1930 жылдардағы баспасөзде Сталиннің бейнесі

Философиядағы көрініс-бұл адамның санасында материалдық әлемнің заттары мен құбылыстарын бейнелеудің нәтижесі мен мінсіз нысаны. БАҚ-та құрылған ақпараттық өрісте объектінің немесе субъектінің бейнесін анықтау менің ойымша, келесі анықтамамен айтуға болады. Сурет — бұл адамның санасында объектіні немесе субъектіні сипаттайтын, осы қарым-қатынасты саяси, экономикалық және басқа да мақсаттарда пайдалану мақсатында индивидуумның осы объектіге немесе субъектіге белгілі бір (оң немесе теріс) қарым-қатынасын құруға бағытталған параметрлер жиынтығы. Кез келген объект немесе субъект, материалдық әлемнің кез келген заты немесе қиял нәтижесі өзінің бейнесі болады. Ақпараттық өрісте бейненің ерекше ерекшелігі оның сипаттамалық параметрлері «шынайы әлемнің көрінісі» емес, тапсырыс бойынша жұмыс істейтін журналистермен жасанды түрде жасалуы мүмкін. Сондықтан ақпараттық өрісте объектінің немесе субъектінің бейнесі түсінігі жалпы бейне ұғымынан ерекшеленеді. Ақпараттық алаңда БАҚ құралдарымен бейнені қалыптастыру технологиялары мынадай құрамдастарға тікелей байланысты:

* әлеуметтік ортаның психологиялық ерекшеліктері — әсер ету нысаны;

* бұқаралық ақпарат құралдарының технологиялық мүмкіндіктері;

* БАҚ қызметін бақылайтын құрылымдардың болуы;

* бейнені жасауға және қолдауға арналған бюджет.

Белгілі болғандай, қоғам әлеуметтік топтардан тұрады. Әлеуметтік топ-бұл жалпы мақсаттары бар индивидуумдардың немесе құрылымдардың жиынтығы. Әлеуметтік топтың қызметі белгілі бір мақсаттарға — рухани, материалдық игіліктерге қол жеткізуге бағытталған. Әлеуметтік топтың өмір сүру уақыты мақсатқа жету уақытымен анықталады. Мақсат жойылғаннан кейін топ өмір сүруді тоқтатады. Әрбір әлеуметтік топ басқа әлеуметтік топтардың өміріне әсер етеді, материалдық немесе рухани өнім жасайды, қоғам өміріне өзгерістер енгізеді. Бұл креативті (белсенді) рөл және БАҚ құрған ақпараттық өрістер тарапынан манипуляцияның мәні болып табылады. Яғни, бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысы әлеуметтік топтарды психологиялық өңдеу ретінде берілген эмоционалдық, содан кейін жоспарланған бағытта креативті реакция туғызу сияқты басқа нәрсе емес.

БАҚ-тың технологиялық мүмкіндіктері хабар тарату құралдарының техникалық параметрлерімен анықталады, мысалы, аумақты қамту дәрежесі, деректерді беру ақпарат арнасының өткізу қабілеті, бейнелер мен сөздерді беру арнасының сапалық сипаттамалары және т. б. сияқты. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарына мемлекеттік монополия мемлекеттік шенеуніктердің цензурасына және тиісінше билікке қатысты объективті сыни ақпараттың болмауына әкеп соғады. Бюджет мөлшері, яғни ақпараттық алаң құруға бағытталған қаражат көлемі алаңның болу фактісін анықтайтын негізгі құрамдастардың бірі болып табылады.

Ақпараттық бейнені ақпараттық өрістің құрамдас бөлігі ретінде қарастырайық. Бұл бейненің барлық параметрлерін, менің ойымша, екі топқа бөлуге болады: негізгі параметрлер мен әсер ету параметрлері.

Базалық параметрлерге жатқызуға болады:

* қамтамасыз етуші-ақпараттық бейне жасау үшін пайдаланылатын техникалық құралдарды, материалдық және адам ресурстарын сипаттайтын;

* мақсатты — әсер ету нысанын анықтайтын әсер ету мақсатын (міндетін) сипаттайтын.

