері әлсіз орналасқан және кей жерлерде жүздеген километрге созылатын платформалық типтегі аймақтық жалпы ұқсас көтерулердің ірі аймақтарын құрайды.

Одан батысқа қарай оңтүстік бөлігінде Абқайқ кен орнының құрылымы, ал солтүстік бөлігінде — Катиф орналасқан өңірлік валға ұқсас көтерудің мынадай ірі аймағы орналасқан. Осы аймақтың Эп-налды көтерумен құрылымдық өзара қарым-қатынасы жеткіліксіз зерттелген. Абқайқ-Катифтің көтеру аймағы Эп-Налдың солтүстік-шығыс тармағының жерленуінің жалғасы болып табылады [2].

Гавар құрылымы мезозой шөгінділерімен, кайнозой жыныстарымен жабылған. Мезозой қабаттарының құлау бұрыштары Шығыс, құрылым қанатының бұрылуымен 5-8, сирек 10 градусқа дейін. Кайнозой шөгінділері көлденең жатыр. Кейбір бөлігінде (Айн-Дар) құрылым аз амплитудалық қабаттары бар тастанды бұзылулармен асқынған.

2.3 мұнай-газдылығы

Қазіргі уақытта қарастырылып отырған облыстың шегінде мұнай-газ қабаттары: 1) Сауд Арабиясы аумағында перми (Даммам), триас (Абкайк және Гавар), орта Юра (Абкайк, Катиф, Фадили, Берри), жоғарғы Юра (Гавар, Абу-Хадрия, Саффания, Абкайк, Катиф және т. б.), жоғарғы бор (возия формациясы) карбонатты шөгінділерінде; 2) Катар п — овасында — жоғарғы Юра (Духан) карбонатты шөгінділерінде; 3) жоғарғы Юра (Духан),); Бахрейн о. — жоғарғы Юраның карюонатты шөгінділерінде, төменгі және жоғарғы бор (Бахрейн).