Кеуде қуысы ағзаларының іштен туа біткен ақаулары және ауруларының семиотикасы мен тексеру әдістері

Кеуде қуысы ағзаларының туа біткен ақаулары және ауруларын диагностикалауда маңызы зор белгілер: цианоз (көгеру), жөтел, қан құсу, ентігу, стридор, құсу, ауырсыну.Осы айтылған белгілердің айқындығы, ерекшелігі, ұйқастығы, олардың бір-бірімен байланыстылығы, қосарлануы кеуде қуысы ағзаларында патологиялық үрдісстер бар екенін мөлшерлеуге немесе оның қай ағзада екенін анықтайды. Тек, негізгі белгілерді терең сараптағаннан кейін, аускультативтік және перкуторлық өзгерістерді салыстыра отырып жедел тексерудің көлемін анықтайды. Жүргізілетін тексеру қарапайым түрінен басталып күрделі түріне қарай жүргізілгені дұрыс. Кейде, өте жедел кезеңде, күрделі тексеруді қолданған жөн, өйткені ол дұрыс мәлімет береді. Өкпенің хирургиялық ауруларында, барлық клиникалық белгілер дем алу көлемінің азаюына және трахеобронхиальдық өтімсіздіктің бұзылуына негізделеді.

Балаларда өкпенің дем алу көлемінің азаюы, өкпенің іштен ақау болып туғанынан (гипоплазия), өкпеде қабыну үрдісінің болуынан, көлемді ісікпен қысылып қалуынан немесе плевра қуысына жиылған ауамен және кеуде қуысына көкет тесігінен кіріп кеткен ішекпен қысылуынан байқалады. Балаларда трахеобронхиальдық өтімсіздігінің бұзылуы көбінде жалғама дәнекер асты кеңістігінің ісінуінен, іштен және жүре пайда болған трахеяның стенозынан, бөгде заттардан, тамыр сақинасының ақаулығында (аортаның қосалқы доғасы), онымен қатар көкірек аралығында, трахея немесе бронх қабырғасында орналасқан ісікте және кистада пайда болады.

Кейбір патологиялық үрдістер балаларда созылмалы өтеді және өсе келе олардың белгілеры айқындала бастайды: көбінде ол өкпеде орналасқан іріңді-қабыну үрдістеріне тән.

Әке-шешесінен мәлімет жинағанда, балалардың кейбіреулерінде отбасында орын алған іштен туған кеуденің, өкпенің, өңештің генетикалық ақауларына жақындығы анықталады. Созылмалы іріңді-қабыну ауруларының басталуы баланың нәресте кездерінде байқалады, сондықтан жас нәресте кезінде жиі байқалған жедел пневмонияға және жедел респираторлық вирустық ауруларға көңіл бөлген дұрыс. Кей кезде бөгде затпен дем алу жолдарының аспирацияға ұшырауы созылмалы іріңді өкпе ауруына әкеліп соғады.

Дүниеге келгеннен кейінгі балаларда байқалған жедел респираторлық бұзылыстар оның ағзасында іштен туа болған өкпенің, көк еттің ақаулары кеуде клеткасының қысымын арттырып тұрғанын мақұлдайды (көк ет жарығы, туа болған ошақты эмфизема, өкпе торсылдағы) немесе дем алу жолдарының обструкциясы, оның ақаулылығынан, яғни оның тамыр ақауынан тарылуынан, ісіктерімен қысылудан болады.

 Цианоз (көгеру) туа біткен ақауларды және хирургиялық ауруларда терінің және шырышты қабатының көгеруі науқастың ауыр күйде екенін көрсетеді. Сонымен қатар көгерудің ұзақтығы және айқындылығы физикалық күш түскенде артатындығы анықталады.Біраз күш түскеннен кейін көгерудің пайда болуын, сонымен бірге баланың бетінің ісінуі, бармақтары «барабан таяқшалары» түрде болуы, тырнақтары «сағат шынылары» тәріздес байқалуы науқаста созылмалы гипоксия бар екенін көрсетеді. Ол созылмалы іріңді-қабыну өкпе ауруларына тән нәрсе. Баланың қанағатты жағдайында байқалған бір қалыптағы көгеру, өкпеде қабыну үрдісі болмағанда, тек өкпенің тамырларының ақауында анықталады (аневризмалар).

