Жекешелендiру үдерiсi және Оның әлеуметтiк салдары
Жекешелендiру үдерiсiнiң кезеңдерiне, барысына, демографиялық және әлеуметтiк ахуалдарға түсiнiк берiп, оқушылардың бiлiмдiлiк дағдысын арттыру; негiзгi даталарды оқушылардың берiк меңгеруiн қамтамасыз ету; 114 — отаншылдық тәрбие; — материалдың мазмұнын толықтыра отырып, оқушының сезiмiне, эмоциясына әсер етiп, оларды толғанысқа түсiрiп, ойлау қабiлетiн арттыру. Көрнекi құралдар: Дүниежүзiнiң саяси картасы; Қазақстанның физикалық картасы; “Қазақстанда жекеменшiк шаруашылықтардың көбеюi” және “Қазақстан халықтарының демографиялық ахуалының өзгеруi” атты кестелер.
Базалық бiлiмдер: социалистiк қоғам кезiндегi мемлекеттiк және жекеменшiк; капиталистiк қоғамдағы мемлекеттiк және жекеменшiк, экономиканың дамуы (“Қазақстан тарихы” және “Қазiргi дүниежүзi тарихы”, 9сынып). Тiрек ұғымдар: жекешелендiру, оның түрлерi, әлеуметтiк салдары, демография, демографиялық ахуал. Сабақтың типi: iздену сабағы. Сабақтың әдiсi: сұрақжауап әдiсi.
Жаңа сабақтың жоспары: 1. Жекешелендiру. 2. Демографиялық ахуал. 3. Халық тұрмысы. Сабақтың барысы. Алдымен мұғалiм жекешелендiру туралы түсiнiк бередi, оны оқушылар дәптерiне жазады. Келесi кезекте мұғалiм “Қазақстанда жекеменшiк кәсiпорындардың көбеюi” атты 19кесте бойынша түсiндiрiп, Қазақстан картасынан облыс, қала аттарын көрсетiп, оқушыларға дәптермен жұмыс жасатады. Интерактивтi тақтаны пайдалану арқылы кестелердi (1920) слайд түрiнде көрсету. 19кесте Қазақстанда жекеменшiк кәсiпорындарының кNбеюi Жекешелендiру Жекешелендiрiлген нысандар кезеңдерi 1 2 1991 жыл, 3500 кооператив I кезең 15000 шағын кәсiпорын 11000 фермерлiк және жеке шаруа қожалығы 7000 кәсiпорын, оның 5000ға жуығы сауда және қызмет көрсетуге арналған 160 банк 37 биржа 115 Жалғасы 1 2 1994 жыл, Республика халық шаруашылығындағы жекеменшiк II кезең сектордың үлесi 90өға жеттi 500000ға жуық жеке бизнесшiлерден тұратын кәсiпкерлер табы құрылды Жекешелендiру және мемлекет иелiгiнен алу ұғымдарының анықтамаларын 9сыныпқа арналған
Мұғалiм: “Қазақстан Республикасының Президентi Н. Назарбаевтың “Қазақстан — 2030” атты халыққа жолдауында елiмiздiң экономикасын реформалаудың негiзгi стратегиялық бағыттары анықталған. 7 түрлi бағыттың бiрi — экономиканы дамытуда түбегейлi бетбұрыстар мен өзгерiстер жасау. Қазақстан әлi КСРОның құрамында болып тұрған кездiң өзiнде кооперативтер мен кәсiпорындар туралы, жекешелендiру және мемлекет иелiгiнен алу туралы заңдар қабылданды. 1991 жылдың қыркүйегiнде “Қазақ КСРiнде 1991-1992 жылдары мемлекеттiк меншiктi жекешелендiру және мемлекет иелiгiнен алу бағдарламасы” жасалып, жүзеге асырыла бастады. Бұл бағдарламаны жүзеге асыру 2 кезеңге бөлiндi.
Осы бағдарламаның I кезеңi бойынша жүргiзiлген жекешелендiру барысында қазақстандықтар ескi мемлекеттiк меншiктi таратып, жекеменшiктi орнықтыра бастады. Қазақстандықтар өздерiнiң жекеменшiк шаруашылықтарын жүргiздi: шағын кәсiпорындар, жекеменшiк дүкендер, шаштараздар, моншалар, сән ательесi, дәрiханалар, емханалар, кафелер, мейрамханалар, т.б. Сондайақ iрi компаниялар, фирмалар, акционерлiк қоғамдар, әртүрлi фермерлiк шаруа қожалықтары құрыла бастады. Ал II кезеңiнде — 1994 жылдан бастап мемлекеттiк тұрғын үйлердi жекешелендiру басталды. Республика азаматтары жан басына 100 купоннан алып, оны орта және iрi кәсiпорындар иелерiнiң бiрiне құю мүмкiндiгiне ие болды. Азаматтардың жекешелендiру купондарын сатып алған акциялары жыл сайын белгiлi бiр мөлшерде үлес пайда түсiрiп тұруға тиiс болды.
