Ресей теңіз кен орындарын игеру

Ресей мемлекеті теңіз шельфтерінде мұнай мен газдың қорларын өндірістік игеру алдында тұр. Қазіргі кезде негізгі континентальды шельф кен орындары негізінен Батыс Сібірде орналасқан жəне олардың қоры біртіндеп азая бастауда. 1994 жылдан бастап, болжаланған қорлардың өсуі оны игерілген қорын өтемейді. Мұнай мен конденсаттардың қорларының өсуі жылына 200 млн.т деңгейінде (оны өндіру жылына 300 млн.т деңгейде), ал газ қорларының өсуі 200-250 млрд.м3 деңгейде (оны өндіру жылына 590 млрд.м3 деңгейде). 1999 жылы мұнай мен конденсаттың қорларының өсуі 199 млн.т болса (оны өндіру жылына 304 млн.т деңгейде), ал газ 210 млрд.м3, оны өндіру жылына 567 млрд.м3 деңгейде болған. Өткен ғасырдың 90 жылдарында Ресейде мұнай мен мұнай өнімдерін тұтыну 1,5-тен 0,9-ге дейін төмендеді, ал алдыңғы қатарлы мемлекеттерде (АҚШ, Жапон, Батыс Еуропа) жан басына шаққанда мұнайды пайдалану 2-3 т-ға жетті. Шығыс Сібірдегі болжанған мұнайлы аудандар аз көлемді əрі игеруге қолайсыз аумақта орналасқан. Сол кезде Ресей əлемдегі ең үлкен шельфке ие ел болды (əлем шельфінің 22%-ы), оның ауданы 5,2 млн км2, соның ішінде изобаты 200 м дейін, оның ауданы 4,5 млн км2, оның 75%-ы мұнай мен газға өте бай перспективалы болып есептеледі. Ресейлік шельфтің потенциалды ресурстары əлемдегі ең ірі мұнай-газ провинцияларының қорларымен бірдей. Ресей шельфінің болжаланған мұнай-газ қорлары 100 млрд. т-дан асады. Оның 45%-ы тереңдігі 50 м-ге дейін, 25%-ы 50-100 м жəне 30%-ы 100-200 м аралығында шоғырланғын.

Мұнай мен газдың жалпы ресурстарының 85%-ы Арктикалық теңіздерге сəйкес келеді, шамамен, 12%-ы алыс шығыс теңіздеріне, ал қалғаны ішкі теңіздерге (Каспий, Қара теңізі, Азов жəне Балтық теңіздері).

Ресейдің арктикалық кеңейтілген зонасына Коль жарты аралынан Чукотканың тынық мұхиты жағалауына дейінгі территориясы жатады. Өткен ғасырдың 90 жылдарына қарай Əзербайжан мен Қазақстанның мұнайлы аудандарынан айырылған Ресейге Солтүстік Арктика шельфінің ресурстарын игеруге тура келеді. Арктикалық шельфтердің мұнай-газ ресурстарын игерудің экономикалық құндылығы құрлық пен теңізде игерілетін көмірсутектердің бағасының теңесілуімен түсіндіріледі. Соңғы жаңа технологиялық жетістіктердің арқасында құрлықтағы кен орындардың қоры шектеулі болғандықтан, құрлықта өндірілетін мұнайдың өзіндік құны теңіз кен орындарынын игерудің өзіндік құнына қарағанда жылдам өсуде. Ғалымдардың есептеулері бойынша, Ресейдегі суасты жəне құрлықасты көмірсутектерін өндірудің өзіндік құны 2015-2020 жылдары теңеседі деп болжануда.