Әсер ету параметрлеріне ашық таратылатын параметрлерді және жасырын таратылатын параметрлерді жатқызуға болады. Ашық таратылатындар техникалық ақпараттық арналар арқылы дыбыс және бейне (бейне қатар) түрінде ашық берілетін, негізінен адамның мінез-құлқын түрлендіру (бағытталған өзгерту) мақсатында саналы және ішінара саналық қабылдауына бағытталған мақсатты объектіге (бір немесе бірнеше әлеуметтік топтарға) ықпал етуге арналған. Осы параметрлерге келесілерді жатқызуға болады:

* нақты бар объектіні (субъектіні) немесе оның аңызын сипаттайтын, белгілі бір схема бойынша және белгілі бір нысанда БАҚ-тың ақпараттық арналары бойынша көрсетілетін параметрлерді сипаттайтын параметрлер . Трансляция нысаны мен схемасы әсер ету объектісінің параметрлеріне байланысты;

* ақпараттық арналарда бейнені іске қосу (трансляциялау) кезеңдерін, беру кезектілігін, уақытын анықтайтын уақыт параметрлері.

Жасырын трансляцияланатын параметрлер техникалық ақпараттық арналар бойынша, бірақ жасырын, талдауға және саналы бағалауға келмейтін күйінде беріледі. Олар адамға әсер ету арқылы подсознание. Оларға, мысалы, видеорядқа арнайы кадр қосу технологиясын жатқызуға болады.

Ақпараттық өрістің адамдардың мінез-құлқына әсер етуінің негізінде адамда бейнелі ойлаудың болуы жатыр. Бейнелік ойлаудың негізгі функциясы — бейнелерді жасау және есептерді шешу процесінде оларды пайдалану. Бұл функцияны іске асыру бұрыннан бар бейнелерді қайта құруға және бастапқы бейнелерден ерекшеленетін жаңа бейнелерді жасауға бағытталған арнайы ұсыну тетігімен қамтамасыз етіледі. Бейнелі ойлау-көріністер мен бейнелерге сүйенумен сипатталатын ойлау түрі. Бейнелі ойлаудың маңызды ерекшелігі — адамның санасында заттар мен олардың қасиеттерінің кез келген үйлесімін орнату. Бақ жасайтын ақпараттық алаң адам ұғымына көп немесе аз дәрежеде өзгерістер енгізуге арналған, бұл оның санасында қақтығыс тудыруы мүмкін. Санадағы жанжал өзін жойғыш фактор алып, теңгерімсіздік, тұлғаның психологиялық тепе-теңдігі мен тұтастығын бұзады. Сондықтан бейнелі ойлау үшін жеке тұлғаның дүниетанымына ақпарат құру сияқты маңызды ерекшелік тән. Сыртқы әлемнен қабылданған Ақпарат түрі өзгертіледі, нақты адамның әлем түсінуіне бейімделеді, оның өз түсініктерімен сүйемелденеді. Осылайша, жаңа ақпарат индивидуумның ұсыныстарымен келісіледі және ол оны объективті деп қабылдайды. Егер жаңа ақпарат осы ұсыныстармен келіспесе, онда ол индивидуумның негізгі ұғымдарына қайшы келмейтін бейнеге айналады,яғни де қабылданады. Ал алынған сурет толық емес, бұрмаланған немесе тіпті жалған болуы мүмкін болса да, түсіну елесін жасайды. Бұл бейнелі ойлау сапасы бұқаралық психологиялық өңдеу технологиясының негізінде жатыр.

Ақпараттық өрістің (бейнелер жиынтығының) индивидуумға, ал нәтижесінде әлеуметтік топқа әсер ету дәрежесі:

* ақпараттық өрісті сауатты құру, яғни мақсатты әлеуметтік топқа барынша әсер ететін бірқатар бейнелерді құру;

* ақпараттық өріс әсерінің қарқындылығы — уақыт бірлігінде әсер ету объектісі тұтынатын ақпарат Саны;

* ақпараттық ортаның болуы, яғни қоршаған ақпараттық өрістердің әсер ету дәрежесі.

Ең жақсы психологиялық әсер бәсекелес немесе кедергі жасайтын ақпараттық алаңдарды барынша басу жағдайында, яғни ақпараттық вакуум жағдайында болады. Дәл осы ақпараттық вакуум-ақпараттық бейненің индивидуумға әсер ететін тамаша орта болып табылады және әсер етудің ең жоғары нәтижесін қамтамасыз етудің маңызды шарты болып табылады. Ақпараттық өрістің тұрақты қарқынды әсері таңылатын бейненің «шарасыздығы» әсерін, оған психологиялық тұрғыдан үйренуді, содан кейін оны норма ретінде қабылдауды тудырады.

