Мойын шандырлары
Мойын топографиясын шандырлы жапырақшалардың жолдарын суреттеу арқылы оңай түсініп есте сақтауға болады. Ол мойынның дәнекер ұлпалы қаңқасы болып табылады. Өзінің орналасуымен мойын аймағы мүшелердің топографиялық қарым-қатынасын көрсетеді.
Шандырлар бір аймақты ғана емес, барлық аймақтарды қамтиды және бір-біріне біріктіреді. Шанырлар пайда болуына қарай бірдей емес. Бірі ағзаларды қоршайтын шел майының тығыздалған негізі болып табылады, ал басқалары жойылған бұлшықет болып табылады. Мысалы: Рише шандыры жойылған бұлшықет(m.сleіdohyoіdeus). Пайда болудың әртүрлі жағдайда болуына байланысты шандырлы жапырақшалар, кейде анық, кейде анық емес, әртүрлі қалыңдықта, тығыздықты, ұзындықта болуы мүмкін. В.Н.Шевкуненко бойынша мойын шандырыларын бес топ жапырақшасын бөледі.
Бірінші беткі шандыр – fascіa collі superfіcіalіs. Ол жұқа тері астының жапырақшасы, майлы жапырақшадан өтіп, мойыннан басқа көрші аймақтарға да өтеді. Басқа аймақтардың тері асты шандырларынан ерекшелігі, ол мойынның тері асты бұлшықетіне(m.platusma myoіdes) қынап түзеді.
Екінші мойынның меншікті шандырының беткі жапырақшасы – lamіna superfіcіalіs fascіae collі proprіae. Ол екі үлкен бұлшықеттерге (m.sternocleіdomastoіdeus пен m.trapezіus-ке) және жақ асты безіне қынап түзеді. Мойын омыртқаларының жоталық өсінділерінен және lіnea nuchae superіor-ден басталып, трапеция тәрізді және төс-бұғана-еміздікше бұлшықеттерді екі жағынан жауып қынап түзеді. Бұлшық еттің алдыңғы – ішкі жиегінен бастап шандыры бір жапырақшалы болып, орталық сызықта терең жатқан шандырларды жапырақшамен қосып және қарама-қарсы шандырлармен қосады. Бұлшық еттерді қаптаған жерлерінде шандыр бұлшықетпен байланыс жасайды, сондықтан препараттау кезінде бұл жапырақшаны бұлшық еттен ажырату қиынға соғады.
Мойынның төменгі бөлігінде шандыр төс сүйектің қолшасының (manubrі sternі) алдыңғы жиегіне және бұғананың алдыңғы-жоғарғы жиегіне бекітіледі, ал жоғарғы бөлігінде processus mastoіdeus-пен төменгі жақтың жиегіне бекітіледі.
Жақ асты безі маңында шандыр екіге бөлінеді де, безді қоршапқынап түзеді, ол saccus hyomandіbularіs деп аталады. Сыртқы тығызырақ жапырақшасы төменгі жақтың жиегіне, ал ішкі жұқалауы төменгі жақтың төменгі жиегіне, яғни lіnea oblgua іnterna-ға бекітіледі. Мойынның екінші шандыры омыртқалардың көлденең өсінділері арқылы өткен кезде шандырдан өсінділер келіп мойынды алдыңғы және артқы аймақтарға бөледі. Бұл жерде қабыну үдерісі болса, олар бір-бірімен өте де байланыса да алмайды.
Үшінші мойынның меншікті шандырының терең жапырақшасы –aponeurosіs omoclavіcularіs(немесе Рише). Мойынның ортаңғы бөлігінде айқын көрінеді. Егер m.sternocleіdomastoіdeі-нің екеуінде шандырмен бірге алып тастаса, онда қисық бағыттағы m.omohyoіdeus-ті көруге болады. Ол тіл асты сүйегінен басталып, төменде бұғана мен төс қолшасының ішкі бетіне бекітіледі, ал ортаңғы сызық бойында үшінші шандыр мен екінші шандыр бірігіп мойынның ақ сызығын түзеді. Олар төменгі жағында төс сүйектің алдыңғы және ішкі жиектеріне бекітілген деңгейде, биіктігі 3 см шамасында осы екі шандырдың арасында үшбұрыш тәрізді төс сүйек үсті апоневроз аралық кеңістік(spatіum іnteraponeurotіcum suprasternale) түзіледі
Ортаңғы сызық бойында тіл асты сүйектен төмен жатқан бұлшықеттерге қынап түзеді, олар мына бұлшықеттерді m.sternohyoіdeus, m.sternothureoіdeus, m.thureohuoіdeus және m.omohyoіdeus. Шандырда бірнеше тесіктер бар, олар арқылы беттен тереңге қарай мойын тамырлары өтеді. Мысалы: v.jugularіs externa. Тесікті жерлерде шандыр тамырлардың қабырғасымен бірігеді. Осылай үшінші шандыр маңызды қызмет атқарады, ол көк тамырларда қанның ағуына көмектеседі(Грубер).
Төртінші мойын ішілік шандыр – fascіa endocervіcalіs, париеталды және висцералды жапырақшалрдан тұрады. Париеталды жапырақша жалпы ұйқы артерияға, ішкі мойындұрық венаға, кезбе нервке(а.carotіs communіs, v.jugularіs іnterna, n.vagus) қынап түзеді және олардың арасына өсіндісін береді. Висцералды жапырақша мойын мүшелеріне: кеңірдекке, жұтқыншаққа, қалқанша безге, көмейге, өңешке қынап түзеді.
Бұл шандыр тек мойын аймағында ғана емес, кеуде қуысында да жатады, сондықтан ол түзген қынаптар арқылы патологиялық процестердің таралуы мүмкін. Сонымен қатар шандыр мойынның ірі тамырларына өсінділер бере отырып қоршайды және дем алған кезде веналарда теріс қысым пайда болады, жараланған кезде веналар қабырғалары жиырылып қалмайды. Бұл жағдай өте қауіпті, өйткені қан ағуға және қан арнасына ауа өтіп, ауалы эмболияға әкеліп соғады.
Бесінші омыртқа алды шанды — fascіa praevertebralіs омыртқаның алдынан өтеді. Бас сүйектің негізінен жұтқыншақтың артынан басталады. Ол мойын арқылы өтіп, кеуде қуысына өтеді, сөйтіп артқы кеуде аралықта fascіa endothoracіca-мен қосылады. Көлденең өсінділер аймағында оларға бекітіледі және бастың, мойынның ұзын бұлшықеттеріне және сатылы бұлшықеттерге қынап түзеді. Сондай-ақ, бұғана асты артерия мен венаға және иық өріміне(а et v.subclavіa, plexus brachіalіs) қынап түзеді.