Теңіз кен орындарын игеруге дайындау

Жасанды аралдар

Жасанды аралдар құрылысының қымбаттығынан теңіз кен орындарын игеруде кеңінен қолданылмайды. 10 м жəне одан аса су тереңдігінде жасанды аралдарды орнату тиімсіз. ТМД кен орындарында жасанды аралдарды Батыс Сібірдегі Самотлор көлінің түбінде қолданады. Əрбір жасанды аралда 12 жəне одан да көп ұңғымалар тобы бұрғыланады. Шетелдік тəжірибеде жасанды аралдарды Канадада Маккенези өзенінің атырауында ұңғыларды бұрғылау үшін орнатады.

Жасанды аралдағы тасымалды бұрғылау қондырғысы. Аралдың артықшылықтарына мыналар жатады: қысқы мезгілде мұздың əсеріне деген үлкен тұрақтылығы жəне барлық қажетті қоймалар мен резервуарларды орналастыруға болатын бетінің үлкен ауданы 8918,7 квадрат метр, ал аралдың кемшілігіне құрылысқа көп көлемде түбі тереңдетілген жұмыстар қажеттілігі жəне судың 4-5 метрден жоғары тереңдіктегі құрылыстың құны аса қымбат жұмыс болып кетуі жатады. Экологиялық аспектте аралдың артықшылығына мұнай өнімдерін жəне басқа бұрғылау қалдықтарының төгілуін оқшауландыратын мүмкіндігі, сонымен қатар техникалық қызмет ету бойынша минималды талапнамалар кіреді. Кемшіліктері – үлкен аумақта теңіз түбінің бұзылуы, негіздеменің мүмкін су жуып кетуі жəне су түбіндегі шөгінділерден ластанулардың ағуы. Осылардың бəрі аумақтағы гидродинамиканың өзгерісіне алып келеді. 5-6 м су тереңдігінде жағадан алыс емес жерлерде нобай немесе құмның шаюынан пайда болған топырақ құрылыстарының қолдануы орын табуы мүмкін.

Мұндай құрылыстардың еңістері мұздың қиратушы əрекеттеріне қарсы темірбетонды немесе металды элементтермен қорғалуы тиіс. Қорғайтын құрылымның көлемі едəуір үлкен, ал су астындағы құрылғы күрделі жəне көп еңбекті қажет етеді. Топырақ ғимараттарының құрылысы мұз жоқ кезде жүргізіледі.

Теңіз мұнай жəне газ кен орындарын игеруге арналған техникалық жабдықтардың жіктелуі

Техникалық немесе техникалық құралдар (ТҚ) арқылы əдетте теңіз мұнай газ кен орындарын игеру үрдістерінде қолданылатын барлық жүйелер түсіндіріледі. Теңіз мұнай газ құрылымдарына (ТМГҚ) шельф кен орындарын игеруге қатысатын техникалық жүйелер кіреді, олар арнайы құрылыс технологиясын қолдану арқылы жасалған. Осылайша ТМГҚ-лар ТҚ-ның бір бөлігі болып табылады.

ТҚ кешеніне мұнай жəне газ кен орындарын игеру үшін қымбат тұратын гидротехникалық құрылғылардың түрлері, геологиялық қадағалау, бұрғылау жəне мұнай өндіру құрылғылары, байланыс жүйелері, қоршаған ортаны қорғау жəне басқа да техникалардың үлкен көлемі жатады, оларды келесідей белгілері бойынша біріктіруге болады:

Жұмысты жүргізу ауданында қоршаған орта жағдайларын зерттеуге арналған техника. Осы мақсаттар үшін бір қатар ғылымизерттеу бірлестіктері құрылған. Олар қоршаған ортаны кешенді зерттеумен, бағдарламалар мен əдістемелерді жасаумен айналысады жəне олар техникалық құралдармен қамтылған. Оларға гидрометеорологиялық станциялар, ғылыми-зерттеу кемелері, батиметриялық жағдайларды, судың химиялық құрамын, толқуын, ағысын зерттеуге арналған техникалар жəне т.б. жатады;

Геофизикалық жұмыстарды жүргізуге арналған техникалар геофизикалық кемелерден, ақпаратты автоматты өңдеуге арналған аппаратура мен құралдардан, көп арналы сандық сейсмикалық станциялардан тұрады.