Тыныс алу мүшелерін тексеру

Өкпе ауруларын хирургиялық емдеу, патологиялық үрдістерінің локализациясын, оның таралу дәрежесін, жақын орналасқан мүшелермен байланысын дұрыс анықтауды қажет етеді.

Рентгенологиялық әдіс. Рентгенологиялық зерттеуді қарапайым әдістерден бастап жүргізеді: рентгеноскопия және рентгенография. Бұларды балаларға клиникаға түскен, операцияға дейін және операциядан кейін жүргізеді. Бала кішкентай болған сайын оларға рентгенография тиімді. Рентгенограмманы әдетте екі проекцияда жасайды: тура және бүйірлік. Томографиялық зерттеу патологиялық түзілістің тереңдігін, таралуын анықтайды. Томография, балаларда өкпенің түбіріне жақын орналасқан өкпе ісігін анықтауда маңызды роль атқарады. Компьютерлік томография негізгі топографиялық диагноз қою мүмкіндігін жоғарылатады.

Бронхография – бронх тармақтарын контрасты тексеру.

Көрсеткіштері:

1. трахеобронхиальдық тармақтың дамуының ақаулары;
2. өкпенің созылмалы, қайталанбалы қабыну өзгерістері;
3. ұзаққа созылған ателектаздар;
4. өкпенің созылмалы абсцесі;
5. пиопневмоторакстан кейінгі өкпенің ұзақ жаншылуы (2 айдан ұзақ);
6. пульмонэктомия және өкпенің резекциясынан кейінгі кейбір асқынулар.

Қарсы көрсеткіштер:

1. өкпеден қан кету;
2. жүрек-тамыр жетіспеушілігі;
3. баланың жалпы жағдайының ауырлығы;
4. дене қызуы;
5. йодқа идиосинкразия;
6. жұтқыншақта қабыну үрдісінің болуы (тонзиллит, аденоидтар).

Анестезия және контрастты тексеру жүргізу. Баланың бронх ағашын контрастты тексеру наркозбен жүргізілуі тиіс. Ересек балаларда жергілікті жансыздандыруды қолдануға болады. Интубацияны апноэ фонында Т-тәрізді коллекторы бар түтікшемен жүргізеді. Қақырықты жақсылап сорып алғаннан кейін 50-60 секунд өкпені оттегімен желдетеді, содан кейін апноэ фонында кажетті бронхқа интубациялық түтікше арқылы катетер енгізеді. Бұны рентгендік экранның бақылауымен және рентгендік экрансыз жүргізуге болады. Балалардың сәулеленуін азайту мақсатында рентгеноскопиялық бақылауынсыз бронхография әдісі ойлап табылған. Бұл жағдайда бронхқа интубациялық трубка арқылы енгізілетін катетердің проксимальдық ұшына Ричардсон баллонын жалғайды. Баллонның көмегімен катетер арқылы бронхқа ауа үрлейді. Содан кейін баланы бүйіріне бұрып контрастты затты енгізеді. Контрасттық заттың мөлшерін баланың жасына және бронх ағашының зақымдалу деңгейіне байланысты есептеледі. Әрбір жаққа 3-тен 12 см.куб-қа дейін сульфойодол енгізеді.

Рентгенограмманы бүйірлік, тура проекциясында горизонталды, вертикалды қалпында жасайды, контрасты затты катетерге жалғастырылған электросорғыштың көмегімен сорып алады.

Әдісті бағалау.