Ресейдің арктикалық теңіздерінің континентальды шельфтері отын-энегетика ресурстары қорына айтарлықтай бай, оның көлемі 2,9 млн. км2. Бірнеше миллиондаған тонна көмірсутектердің ресурстары бар ірі зоналық нысандарға: Солтүстік Гуляв жəне Печера теңізіндегі Барандей; Штокманов, Баренец өзеніндегі Лудлов жатады. Көмірсутектердің қорларының болжамдары бойынша, ең зерттелгені жəне перспективтісі – Батыс Арктика акваториясы. Баренц жəне Печора теңіздерінде 70-тен астам, ал Карск өзенінің оңтүстік бөлігінде шамамен 50 мұнай-газ құрылымдары шоғырланған. Көмірсутектердің көптеген түрі мен əртүрлі құрамы бойынша 15тен кем емес, мұнай мен газды жинау аумақтары Баренц теңізді мұнай-газды провинциясында орналасқан, 20-дан астамы Печерск теңізінде, 13-і Батыс Сібір мега провинциясының Оңтүстік Карск мұнай-газ алқабында орналасқан. Батыс Арктика бассейндерінде газ ресурстары ондаған трлн. м3, анықталған газ кен орындарының қорлары олардың шамамен, 50%-ын құрайды, Баренц-Карск шельфті зонасы 2,3 млн км2 астам алқапты алып жатыр, соның ішінде Баренцев жəне Печероск шельфтері шамамен, 1420 км2, ал Карск теңізінің шельфі шамамен, 890 мың км2. Баренц-Карск шельфтің максималды ені – 1550-1700 км. Бұл Баренц-Карск шельфті зонасы жақсы зерттелген. Мұнда мұнай мен газдың ондаған кен орындары ашылған, олардың төртеуі: Штокманов (газоконденсатты); Ленинград, Русанов (газды) жəне Приразлом (мұнайлы) қорлары бойынша алып кен орындарына жатады.

Баренц теңізінде ең перспективалы Штокманов газды конденсатты кен орны болып саналады, ол 1988 жылы ашылған. Ол Жаңа Жер архипелагы аралдарының жағалауынан батыста 290 км-де жəне Мурманск портынан 650 км жерде орналасқан. Мұнда теңіздің тереңдігі 280-360 м. Газдың алдын ала бағаланған қорлары 3,7 трлн м3, ол өндірістік игеруге дайын деп есептелінуде. Баренц теңізінде, сонымен қатар Лупинск, Арктикалық, Мурманск, Ахматов жəне басқа кен орындары ашылған. Баренц теңіз аумағында тағы да 20 шақты газ қорлары 12 трлн. м3 кен орындары дəлелденген, олардан жылына 10 млрд. м3 газ өндіруге болады.

Печора теңізінің ресурстары сұйық көмірсутектерге өте бай. Мұнда Приразлом мұнай кен орыны, Варандей-теңіз жəне оларға жататын құрылымдар: Медынск, Солтүстік-Долгин, Алексеевка, Полярная жəне Паханчевская кен орындары орналасқан. Приразломное кен орны 1989 жылы ашылды. Ол жағадан 65 км қашықтықта жатыр жəне оның тереңдігі 20 м.

Батыс Сібір мұнай-газ провинциясының айтарлықтай бөлігі солтүстікте тереңдігі 30-100 м Карск теңізінің суы астында жатыр. Оның табанында жалпы мұнай қоры 37%-дан астам жəне 45%-дан астам газ қорлары шоғырланған. Бұл ресурстардың үлкен бөлігі теңіз түбінде 4 км тереңдікте орналасқан жəне тереңдігі 100 м шельф учаскелерінде жайғасқан, яғни олар техникалық жағынан меңгеруге қолайлы. Карск шельфінің Приямаль ауданының батыс бөлігінде ең ірі газ кен орындары – Русаков жəне Ленинград ірге тепкен.