БАҚ теориясында мәтіннің номинативті аспектісі Қала туралы тұжырымдамалық түсініктерді қалыптастыру үшін негіз ретінде қарастырылады. Волгоградтың екінші номинацияларының табиғатына және функционалдық ерекшеліктеріне басты назар аударылады, мәтіндегі номинациялар «жұмыс істейді» деп аталатын объектінің тұтас гетерономиялық бейнесін жасауға негізделеді, ол БАҚ мәтіндерінде пайдаланылатын оның сипаттаушы атауларының жиынтығын талдау кезінде анықталады.

Гетерономинативтілік ұғымы мәтіндегі негізгі объектінің әр түрлі номинацияларын егжей-тегжейлі және жан-жақты қарауды көздейді. БАҚ мәтіндік кеңістігіндегі әртүрлі номинациялар жиынтығы объектінің «номинативті» портретін жасайды. Егер мәтінде бір объект болса, онда оның атауларының әртүрлі үлгілерінің сандық көрсеткіштерін зерделеу кезінде оның тақырыптық, ассоциативтік және бағалау әлеуетін зерделеу мүмкін болады.

Осылайша, лингвистикалық ұғым ретінде аталым сигнификаттың тілдік белгісіне бекітілуі болып табылады, оның рөлінде ұғымдар, ұғымдық қауымдастықтар, сондай-ақ тілдік емес шындық туралы күрделі пайымдаулар болуы мүмкін. Мәтіндегі барлық номинациялар тұтас бейнені жасауға» жұмыс істейді», оның семантикалық жағын, сондай-ақ гетерономиялық номинациялардың контекстуалды ортасын талдау кезінде анықталатын мәтіннің терең мағыналарын жасауға белсенді қатысады.

1. Өмір Сталин кеңестік баспасөзде 1930-шы жылдардың

* саяси тұрғыдан — партияны мемлекетпен біріктіру;

* экономикалық-директивалық және экономикадан тыс әдістердің Үстемдігі; сталин бұқаралық ақпарат

* ұйымдастырушылық — басқаруды барынша орталықтандыру;

* әлеуметтік-формальды демократия және жаппай бюрократия

* адамгершілік тұрғыда-көптеген оң аспектілерге қарамастан, жеке тұлғаны осылай іске асырған ұжымшыл көзқарастардың Үстемдігі;

* рухани — штамптар, клише, мифтер Үстемдігі;

* идеологиялық — болашаққа үнемі жылжитын игіліктерге уәде беру.

Бұл қатардағы адам үшін мұқият бүркемеленген, жасырынған уақыттың сол тарихи бөлігінің белгілерін анықтайтын маңызды болды. Осылайша, 30-шы жылдары әлеуметтік құбылыс ретінде насихаттаудың мәні шынайы өмірдің өзі емес, оның стереотиптер мен мифотворчествоға негізделген жаппай идеологиялық процестерде, өмірді бейнелеудің классикалық қағидатында трансформациясы болып табылады.

Мұндай партиялық тәсілде әдебиет пен журналистикадағы шындықты бейнелеуде адам мен қоғамның рухани байланыстары, адамның әлемге, өмірге, адамдарға, жерге, еңбекке деген шынайы қарым-қатынасы бұзылды. Адам тұлғасының барлық жоғары қасиеттері жойылды. Фарисейство, Қос мораль тәрбиеленді.

30-шы жылдары басылымда кең таралған «қайта соғу» және «жаңа адамды» құру науқаны шын мәнінде массаларда жалған, бұрмаланған сана қалыптастырды, шеткі догматизм, ресми идеологиядан кез келген ауытқуларға абсолюттік төзбеушілікпен ерекшеленді, қатаң қудаланды және осы жылдары тармақталған цензура жүйесінің нығаюына байланысты іс жүзінде жоққа шығарылды. Осының бәрі партиялық-кеңестік журналистика ақпаратын беттік, бірбейінді жасады.