Геологиялық инженерлік зерттеулерге арналған техникалық құралдарға колонкалы бұрғылау, монотіреулі негіздер, деректерді ЭЕМ-де өңдеу арқылы бөлшектеп зерттейтін арнайы кемелер жатады.

Мұнай жəне газ кен орындарын терең барлама бұрғылау үшін арналған құралдар – ӨКБҚ, ЖББҚ, БК т.б., САСҚ кешені т.с.с

Əртүрлі конструкциялы теңіз стационарлы платформалардан, мұнай мен газды өндіретін құралдардан, мұнай мен газды суасты жəне суүсті өндіруге арналған кешендерден тұратын эксплуатациялық бұрғылау жəне өндіру техникалары;

Құрылыс жəне монтаждау жұмыстарын жүргізуге арналған техникалық кешендер, кранды монтажды кемелер, түсіру тасымалдау баржалары, жағалау базаларының көтеру-монтаждау құралдары жəне т.б. жатады;

Мұнай мен газды дайындау жəне тасымалдауға арналған техникалық құралдары, мұнайды жинау жəне дайындау қондырғылары, оларды басқару, теңіз мұнай-газ құбырлары жəне т.б. жатады.

Шельфті игерудің техникалық құралдары арасында шығынның көптігі бойынша негізгі үлесті теңіз мұнай-газ қондырғылары құрайды. Жұмыста барлық мұнай-газ қондырғыларын: геологиялық қадағалау ТМГҚ, бұрғылау үшін арналған ТМГҚ, көмірсутектерді қайта өңдеуге арналған ТМГҚ жəне қосымша ТМГҚ деп бөлінетін классификация ұсынылады. D класына əртүрлі бұрғылау платформалары жатады. Р класына мұнайды өндіру үшін арналған стационарлы жəне жүзетін техникалық жүйелер кешені, Т класына теңіз жағдайларында көмірсутектерді жинау, сақтау жəне тасымалдау үшін арналған ТМГҚ-лар кіреді.

Соңғы кездері R класты ТМГҚ-лар тез дами бастады, оларға газ бен мұнайды қайта өңдеуге арналған техникалық құралдар, G класына геофизикалық жəне геологиялық зерттеулерге арналған техникалық жүйелер, қосымша О класына адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған ТМГҚ-лар, коммуникациялы ТМГҚ-лар жəне т.б. жатады.

Барлық кластар типтерге бөлінеді, мысалы, Р класындағы қондырғыларды «платформалар» типіне бөлуге болады, олар өз кезегінде түрлерге бөлінеді.

Теңіздегі мұнай-газ қондырғыларының жіктелуі

Берілген ТМГҚ-лар жүйесі өз кезегінде жобалау жəне басқару мақсатындағы автоматтандырылған жүйені құруға мүмкіндік береді. Теңіз мұнай-газ кен орындары Т(МК) сияқты теңіз құрылымдарында өздерінің өмірлік цикліне ие, оларды негізгі төмендегідей сияқты: жобалау (D), құрылыс (С) жəне пайдалану (Е) кезеңдерге бөлуге болады. Бір қатар жағдайларда теңіз мұнай-газ кен орындарын меңгеру барысында экологиялық аспектіні күшейту мақсатында кен орынды утилизациялау уақытын бөліп көрсетуге болады жəне ол үшін арнайы құрылым мен бөлек кезең (U) берген дұрыс. ХХ ғасырдың 40-жылдары аяғы мен 50-жылдары басында Каспий теңізі мен Мексика шығанағындағы теңіз мұнай кеніштерін игеру жұмыстары басталды, бұл өз кезегінде теңіз мұнай өндірісінің құрылуымен аяқталды. Теңіз эстакадалары, пайдалану мен барлау ұңғыларын бұрғылауға арналған жеке жəне жүзбелі негіздегі суасты құбырлары жəне тауарлық мұнай паркі, теңіздегі тұтас қалалар — бұл бүгінгі күннің шындығы.