Мұнда Харасавей, Крузенштерн жəне Батыс Шарапов, сонымен қатар Обск мен Тазов перспективалы құрылымдары бар. Оңтүстіктен солтүстікке 30-дан 70 км-ге созылатын Обск губасының ұзындығы 750 км-ге жетеді. Губа шеңберінде судың тереңдігі 2-ден 20 м-ге дейін өзгереді. Тазов губасы 10-35 км ендікте Обск губасымен жалғанғанша 300 км-ге дейінгі қашықтыққа созылады. Судың тереңдігі 2-ден 7 м-ге дейін ауытқиды. Мамандардың бағалауы бойынша, губалардың акваториясында көмірсутектердің жалпы геологиялық ресурстары 1500 млн. т шартты отынын құрайды. Харасавей газ-конденсатты кен орны Русанов жəне Ленинград пен бірге Карск теңізіндегі ең ірілерінің бірі болып табылады. Оны игерудің негізгі əдісі – бұрғылау үдірісі жəне мұзға берік бұрғылау қондырғыларын немесе мұз аралдары мен жасанды себілмелі тас шиыршықты аралдарды ұйымдастыру.

Əртүрлі табиғатта тектоникалық құрылымдардың үйлесуі, соның ішінде рифтогеинділер Лаптев теңізінің мұнай газ потенциалын жоғары бағалауға мүмкіндік береді. Шығыс Сібір жəне Чукотка теңізінің шектерінде Чукотка-Аляска жəне НовосибирскЧукотка перспективалы мұнай газ провинциялары орналасқан. Қарастырылып отырған теңіздер – Ресейдегі ең аз зерттелгендер.

Ресейдің континентальды шельфін меңгеру табиғи климаттық жағдайлары өте қатал болғандықтан аса қиын деп есептеледі. Алдағы 10-15 жыл аралығында Ресей шельфтерінде іздеу-барлау жұмыстары жүргізілетін болады, оның міндеті келешекте мұнай мен газдың шикізат базасын теңіз кен орындарында пайдалануға дайындау болып табылады. Осылайша, Арктикада орындалған іздеу-барлау жұмысының нəтижелері мұнай мен газдық теңіз қорлары бұл аумақта əлемдегі ең ірілердің бірі болып, қоры жағынан белгілі Таяу Шығыс аймағынан асып түседі.

Мұнай мен газды өндіруге арналған дайын шикізат базасы бар теңіз аумағы ретінде Сахалин аралының солтүстік-шығыс шельфі, мұнда көп мөлшерде құрамында газы бар мұнайға аударғанда, 1 млрд. т көмірсутек қоры барланған 8 кен орны ашылды. Бұл Сахалин аралын жəне оған жақын Ресейдің құрлық бөлігін газбен бірнеше онжылдықтарға қамтамасыз етеді жəне əлем нарығына экспорттауға мүмкіндік тудырады. Сахалин аралы шельфінің табиғи жағдайы əлемдегі ең қатігездерінің бірі болып табылады. Олар ашық теңізде жүргізілетін жұмыстардың технологиясын таңдауға əсерін тигізеді, стандартты емес операцияларды қолдануды талап етеді. Жұмыс кезеңінің ұзақтығының шектеулігін есепке алынған теңізде жүргізілетін құрылыс пен іздеу-барлау жұмыстарының алдыңғы қатарлы əдістерін пайдалануды талап етеді.

Өндірістік игеруге дайын Чайво теңіз кен орны (1979 жылы ашылған), Одопту теңізі (1977 ж.), Лунское (1984 ж.) жəне ПильтунАсохское (1986 ж.) болып табылады. Өндірістік игеруге дайындық үстіндегі кен орын – Аркутун-Дагий (1989 ж.). Бұл кен орындар жалпы қоры бойынша Сахалин аралының қорының 92%-ын құрайды. Қазіргі таңда Ресейде «Сахалин-Ι» – «Сахалин-V» жобалары бойынша ауқымды жұмыстар жүргізілуде.

Ахмеджанов Т.К., Қартабай А.Т. Теңізде мұнай-газ кен орындарын игеру. ЖОО-на арналған оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дəуір», 2011. – 328 бет.