Осы жағымсыз үрдістің дамуына 1928 жылы Кеңес Одағына оралған және журналистік қызметке белсенді қосылған А. М. Горький белгілі бір үлес қосты. Оның тікелей қатысуымен бірқатар мерзімді басылымдар, кітап сериялары құрылады. Атап айтқанда, «фабрикалар мен зауыттардың тарихы»сериясынан бірқатар кітаптар шығады. 1934 жылы Мәскеуде осы серияда «Сталин атындағы Беломорско-Балтық арнасы»кітабы жарық көрді. М. Горький оған «социализм ақиқаты»деп аталатын алғыс жазады. Онда ащы «пролетариаттың бұрынғы жаулары «жаппай мемлекеттік қажетті еңбек энтузиастарына «айналдыру процесін құптайды,енгізілген МПУ түзету-еңбек саясатын қолдайды. Алайда, «халық жаулары» еңбегі әрдайым лайықты жазалау шарасы болған жоқ деген сөз де жоқ. Үлкен өмірлік және кәсіби тәжірибесі бар жазушы көп қамаудағылардың арнаның құрылысында болудың саяси уәждерін» байқамайды». Сонымен қатар, И. М. өз естеліктерінде жазғандай. 30-шы жылдары және «Известияларда» журналистік нивада және «Красная нива» және «Новый мир» журналдарында жемісті еңбек еткен Гронский, «өзінің Ресейге келуі бірнеше рет көптеген ойлар бойынша кейінге қалдырды… және ішінара ол революцияның жасампаздық күштеріне, яғни біздің елде социализм құру мүмкіндігіне сенбеді».

Алайда, содан кейін ащы партия қиындықтарды жеңе алатынын түсінді. Осы уақытта ол «Кеңес өкіметінің табыстылығын мойындау жағына өзгеріс» болып жатыр.

Тек Горький басылымдарының ғана емес, сонымен қатар бүкіл кеңес журналистикасының басты тақырыбы болды. Еліктеу үшін мысал ретінде Еңбек Ерлері, ұшқыш-батырлар, полярлы-батырлар даңққа ие болды, олар шын мәнінде өз Отаны үшін көп нәрсе жасады және өз отандастарының мойындауына лайық. Алайда БАҚ материалдарында олар бір-біріне жиі барып, тым схемалық түрде ұсынылды. Бұл жарияланымдарда тек «плюс» белгісімен фактілер қамтылған: кейіпкерлер ешнәрсе қателене алмады. Осылайша кеңестік адамдардың «моральдық-саяси бірлігі» жиі пайда болды, оның негізінде ресми идеология, сондай-ақ кейде елдің асқан табыстары, барлық жетістіктердің басты ұйымдастырушысы ретінде Сталиннің белсенді даңқын шығару болды. «Сталиндік Конституция», «Сталиндік авиация», «ауыл шаруашылықтарының Сталиндік Жарғысы», «Сталин бақытты балалық шақ берді» және басқалар. Тақырып күн сайын қоғамдық пікір мен халықтың моральдық-саяси бірлігін мақсатты түрде қалыптастырды.

Сталиннің табынуы саяси мифологияның классикалық үлгісі болып табылады және көптеген қатынастарда осы Элиадаға («қасиетті тарихтан баяндау») және Джордж Сорельге («қозғалатын бейнелердің коллекциясы») мифтің анықтамасына иллюстрация бола алады. Дәстүрлі мифологиялар сияқты, бұл мифология билікті легитимизациялауға, массаны шабыттандыруға және жұмылдыруға арналған және осы мақсатта оның қоғамдық рәсімдері құрылды. Дегенмен, көптеген мифологияларға қарағанда, біз оның жасалған күнін, түсі мен аяқталуын дәл көрсете аламыз; сонымен қатар, Сталин туралы миф өзінің өміршеңдігін дәлелдеп, бүгінгі күнге дейін өзінің ақыл-ойға әсер етеді, көп жылдар өткен соң оған жол жүру қажеттілігі жоғалғаннан кейін.

1929 жылдың желтоқсан айында Сталиннің елу жылдығы көсемнің культін инаугурациясы болды. Оның мерейтойы оның саяси қарсыластарының жеңілуімен тұспа-тұс келді, ал Сталиннің көпшілік алдында даңқтауы «жаңа курс» (және оны жоспарлаған және жүзеге асырған команда) батыл саяси жеңісімен бекітілгенін білдіреді.