1. Бірқатар ақауларда (өкпенің гипоплазиясы, бронхтардың тарылуында, кеңеюінде, деформациясында) диагнозды тек бронхографияның көмегімен қоюға болады, ал кейбір басқа ақауларда (агенезия, аплазия, киста және т.б.) бронхография қосымша тексеру әдістері болып табылады.
2. Ерте табылған бронхоэктазиялық өзгерістер консервативтік ем шараларын қолдануға мүмкіндік береді, үрдістің прогрессиялануын болдырмайды.
3. Ұзақ созылған ателектаз кезінде, тіпті бронхтардың өтімсіздігін емдегеннен кейін де, бронхтардың кеңеюі түріндегі өзгерістер немесе абсцестер қалады. Оларды бронхографиялық тексерулермен анықтауға болады.
4. Бронхография оперативті көмекке көрсеткішті анықтауда маңызды роль атқаратын, абсцестердің үлкендігі мен локализациясын анықтауға көмектеседі.
5. Ұзақ, 2 ай бойы пиопнемоторакстан жаншылған өкпе консервативтік әдіспен қалпына келмейді. Бұл жағдайда өкпе декортикациясына көрсеткіш қояды. Алдын ала жүргізілген бронхография өкпенің жаншылған аймағындағы бронх ағашының жағдайын анықтауға көмектеседі. Бұл оперативтік көмектің көлемін анықтауда да маңызды роль атқарады.
6. Бронхтық жыланкөз болғанда бронхография оның орналасуын (локализациясын), көлемін, басқа қуыстармен байланыстылығын анықтауға мүмкіндік береді.

Ангиопульмонография. Өкпе тамырларын контрастты тексерудің бұл әдісі, өкпедегі қан айналымының морфологиялық және функциялық жағдайына сипаттама береді.

Жүргізуге көрсеткіштер: өкпенің даму ақаулары, кистозды өкпе, бронхоэктаздық өкпенің анық суретінің болмауы.

Қарсы көрсеткіштер: жалпы жағдайының ауырлығы, жүрек- тамыр жетіспеушілігі, йодқа жоғары сезімталдық.

Тексеру әдістемесі. Тексеруден 1 күн бұрын йодқа сезімталдықка сынақ жүргізеді. Бұл үшін тамыр ішіне 1 мл 70% диодон немесе кардиотраст ерітіндісін енгізеді. Тексеру кезінде, контрастты затты 1 мл ерітіндісін баланың дене салмағына қарай v.saphena magna-ға немесе v. вasilica-ға венесекция жолымен өкпе артериясына зонд арқылы енгізіледі. Контрастты затты енгізген кезде қарапайым немесе автоматтандырылған шприцтер қолданылады. Ангиопульмонография кезінде катетерге физиологиялық ерітінді және гепарин (1000 бірлік 10 мл ерітіндіге) бар система жалғасады.

Асқынулар:

1. Субэндокардиальды бұлшық еттік жүйеге зондтың енгізілуі кезінде механикалық тітіркендіруге байланысты жүрек ырғағының бұзылуы;
2. Катетерді енгізгеннен кейінгі венаның спазмы: спазм басталғанда зондты енгізу тоқтатылады; зонд арқылы 5-10 мл 0,25% новокаин ерітіндісін енгізеді;
3. Зонд жүрек қуысында жүрек қабырғасын және тамырларды зақымдауы мүмкін.

Әдісті бағалау. Ангиопульмонография, бронхоскопиямен бірге, жалғыз өкпе кезінде қауіпті болып саналатын бронхографияның көмегінсіз өкпе агенезиясы диагнозын қоюға мүмкіндік береді. Басқа өкпенің даму ақаулары кезінде (бөліктік эмфизема) ангиопульмоноография өкпе тініндегі ақаулардың локализациясына және сипатына қосымша деректер береді. Бронхоэктазия кезінде ангиопульмонография өкпенің зақымдалған шекараларын нақты анықтайды.

