АЙШЫРАҚ КЕШЕНI

Мола Атасу зенiнiң солтүстiк жағалауында Жаңаарқа ауданының орталық мал жайылымы телiмiне жақын Қара-жар кен орнынан оңтүстiк-шығысқа қарай 95 шақырым жерде. Ол солтүстiктен оңтүстiкке қарай 105 м, батыстан шығысқа — 360 м созылып жатқан 100 моладан тұрады. Жерлеу құрылыстары д ңгелек, сопақ, тiкөбұрыш, текше, үшжапырақты розетка түрiнде қырынан қазып орнатылған гранит тақталармен белгiленген.

Бөлiктерiне тоғыз қорған қоршау тiзбектелiп орналасқан. Олардың жоғары жағы жалпағынан ұсақ тақталармен жабылған. Жабу үшiн ақ кварц қолданған, оның шығатын жерi Атасу зенiнiң солтүстiк жағалауынан, Қабантау мен Ақшоқы тауларынан табылған.

Барлық дерлiк қорған-қоршаулардың ұшар басында шұғанақтар бар, оның түбiнен тоналған жәшiктер анық көрiнедi. Кейбiр қорғандардың сыртқы қоршауы дәл үйiндi негiөзі бойынша емес, одан бiршама қашықтықта басып тедi. 12 қорған қоршаудың оңтүстiк жағында шаршы тәрiзденiп жапсаржай салынған.

Жапсаржайды қазу кеөзінде одан басы батысқа қара-тылып, жәшiкте жерленген жас спiрiмнiң қаңқасы табыл-ды. Ол аяқтарын бауырына жинап сол жақ бүйiрiмен жатыр. Қолы бетiне тиiп тұр. Жәшiктiң солтүстiк-батыс бұрышына ыдыс қойылған.

Моланың оңтүстiк-шығыс Бөлiгiнде ақ кварц шойтас қойылған бiрнеше қоршау тұр, әдетте, оның саны — тоғыз.

Моланың ортасына екi үйiндi қорған орналасқан. Жерлеу құрылысы згеше және қайталанбайды. Олар үшiн әр алуан құрылыс түрлерi, к п камералы патриархалдық-отбасылық қабiр, ең алдымен, қосарлы және екi қабатты жәшiктердiң м лшерiнiң көбеюi сипатты болып келедi. Қосарлы және екi қабатты жәшiктерге жерлеу — Атасу кезеңi мәдениетiнiң бiр ерекшелiгi болып табылады. Оңтүстiк-шығыс Бөлiктiң солтүстiк жағындағы моланың ортасына жақын тұрған жәшiктен ағаш к мiрдiң және ртелген iөзі бар адам қаңқа-сының ұсақ қалдықтары табылды. К мiрдiң негiзгi Бөлiгi оңтүстiк-батыс бұрышқа қарай жинақталған. Бұл жерден үш бұрышты және меандрлы тамаша рнек салынған жұқа қабырғалы ыдыс сынықтары табылған.