Сталиннің мерейтойын атап өту тек жеке адам, көрнекті саяси қайраткер ғана емес, идеяны және тұтас саяси дәуірді бейнелейтін символды да әкелді. Сталин екінші Ленин ретінде танымал болды: көптеген қарым-қатынаста ол даралықтан босатылды, содан кейін қайтыс болған адамның киелі билігіне ие болды. Сталин сол жылдардың үндеулері «Лениннің ең сенімді шәкірті» және «Лениннің ең сенімді серіктестері»болды. Жаңа бағыт, осылайша, бірнеше жылдан кейін НЭП, Ленинмен басталған Ұлы революциядан кейін қайта жаңғырту және аяқтау ретінде қабылдануы керек болды. 1920 жылдардың дәстүрлеріне сүйене отырып, Сталин және оның командасы лениндік мұраны беру жолымен және оған тұрақты сілтемелермен легитимизациялауға тырысты.

Өткенге қарап, тарихшылар әдетте өзінің жеке билігін арттыру үшін табынудың Сталиндік принциптерін пайдалану жолындағы алғашқы қадамды қарастырады. Оның әріптестері оны мерейтойға арналған «Правда» газетінің арнайы нөмірінде, сондай-ақ кейінірек шығарылған кітабында, Онда правда мақалалары Сталиннің революциялық мансабының түрлі аспектілерін бейнелейтін антологияға жиналған. Ең тиімді жарықта Сталинді қойған азаматтық соғыс тарихының осындай нұсқасымен Сталиннің және Қызыл Әскердің қарым-қатынасы туралы Ворошиловтың мақаласы ерекше маңызды болды. Бұл мақала кейіннен бірнеше рет үлкен тираждармен қайта басылып шықты (бұл Сталиннің мейірімділігінің белгісі деп саналды), тек жеке түзетулер мен толықтыруларға ұшырап.

Сталиннің әріптестері осы ойлы бейненің даңқын шығаруға қатысты, негізінен, олар өздері Сталиннің билікке шығуына ықпал етті және осыған байланысты өз мүдделері болды: оның жоғарылығы олардың өз билігінің ұлғаюына, олардың өз амбициялары мен жүргізіліп жатқан саясатта қалауын жүзеге асыруға әкеп соқтырды. Олар жасаған тарихи жазбалардың өзгерістері көзді кескен жоқ. Оның кодтары бәріне белгілі және түсінікті болды және Сталиннің «айналдыру» бастапқыда осы нысанға сәйкес келді. Оның табынуы өзінің пайда болуы кезінде, осылайша, жиырмасыншы жылдардағы пікірталастар мен қарсыластықтың қисынды аяқталуы және олар айтылған тіл нысандары ретінде қарастырылуы мүмкін. Сталин теңдердің арасында, жаңа жүйенің осі болды, бірақ ол отызыншы ортасынан, әсіресе 1934-ші жылдан бастап алған жеке харизмасы мен аса адамдық билікке ие болған жоқ.

1934 жылдың ақпанындағы жеңімпаздар съездінде Киров ерте культтың негізгі сөздерінің бірінде Сталинді басшылық қызметінің ерекше сапасы үшін таң қалдырды. Шын мәнінде, Орталық Комитетке сайлау Киров партия элитасының арасында Сталинге қарағанда танымал болғанын көрсетті. Кировтың Сталинін мадақтау, осылайша адалдықтың көрінісі болуы мүмкін. Киров сөзі көп ұзамай сталинистік риториканың міндетті компоненті болған осындай славословияны шабыттандырды. Кейбір тарихшылар 1933 жылдың екінші жартысын және 1934 жылды табыну жасалған уақыт ретінде қарастырады. Егер 1930-1933 жылдар аралығында «шындығында» Сталиннің есімі шектеулі болса (олардың саны өскенмен), 1934 жылға дейін оның бейнесі мен аты жиіліктің ұлғаюымен пайда болып, стандартты сипатқа ие болды. Ескі Сталиндік гвардия өзінің мерейтойын тойлау кезінде және отызыншы жылдардың басында табынудың негізін қаласа да, Сталин 1934 жылы партия съезінен бастап қызметін жоғарылатуға бастаған партия көшбасшыларының жас буыны кемелді табынуды дамытуда маңызды рөл атқарды. Жданов, мәдениет пен өнерге жетекшілік еткен адам ретінде бұл ерекше рөл атқарды, сонымен қатар Берия да табынуды дамытуда, сондай-ақ оны жеке билікті сатып алу үшін құрал ретінде пайдалануда да бастама көтерді.

Сталиннің бұрынғы хатшысы және «Правда» редакторы Мехлис, 1935 жылдан бастап Сталиннің Бас жеке хатшысы.