Қазіргі уақытта мұнайды барлау мен өндіру барлық құрлықтарда, соның ішінде теңіз акваторияларында жəне ішкі су жүйелерінде жүргізіледі. Ең қарқынды жұмыстар Мексика жəне Парсы шығанағында, Каспий жəне Солтүстік теңізде, Моракайбо көлінде, Қара, Азов жəне Охот теңіздерінде жасалуда. Теңіз жағдайларында жұмыс жасаудың ерекшеліктері мұнай кен орындарын меңгеру кезінде кең түрде қозғалмалы құрылымдарды қолдануды қажет етеді. Олардың көмегімен мұнай өндірісінің құрылысы кезінде əртүрлі жұмыстар жасалады. Оларға пайдалану жəне барлама ұңғыларын бұрғылауға арналған жүзбелі бұрғылау қондырғылары мен бұрғылау кемелері жатады. Бастапқа бағасының қымбаттылығы жоғарғы мобильдігі мен автономдылығының арқасында өтеледі.

ТМГҚ-ның ең алғашқы конструкцияларының даму сатысы кезіндегі ең бірінші металды қазықты негіздерді орыс ғалымы Н.С. Тимофеев ойлап тапты. Металды қазықтар жерге бұрғылау əдісімен орнатылады. Шурфтарды қазықтардың астына бұрғылап қондырып, цементтегеннен кейін қалған бөліктері құрастырылып құрылыс орнында пісіріледі. 1940 жылы Б.А. Рагинский цементтелген қазықтардың үстіне ірі блоктар құрастырылып орнатылатын теңіз негізінің жаңа əдісін қолдануды ұсынды. Бұл ірі блокты элементтерді қолдану құрылыс жұмысы уақытын біраз қысқартты. Теңіз кен орнын игеруі процесі кезінде теңіз стационарлы негіздерде орналасатын бөлек объектілер арасында берік байланыс орнату қажеттілігі туындады. 4 балдық толқулар мен 5 балдық жел кезінде кемелерде жүктер жеткізу қиындығы жəне басқада себептерге байланысты жеке объектілердің арасын эстакадалармен байланыстырды.

Құрылымның даму сатысындағы келесі қадам Л.А. Межлумов ойлап тапқан металл стационарлы ЛАМ негізін жəне Л.А. Межлумов, С.А. Оруджева, Ю.А. Саттаров бірлесіп ойлап шығарған МОС металл негізді конструкцияны қолдану арқылы жасалды. 1976 жылы «28 сəуір» кен орнында тереңдігі 84 м-де металл стационарлы негіз құрастырылды.

Теңіз мұнай кен орындарын шетелдік меңгеру тəжірибесі стационарлы ағаш негізді қазықтарды пайдаланудан басталады. Стационарлы теңіз негіздерін салудағы американдық тəжірибенің ерекшелігі – темірбетонды жəне бетонды құрылымдар түріндегі кессондар, массивтер, құдықтар жəне қазықтар қолдану. Мысалы, Коллинс негізі керекті тереңдіктегі грунтқа орнатылған диаметрі 5,4 м болатын тіректі массив, ол көлемі 12х20 м болатын кессон түріндегі алып массивтерде қолданылған. Оның өзіндік құнының жоғары болуына байланысты бұл құрылымдар көп таралмады.

Марокайбо көлінде 30 м тереңдікте диаметрі 1,5 м, қалыңдығы 15 см, ал ұзындығы 55-60 м болатын темірбетонды тіреулер орнатылған. Бұдан аз тереңдіктерде қимасы 60х60 см болатын қазықтар қолданылған. Металл стационарлы теңіз негіздері шетелдерде қарапайым құрылысты тереңдігі 6 м-ге дейін, ал күрделі құрылымды тереңдігі 305 м-ге дейінгі аралықта қолдану кеңінен дамыды.

Теңіз гидротехникалық құрылымдарының дамуының екінші сатысы ұңғы бұрғылауға жəне мұнай өндіруге арналған теңіз стационарлы платформаларды (ТСП) жасаудан басталды. Бұл құрылымның ерекшелігі – көп палубалы стационарлы платформаларда əртүрлі биіктіктерде қолданылатын жəне де арнайы құралдармен жабдықталған зауытта шығарылатын массивті блоктарды қолданудан тұрады. Бұлар бір уақытта бұрғылау жəне мұнай өндіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.

ТСП-дың құрылымының тез дамуы əсіресе, Солтүстік теңіздің мұнай жəне газ кен орындарын игеру кезінде байқалды. Теңіз түбіне қазықтармен бекітілетін массивті стационарлы металды платформалармен қатар, Солтүстік теңізде гравитациялық типті массивті темірбетонды платформалар да қолданылды.