Медиастинография. Контрасттауды газбен жасайды. Ол патологиялық түзілістің орналасуын анықтау үшін жүргізіледі. 3-4 жас аралығындағы балаларға тексеруді наркозбен жүргізеді, ал ересекбалаларда жергілікті анестезиямен жүргізіледі.

Тексеру әдістемесі. Газды енгізудің тура және тура емес жолдары бар. Біріншісіне: ретроманубриальдық, парастернальдық, паравертебральдық, транстрахеальдық; екіншісіне – пресакральдық, ретрокифондальдық әдістер жатады.

Ретроманубриальдық әдіс қауіпсіз әдіс болып табылады. Баланы трахеотомия кезіндегідей қалыпта жатқызады. Инені төстің артқы беткейіне параллель ретроманубриальдық кеңістікке енгізеді. Иненің алдында новокаинді инфильтрат тудырады. Ірі тамырлардан пульсация пайда болғанын сезгеннен кейін инені енгізуді тоқтатады. Шприцтің поршенін тартып, инеден ауа және қанның жоқтығына көз жеткізу керек, содан кейін пневмоторакстік аппарат жүйесі арқылы газды енгізеді. 5 жасқа дейінгі балаларға 300 мл газ; 5-10 жас – 400 мл дейін; 10 жастан жоғары – 500 мл дейін енгізеді. Дұрыс енгізген кезде осы аймақтың үстінен перкуссияда анықталатын тұйықтық тимпаникалық дыбысқа ауысады. Дұрыс енгізбеген кезде төс үстінен тұйықтық сақталады.

Асқынуы. Тері асты эмфиземасы, пневмоторакс.

Әдісті бағалау. Пневмомедиастинография түзілістің локализациясын анықтауда көмектеседі.

Инструменталдық әдістер

Бронхоскопия. Балалар өкпесінің әртүрлі ауруларында бронхоскоптың көмегімен бронх тармақшаларын визуальдық тексеру бағалы диагностикалық әдіс болып табылады.

Көрсеткіштер: диагностикалық және емдік мақсатта. Диагностикалық бронхоскопияны трахея және бронхтарда бөгде зат болғанда, ісік кезінде, трахея және ірі бронхтардың даму аномалиялары мен ақауларында, өкпенің іріңді ауруларында, операциядан кейінгі кезеңдегі асқынулар кезінде жүзеге асырады. Емдік бронхоскопияны трахея және бронхтан бөгде затты алу үшін, іріңді ауруларда бронх тармақшасының санациясы үшін, операциядан кейінгі кезеңдегі кейбір асқынуларды жою үшін қолданады.

Әдістемесі. Бронхоскопияны бұлшық ет релаксанттарын қолданумен жалпы анестезия арқылы жүргізген дұрыс.

Өкпені гипервентиляциялағаннан кейін, ларингоскоптың бақылауымен, апноэ жағдайында трахеяға бронхоскопты енгізеді. Дауыс саңылауынан енгізу барысында бронхоскоптың тубусын осі бойынша 90⁰-қа бұрады. Содан кейін ларингоскопты алып тастайды, ал бронхоскопты ары қарай енгізеді. Бронхоскопты сол жақ негізгі бронхқа енгізу үшін баланың басын және мойнын оңға қарай бүгеді, бронхоскопты оң жақ негізгі бронхқа енгізу үшін баланың басын және мойнын қарама-қарсы жаққа бүгеді.

Асқынулар. Бронхоскопияны жүргізу барысында ауыз бен жұтқыншақтың кілегей қабаты зақымдалуы мүмкін, ларингоспазм, регургитация.

Әдісті бағалау. Рентгенологиялық зерттеу арқылы анықталмайтын трахея мен бронхтағы бөгде заттың диагностикасы тек қана бронхоскопияның көмегімен анықталады. Бронхоскоптың көмегімен бронхтан өскен ісік, трахея және бронхта жыланкөз болғанда нақты диагноз қойылады. Бронхоскопия бронхоэктаз кезінде кілегей қабықтың жағдайын, қақырықтың мөлшері және сипатын анықтауға мүмкіндік береді.