Бiрақ жекешелендiру купондары қағаз күйiнде қалып қойды. Үлес пайда қайтарылмады”. 116 Экономиканы дамытудағы жекешелендiру үдерiсiн дамыту мүлдем басқаша бағыт алды деп түсiндiре келе, оқушыларға төмендегiдей сұрақтар қойылады. 1. Қазақстан халқының әлеуметтiк жағдайы нелiктен нашарлады? Оқушы жауабы: “Мемлекет меншiгiнiң азайып, жекеменшiктiң орнығуына әкiмшiлiк және құқық қорғау органдарының заңсыз араласуы себеп болды. Бағаның ырықтандырылуына байланысты азықтүлiк пен тауар өнiмдерiнiң қымбаттауынан халықтың әлеуметтiк тұрмысы нашарлап кеттi”. 2. Елiмiзде экономикалық реформаларды жүзеге асыруда қандай қиындықтар кездестi?
Оқушы жауабы: “Экономиканы күштеп басқарудан нарықтық экономикаға көшу күрделi үдерiс болды. Шаруашылық байланыстарының үзiлуi, тұтынушылық рыноктың баяу дамуы, қағаз ақшалардың құнсыздануы, халықтың қолында 13 млрд сомның шоғырлануы, өнеркәсiп, аграрлы сектордың тауар өнiмiн шығарудың төмендеуi, темiржол көлiгiнiң тасымалдау көлемiнiң азаюы, т.б. халық тұрмысын нашарлатып жiбердi”. Мұғалiм: “Халқымыздың әлеуметтiк жағдайын жақсарту мақсатында Қазақстан шетелдерден қаржы тарту жөнiнен ТМД елдерi iшiнде алдыңғы орында болды. 1998 жылы қаңтарда “Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету” туралы заңы күшiне ендi: “Бұл заңның ерекшелiгi республика азаматтары өздерiнiң еңбекақыларынан зейнетақы қорына қаражат аудару арқылы қартайғанда өзiнөзi зейнетақымен қамтамасыз ету мүмкiндiгi жасалды” деп қорытындылайды. Келесi талдайтынымыз “Демографиялық ахуалдың өзгеруi” туралы. Бұл мәселе оқушылардың өз бетiмен дайындап келген мәлiметтерiн тыңдап, оны сарапқа салу және сұрақжауаптармен талдау арқылы ашылады. 1оқушының сөзi: “ХХ ғасырдың басынан бастап күшейген сталиндiк әмiршiләкiмшiл басқару жүйесi қоғамның тарихи заңдылықтарына қайшы келетiн тәжiрибелер жасады.
Олар бүкiл КСРОны, оның iшiнде 117 Қазақстанды да қамтыды. Қоғамның барлық өмiр аяларына түбiрлi өзгерiстер енгiзуге бағытталған тәжiрибелердiң салдары мынадай болды: — ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру кезiнде байлар мен ауқатты шаруалар тап ретiнде жойылды; — көшпелi және жартылай көшпелi шаруалар күштеп отырықшыландырылды; — аса тез қарқынмен елдi индустрияландыру (шаруаларды аяусыз қанау есебiнен) жүзеге асырылды; — қоғамдық өмiрдiң барлық саласында бiр ғана коммунистiк идеологияның үстемдiгi орнады; — тоталитарлық режiм күшейдi. Мұндай шаралар халыққа қарсы жүргiзiлген зиянды саясат болды. Ол халыққа қасiреттi зардаптар әкелдi”. 2оқушы: “Жаппай ашаршылықтың салдарынан миллиондаған адамдар қырылды, өз атамекенiн тастап, басқа жер мен елге көштi, ұлттық тiл мен дiннен айырылды, ұлттық мәдениетiн жоғалтты. Елдегi орнаған казармалық социализм жергiлiктi ұлттың демографиялық ахуалын төмендеттi”.
Мұғалiм “Демографиялық ахуалдың өзгеруi” туралы кестенi пайдаланып, оқушылардың жауабын толықтырады: “Қазақстан өз тәуелсiздiгiн жариялағаннан кейiн демографияда үлкен өзгерiстер болды. “Қазақстан Республикасының көшiқон туралы” Заңы қабылданды. Демографиялық агенттiк құрылды. Көшiқондық жылжу екi бағытта жүргiзiлдi. Оның бiрiншiсi — кезiнде республика аумағынан ерiксiз кетуге мәжбүр болған жергiлiктi халық өкiлдерiнiң өз отанына қайтып оралуы. Екiншi бағыт — Қазақстанда тұратын басқа ұлт (орыс, украин, белорусь, немiс) диаспоралары өкiлдерi өздерiнiң отандарына кете бастауы. Бұл әрекеттердiң мынадай саяси маңызы болды: дербес демографиялық саясат жүзеге асырыла бастады; қазақ халқы қайтадан өз жерiнде сандық және үлестiк басымдыққа қол жеткiздi; бұл ұлттық, унитарлы мемлекеттi дамытудың басты факторларының бiрi болып есептеледi”. Оқушылар дәптерлерiне 20-кестенi сызып, негiзгi басты мәселелердi жазады.