Жоғары тереңдіктерге арналған қатты жəне серпімді платформаларды жетілдірудің түрлі жобалар жасалды (300-1050 м-ге дейін). Жобаларда желдік жүктеулер кезіндегі резонанстық жиліктердегі өзара компенсация эффектісін қолданады. Мұз жағдайларында жұмыс жасайтын əртүрлі платформалардың құрылымдары да жасалған. Соңғы жылдары мұнай жəне газ кен орындарын меңгеру кезінде жүзбелі жүйелерді қолдану тенденциясы байқалады. Негізінен жүзбелі жүйелерді аз шығымды кен орындарды игеру кезінде немесе үлкен қоры бар кен орындарды меңгерудің алғашқы кезеңдерінде қолданады. Жүзбелі бұрғылау қондырғысын (ЖБҚ) қолданылу 1959 жылы Каспий теңізінде құрылымдық барлама бұрғылау үшін құрастырылып, алғашқы қолданылған жүзбелі негіз болды. ЖБҚ пайдаланудың алғашқы жылында 22 ұңғы бұрғыланды, жалпы мөлшері 14000 м тереңдік жер қазылды.

Сонымен бірге жүзбелі кемелерде жақсы қолданысқа ие. 1960 жылы Сокол атты бұрғылау кемесі теңізде геологиялық барлау жұмыстарын жүргізе отырып, 140 ұңғы бұрғылады. Ең бірінші жүзбелі бұрғылау агрегаттарын құрастыру қырқыншы жылдардың аяғы мен елуінші жылдардың басында теңіз кен орындарын меңгеруге байланысты АҚШ пен бұрынғы КСРО-да жедел қарқынмен дами бастады.

Теңіздегі алғашқы батырылып жіберілетін, ағаштан жасалған жылжымалы негізді 1937 жылы Каспий теңізінде ағайынды Хубецовтар құрастырды. Негіздері ағаштан жасалуына байланысты олар əлсіз болып келді, бірінші ұңғыны бұрғылау кезінде дауылдың тұруына байланысты бұзылып қалды. 1947 жылы инженер Тарасов болаттан жасалған жүзбелі арал жобасын жасады, бірақ белгісіз себептерге байланысты құрастырылмай қалды. Тек 1959 жылы Каспийде «Гипроморнефть» жобасы бойынша батырылатын жылжымалы бұрғылау қондырғысы жасалды. 1960 жылдардың басында терең барлама бұрғылауға арналған тіректі коллоналары бар ЖБҚ құрастырылды.

Бұрғылау қондырғылары

Бұрғылау қондырғылары жəне олардың басқа түрлері əлемнің əр түрлі бөліктеріндегі теңіздерде бұрғылау жұмыстарының шарттарына сəйкестендірілу үшін үздіксіз түрлендірілу үстінде. Қазірге кезде бұрғылау қондырғыларының: Жерүсті бұрғылау қондырғылары; Теңіз стационарлы платформалардағы бұрғылау қондырғылары; Жартылай батпалы жүзбелі бұрғылау қондырғылары; Өздігінен көтерілетін бұрғылау қондырғылары; Бұрғылау кемелері; Бұрғылау баржалары; Көмекші кемелер тағы басқа қолданылады.

Жерүсті бұрғылау қондырғылары құрлықта жəне теңіздегі жасанды аралдарда бұрғылау үшін пайданылады. Теңіз стационарлы платформалардағы бұрғылау қондырғылары негізінен пайдалану ұңғыларын бұрғылауға жəне өндіру ұңғыларында арнай жұмыстар жүргізу үшін пайдаланылады. Жалпы бір платформа бетінде бұрғыланған ұңғылардың саны олардың өнімділігіне, қабаттың фильтрациялы сыйымдылық қасиетіне жəне кеніштің өлшеміне байланысты 40-50 ұңғыдан аспайды. Көп жағдайларда бұрғылау жұмыстарынан кейін демонтаждалатын басқа арнайы қондырғылармен ауыстыруға болады. Бұрғылау мұнарасы негізінен платформа бетінде орналасады.

ЖББҚ жүзбелі құрылымын негізінен су тереңдігі 60-2500 м-ге жететін теңіз ұңғыларын бұрғылау үшін қолданады. Бір жерден екінші жерге өзінде бар винтті гребнді жүйе арқылы буксирленеді. Көбіне, ЖББҚ бұрғылау нүктелерінде тұрақты орналасу үшін шынжыр немесе тростар арқылы бекітіледі. Кейбір қазіргі заманғы қондырғылар бұрғылау кезінде тұрақтылығын дəл сақтап тұратын арнайы навигациялық жəне динамикалық позициялау жүйесі негізінде терең бұрғылау кезінде қолданады. Өйткені жоғары теңіз тереңдіктері кезінде зəкірлік қондыру көп шығынды жəне уақытты қажет етеді.