Функциялық әдістер

Торакальдық хирургияда, ренгенологиялық және инструментальдық әдістермен бірге, клиникалық және рентгенологиялық тексерулер нәтижесінде қалыптыдан ауытқуды таппаған жерде өкпе зақымдануларын ерте табуға көмектесетін функциялық тексеру әдістері кеңінен қолданылады. Функциональдық диагностикалау әдісі, өкпенің бір немесе екі жақты зақымдалуы кезінде, компенсаторлық механизмдерді және резервтік мүмкіндіктерді анықтауға мүмкіндік береді. Жүргізілетін терапияның нәтижелілігі функциялық өкпелік сынамаларының көмегімен жеңіл анықталады.

Спирометрия және спирография. Сыртқы тыныс алу функциясын тексеру, бұны өкпелік көлемді және вентиляциялық көрсеткіштерді өлшеуден бастайды. Құрғақ және ылғалды спирометрлердің көмегімен келесі көрсеткіштерді оңай анықтауға болады: тыныс алу көлемі, тыныс алу мен тыныс шығарудың резервтік көлемі, тыныс алу сыйымдылығы және өкпенің өмірлік сыйымдылығы.

Көрсеткіштері. Аталған өкпе көлемі мен сыйымдылығын анықтаудың, балалардағы өкпенің және жүрек патологиясын зерттеуде үлкен практикалық маңызы бар: олардың азаюына әр түрлі себептер әкеледі:

1. Көкірек қуысының кеңею мүмкіндіктерінің шектелуі: операция уақытында бүйірлеп жату, көкірек қуысының деформациясы, қабырғаның сынуы кезінде қатты ауырсыну және т.б.
2. Ісікпен басылып қалған бронхиолалардың өтімсіздігі, өкпе ісінуі, пневмония, ателектаз, өкпе тіндерін хирургиялық алып тастау нәтижесінде жұмысқа қабілетті өкпе тінінің мөлшерінің азаюы.
3. Асцит, құрсақ қуысының ісігі, метеоризм, диафрагманың жарақаты нәтижесінде диафрагма қозғалысының шектелуі.
4. Пневмоторакс, диафрагма жарығы және т.б. кезіндегі өкпенің кеңеюінің шектелуі.

Қарсы көрсеткіш: науқастың жалпы жағдайының ауырлығы.

Әдістемесі. Спирометрияны негізгі алмасу жағдайында жүргізеді. Орташа және ересек жастағы балаларда спирометрия жүргізу әдістемесі ересек адамдардан ерекшілігі жоқ. Жаңа туған және омырау жасындағы нәрестелерде спирометрия үшін ВНИИМП шығарылған ылғалды спирометр С-1 қолданылады. Баланы столға жатқызады. Егер бала тыныш болса, оның басын артқа қарай шалқайтып, бетіне маска қояды. Масканың көлемі 6 айға дейінгі балаларда 30-50 мл және 6 айдан жоғары балаларға 50-100 мл. Бала тыныш тыныс ала бастағаннан кейін масканы спирометрге жалғайды. Шкала бойынша тыныс алу тереңдігін белгілейді, бір мезгілде тыныс алу жиілігін де есептеп отырады. Тыныс алу жиілігін көлемге көбейту арқылы өкпе вентиляциясының минуттық көлемін анықтауға мүмкіндік береді. Өкпенің өмірлік сыйымдылығын есептеу үшін оның максималды деңгейін алады. Өкпе көлемінің деңгейі және вентиляциялық көрсеткіштер жалпы қабылданған әдістер бойынша қалыпты шарттарға әкеледі.

Нитрометр немесе гелиометр түріндегі газоанализаторды спирометр С-1-ге жалғастырылғанда, сонымен бірге, балалар өкпесінің қалдық көлемін және функциялық қалдық өкпе сыйымдылығын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл кезде тыныс алу контурындағы жүйе жартылай ашық қалыптан жабық қалыпқа ауысады. Ары қарай анықтау әдістемесі ересектердегі анықтау әдістемесіне сәйкес келеді.

Әдісті бағалау. Түрлі өкпе ауруларында өзгеретін бұл әдіс көптеген өкпе көлемдерін және вентиляциялық корсеткіштерді анықтауға мүмкіндік береді. Тыныс алудың минуттық көлемінің болу керек деңгейінен +20%-тен жоғары өзгеруі вентиляциялық өзгерістердің бар екендігін көрсетеді. Бұл өкпелік газ алмасудың бұзылуына әкелетін гипо- немесе гипервентиляцияның себебін іздеу керек екендігін көрсетеді.

Спирография тыныс алудың келесі функциялық көрсеткіштерін анықтауға және график түрінде тіркеуге мүмкіндік береді: өкпенің максимальды вентиляциясын, тыныс алу резервін, оттегінің минуттық қабылдануын.

Бөлімді спирография (бронхоспирометрия) әрбір өкпенің бөлек жағдайдағы функциялық қабілеті жайлы деректер алуға мүмкіндік береді.

Көрсеткіштері: өкпенің екі жақты зақымдалуы.

Қарсы көрсеткіштері: баланың жалпы жағдайының ауырлығы, жергілікті анестетиктерге жоғарғы сезімталдық.

Әдістемесі: балаларда, тексеру бұлшық ет релаксанттарымен бірге тамыр ішілік барбитураттық наркоз және оттегі ингаляциясымен қатар жүргізіледі. Апноэ фонында ларингоскопия жүргізіледі және 5-10% новокаин ерітіндісімен жұтқыншақтың артқы қабырғасын, тілдің түбірін және трахеяны жансыздандырады. Бұлшық ет босаған кезде ларингоскоп арқылы Карленс түтікшесін енгізеді. Манжетканы үрлейді, трубканы наркоздық аппаратқа жалғайды. Ол арқылы, өз бетімен тыныс алу толық қалпына келгенше, өкпенің жасанды, содан кейін қосымша вентиляциясын оттегінің ауамен қоспасы арқылы жүзеге асырады. Спирограмманы арқаға жатқан қалпында, бұйірге жатқан қалпында, екі өкпемен және біреуінің ауытқуымен, бір өкпемен тыныс алғанда жазады. Тексеруді интубациялық түтікше арқылы антибиотиктерді трахея ішіне енгізумен аяқтайды.

Асқынуы: дауыс байламдарының ісінуі, ларинго- және бронхоспазм.

Пневмотахография. Бұл әдіс тыныс алудың механикалық факторларын тексеруге мүмкіндік береді. Өкпе мен кеуде клеткасының серпімділік қасиеті, ауа өткізгіш жолдар мен тіндердің серпімді емес қарсыластығы, тыныс алу жұмысы.

Көрсеткіштері: ұзақ ағымды пневмония, бронхоэктаздық аурулар, плеврит, бронхит, астма, эмфизема, кіші қан айналым шеңберінің гипертензиясымен туа және жүре пайда болған жүрек ақауы, тыныс алудың механикалық факторларының әр түрлі дәрежеде зақымдалуы байқалатын аурулар.

Әдістемесі. Тексеруді негізгі зат алмасуға жақын жағдайда аш қарынға жүргізу керек. Пневмотахограф аппараты қолданады. Құрылғы тыныс алудың көлемдік жылдамдығын, альвеолярлық және өңеш ішілік қысымның деңгейін тіркеуді қамтамасыз етеді.