ӨКБҚ теңіз түбіне тірелетін құрылымдардан құралған жəне теңіздің 20-120 м-ге дейінгі тереңдіктерінде қолданылады. ӨКБҚ белгілі бұрғылау нүктесіне жүзбелі күйінде буксирленіп апарылады, жеткізілгеннен кейін бұрғылау кезінде тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін платформалар аяқтары шығарылып, теңіз түбіне тығыз орнатылады. ӨКБҚ сонымен бірге стационарлы платформалар қасында орнатылып, қосымша жүзбелі кемелер көмегін атқара алады. Бұл кезде бұрғылау мұнарасы негізгі платформаларда орналасады жəне бұрғылау стационарлы платформадағы тесіктер арқылы жүргізіледі. Бұрғылау кемелері негізінен үлкен жүк көтергіштігі бар өздігінен қозғалмалы қондырғы болып табылады. Керекті көп материалдар мен негізгі қондырғыларды алып жүре алатын қасиеті үшін БК арнайы акваторияларда, терең сулы бұрғылау кезінде кеңінен қолданылады.

Бұрғылау баржалары түбі бұрғылау мұнарасына негіз бола алатын су көлігі болып табылады. Бұрғылау баржалары белгіленген жерге буксирленеді жəне терең бұрғылау жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік беретін арнайы балластар арқылы орнықтырылады. Мұндай бұрғылау қондырғылары батпақты жəне таяз сулы аймақтарда қолданылады. Көмекші кемелер көбінесе, шельф зоналарында, мысалы Қиыр Шығыста жəне Венесуэла аймағындағы су тереңдігі аса терең емес жерлерде көп пайданылады. Бұл аймақтарда арзан əрі шағын платформаларды қолдану тиімді болып келеді. Көмекші кемелер платформалақ бұрғылауға керек барлық құрал жабдықтармен қамтамасыз етілген жəне олар платформалар жанына зəкірленеді. Негізінен көмекші бұрғылау кемесінің қызметін көбіне, баржалар немесе ЖББҚ атқара алады. Бұрғылау аяқталғаннан кейін кеме келесі платформаларға жеткізіледі.

Мұнай-газ кен орындарын орналастыру шығыны көбіне жалпы капитал салымының 50%-ын құрайды. Кейбір жеке мұнай-газ өндірістік платформаның құны 1-2 млрд. долларға жетеді. Мысалы, Солтүстік теңіздің Тролль кен орнында қазіргі кезде қолданылатын терең сулы гравитациялық платформаның құны 1 млрд. долларға бағаланады. Қазіргі заманғы терең сулы магистральды құбыржелісін тартудың шығыны 1 км үшін 2-3 млн. долларды құрайды.

Шельф кен орнын игеру кезіндегі əрбір жаңа саты игеруде туындайтын қиындықтарға байланысты əртүрлі шешімдерді қабылдауды қажет етеді. Шельфті меңгерудің тұтастай бір техникалық құралдар кешені ойлап табылған, оларды таңдау технологиялық, геологиялық, гидрометеорологиялық, экономикалық, саяси жəне т.б. шарттар бойынша анықталады. Мысалы барлау, бұрғылау жəне өндіру жұмыстары үшін əртүрлі техникалық құралдардың түрлері қолданылады.

Өздігінен көтерілетін жүзбелі бұрғылау қондырғылары

Өздігінен көтерілетін жүзбелі бұрғылау қондырғылары теңіз мұнай мен газ кен орындарында барлау кезінде тереңдігі 30-120 м акваторияларда қолданылады.