Баланы тыныс алу датчигіне қосады. Бірінші жағдайда мұрынға қысқыш қояды. Тексеруді отырған немесе жатқан қалпында жүргізуге болады. Алғашында қалыпты тыныс алудың көлемдік жылдамдығын жазады. Одан кейін альвеолярлық қысым деңгейін тіркейді. Өңеш ішілік қысымды жазудан бұрын, 10% новокаин ерітіндісімен мұрын жолдарының, мұрын жұтқыншақтың, жұтқыншақтың артқы қабырғасының, тілдің түбірінің жергіліктікті анестезиясы жасалады. Катетерді мұрын жолы арқылы енгізеді. Өңешке енгізгеннен кейін баллонды ақырындап ауамен толтырылады. Катетерді манометрмен жалғайды. Қысымды өлшеу қатты манометрде жүргізіледі, бір мезгілде тыныс алудың көлемдік жылдамдығы тіркеледі. Форсирленген тыныс алу жылдамдығы 3 жасқа дейінгі балаларда 3л/сек аспайтын болғандықтан I және III датчиктерінде, ал ересек балаларда II және IV датчиктерде жазылады.

Әдісті бағалау. Баллада тыныс алудың механикалық факторын зерттеу, өлшеуге болатын ентікпенің физикалық негізі бар екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Бронхтық қарсылықтың жоғарлауы ауа өткізгіш жолдардың өткізгіштігінің бұзылуын көрсетеді. Тыныс алудың көлемдік жылдамдылығының баяулауы өкпе мен көкірек қуысының созылуының төмендеуіне және трахео-бронхтық өткізгіштіктің қиындауына байланысты болады. Тыныс алу жұмысы екі жағдайда да жоғарлайды. Ентікпенің себебін анықтау терапияның түрін анықтауға мүмкіндік береді.

Қандағы оттегін анықтау әдістері

Әдіс қалыпты жағдайда және наркоз уақытындағы өкпе вентиляциясының адекваттылығын талқылауға мүмкіндік береді.

Көрсеткіштері. Өкпе-жүрек аурулары, көкірек қуысы мен іштің травмалық зақымдалуы, анемия, интоксикация.

Қандағы оттегі мөлшері химиялық (Ван Слайк әдісі) немесе фотометрия арқылы өлшенуі мүмкін. Қазірғі уақытта бірінші әдіс жиі, екінші әдісті басқару ретінде қолданылады. Ақырғысы, қанның оттегімен қанығуының динамикасын бақылау үшін қолдануы мүмкін.

Әдістемесі. Балаларда тексеру үшін саусақтан қанды стабилизаторы (гепарин, фторлы натрий) бар стаканға 0,5-1 мл алады. Қандағы оттегінің парциалдық қысымын анықтаудың өте кең таралған әдісі – полярография. Оны полярографқа қосылған арнайы электродтың көмегімен жүзеге асырады.

Балалардағы полярографтық зерттеу ерекшелігі:

1. Саусақтан алынған қанның сулылығына байланысты, оны майдың көпіршіктерінсіз шприцке толтыру қиынға соғады, ал көпіршіктердің аз мөлшері құрылғының бағдарының қозғалысын шақырады және қанның сынамасы жоғалады. Сол себепке байланысты бір қанның сынамасынан РО₂ қайталама өлшемін жүгізуге болмайды.
2. Жаңа туған нәрестелерде бұл әдісті жасау қиын, себебі 1 мл қанды алу үшін олардың саусақтарын бірнеше рет тесуге тура келеді.
3. Оттегінің парциалдық қысымын операция барысында динамикалық бақылау үшін артерияық қаннан кейде 5-10 сынама алады. Соншалықты сынаманы қанның оттегімен қанығуы және қышқылды-сілтілі тепе-теңдікті анықтау үшін алады. Баладан ол үшін онсыз да маңызды қанның көп мөлшері алынады. Сондықтан балалардан сынамаға қан алған кезде алынған қанның мөлшері ескеріліп отыруы, ал керек жағдайда қан құюмен алынған қанның орны толтырылып отыруы қажет.

Әдісті бағалау. Қанның оттегімен қанығуын және қысымын анықтау гипоксемияны, оның дәрежесін, оның пайда болуы туралы сұраққа жауап береді. Егер гипоксемия гиповентиляциямен байланысты болса, ол үнемі ағзада СО₂-нің бөгелуімен сипатталады, артериялық қанда СО₂-ң қысымы мен мөлшері көбейеді.

Тамыр-артериялық шунттардың болуына байланысты гипоксемия.

Қан ағысына қатынасты вентиляцияның тепе- теңсіздігінің нәтижесінде болған гипоксемия.

Қышқыл-сілтілі тепе-теңдікті тексеру.

Балалар хирургиясында ең қолайлы экспресс-әдіс Siggard Andersen әдісі болып табылады. Ол тек 0,1 мл қанды қажет етеді, анализ уақыты – 3-5 минут. Бір сынамада сутегі иондарының концентрациясын (рН), көмір қышқыл газының парциалдық қысымын (РСО₂), буферлік негіздердің артықшылығын немесе дефицитін (+ВЕ), стандартты бикарбонаттарды (SВ), шын бикарбонаттарды (АВ) және қандағы СО2 жалпы мөлшерін анықтауға болады.

Көрсеткіштері. Тотығу үрдістерінің бұзылуынан жүретін аурулар (пневмония, бронхоэктатикалық аурулар, туа пайда болған және жүре пайда пайда болған жүрек ақаулары және т.б.), наркозбен жүргізілген ұзақ операция.

Әдістемесі. Қышқылды-сілтілі тепе-теңдікті тексеру үшін микро-Аструп («Радиометр» фирмасы) қолданылады.

Әдісті бағалау. Andersen-Astrup, микро әдісімен анықталған көрсеткіштер қанда қышқыл-сілтілі тепе-теңдіктің бұзылуын, ағзада зат алмасуы үрдісінің немесе тыныс алудың бұзылуының нәтижесінде оның ауытқуы болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл кезде ағзада қышқыл-сілтілі тепе-теңдіктің бұзылуының 4 түрін ажыратады:

1. Тыныс алу ацидозы, өкпенің вентиляциясының жеткіліксіздігінен болған РСО₂ көбеюімен байқалатын ағзаде көмір-қышқыл газының бөгелуіне байланысты болған тыныс алу ацидозы.
2. ВЕ көрсеткішінің жоғарылауы — теріс белгісімен (негіздің дефициті) байқалатын зат алмасудың толық тотықпаған өнімдерінің ағзада жиналуына байланысты болған метаболитикалық ацидоз.
3. Гипервентиляцияға байланысты қанда РСО₂ төмендеуімен көрінетін ағзадан көмір қышқыл газының тым көп шығуына байланысты болған тыныс алу алкалозы.
4. ВЕ көрсеткіштерінің жоғарлауы оң белгісімен (негіздің артықшылығына) байқалатын сілтілердің жоғарлауы немесе ағзада қышқылдардың жеткіліксіздігімен байланысты болған метаболитикалық алкалоз. Айтылған бұзылыстар компенсацияланған ауытқулар немесе декомпенсацияланған сипатта болады.

Ацидоз кезінде қан реакциясы қышқыл жаққа жылжиды, ал алкалоз кезінде сілтілі жаққа жылжиды. Сонымен бірге, тотығу-қалыптастыру үрдістері кезіндегі бұзылыстар, тыныс алу бұзылыстарына сәйкес келуі мүмкін. Мұнда қышқылды-сілтілі тепе-теңдіктің бұзылыстары сәйкес сипатқа ие болады. Бұзылыстың келесі нұсқалары болуы мүмкін:

1. Тыныс алу және метаболитикалық ацидоз, әдетте мүндай ацидоз декомпенсацияланған болады.
2. Тыныс алу ацидозы және метаболитикалық алкалоз. Қанның реакциясы қалыпты, қышқыл немесе сілтілі болуы мүмкін.

Метаболизмдік алкалоз және тыныс алу алкалозы, рН сілтілік жағына ауытқумен.