Бұл қондырғылар қондырғының корпусы болып келетін жүзбелі пантоннан, 3 немесе одан көп сырғымалы тіректі тізбектерден тұрады. Онда техникалық, энергетикалық жəне қосымша жабдықтар, технологиялық материалдар қоры, отын, ішуге пайданылатын жəне техникалық су, құбырлар, аспаптар, қызмет орындары мен тұрғын үйлер, қоймалар, тік ұшақ алаңы орналасады. Бұрғылау нүктесіне тасымалдау кезінде тіректері жоғары көтеріліп, бекітілген күйде қозғалады. Бұрғылау нүктесінде тізбектерді көтергіш құралдармен төмен түсіреді жəне копуста орнатылған қондырғы, аспаптар, құбырлар, материалдар корпуспен бірге тіректі тізбектер бойымен (корпус түбіне толқын соққылары тимейтін) биіктікке көтеру құралдарымен жүзеге асады.

Бұрғылау кемелері

Жаға базаларынан бұрғылау жұмыс аудандарының алыстауы, сонымен қатар үлкен емес автономдылығы ЖБЖБҚ-ның қолдану тиімділігін төмендетеді. Сондықтан алыстаған аудандарда іздеу жəне барлау бұрғылау жұмыстары үшін бұрғылау кемелерін (БК) қолданады. Конструкция ерекшелігі – оның палубасында жабдықталған бұрғылау мұнарасының орналасуы, ал кеме ішінде жəне палубада теңіз акваториясында мұнай газ ұңғымаларын бұрғылауды қамтамасыз ететін бұрғылау жəне басқа технологиялық қондырғылау мен жүйелер кешенімен қамтылуы.

Тəжірибеде көбінесе, біртұлғалы жəне көптұлғалы ө здігінен жүретін жəне өздігінен жүрмейтін кемелер қолданады. ХХ ғасырдың 50-жылдары ортасы мен 70-жылдардың аяғына дейін тек ғана зəкірлі бекіту жүйесі бар кемелер қолданылды. Зəкірлі жүйемен тұрақтандыру кемелері 300 м-ге дейінгі теңіз тереңдігімен шектелген.

Теңіз кен орындарын игеру жаңа перспективалар (жетістіктер) 1970 жылы динамикалық позициялау (қалыпта ұстау) жүйесінің құрылуы арасында ашылды. Барлау акваторияларында осының арқасында тереңдік бойынша бірқатар рекордтарды жасау мүмкіндігі болды.

Шетелдерде диаметриялық тұрақтандыру жүйелері бар: «Пеликан» (350 м-ге дейін), «Седко 445» (1070 м-ге дейін жəне 3000 м-ге дейінгілері) «Гломар Челенджер» (6000 м-ге дейін), «Седко 471» (8235 м-ге дейін) сияқты кемелерді айтуға болады. Бұрғылау кемелерімен бұрғылайтын қондырғыларды 3 топқа бөлуге болады: 1) алқа; 2) сағаны жабу блогы; 3) түп – беткі баланыс деп 3 топқа бөледі. Алқа деп ұңғы сағасының жанындағы барлық ұстау құралдарын жəне отырғызылатын құбырлар алқасын түсінеміз.

Сағаны жабу блогы бірлік жүйе түбінде болады, оған саға жабдықтары жəне сыртқы құбырлар, саңылаусыздандыру құралдары (мұнай атқылап, кенет фонтандаған кезде) бақылау құралдары жатады. Түп – үстіңгі байланыс үлкен рөлді атқарады, əсіресе тереңдік өскен сайын оның рөлі арта түседі. Оған бағыттауыш құбыр (яғни суастындағы стояк), бұрғылау ерітіндісін айдауға арналған сыртқы құбырлар, ұңғы сағасын бақылау үшін арналған 2 құбыр; дистанциялы басқару механизмдері жатады. Негізінде бұрғылау мұнарасын кеменің ортаңғы бөлігінде орнатып, ұңғыманы кемеде орнатылған шахта арқылы бұрғылайды. Шахта тіктөртбұрыш жəне төртбұрыш қималы болады. Кейбір кемелерде ұңғыма бұрғылауын аяқтаған кезде бұрғылау мұнараны арнайы құрылғылар арқылы көлденең жатқызады. Ол ауысу кезінде кеменің ауырлық центрін төмендетеді. Кемелерде пайдаланудың негізгі режимінің барлық уақытының 85-90% ұңғыманы бұрғылау болып табылады. Сондықтан корпус пішіні əр түрлі жəне негізгі өлшемдер талаптарына сай анықталуы тиіс. Кеменің енгізгі өлшемдерін таңдау, ұңғыманың бұрғылау тереңдігі мен кеме автономділігінен анықталатын – қажетті жүккөтергіштікке тəуелді.