Қазіргі халықаралық саудадағы тарифтік емес реттеу
Диссертациялық зерттеу тақырыбының өзектілігі Ресей Федерациясының Сыртқы сауда қызметін тарифтік емес реттеу жүйесін Халықаралық Шаруашылық өзара іс-қимыл саласындағы шектеу практикасын біріздендіру жағдайында дамыту қажеттілігімен анықталады.
Қазіргі заманғы әлемдік экономикада, белсенді халықаралық тауар алмасу дәуірінде, бәсекелестіктің шиеленісуі және онымен байланысты оның субъектілері арасындағы сауда қақтығыстары жағдайында сыртқы сауданы реттеу құралдарын әртараптандыруға қажеттілік жиі байқалады. Дамыған елдердің тәжірибесі сауда қатынастарын біртіндеп ырықтандыруға, оның ішінде кедендік баждарды төмендету және экспорттық-импорттық операцияларды жүргізу кезінде тарифтік емес шектеулерді қолдану есебінен ықпал етті. Ағымдағы онжылдықтың соңында әлемдік шаруашылықты қамтыған жүйелік дағдарыс халықаралық сауданы тарифтік емес реттеудің және тұтастай алғанда, экономикалық процестерге мемлекеттің қатысуының рөлін күшейтті.
Әлемдік шаруашылықты дамытудың жақын перспективасы болып табылатын дағдарыстан кейінгі кезеңде кедендік баждар сияқты халықаралық сауданың серпініне, тауарлық және географиялық құрылымына елеулі әсер етуі мүмкін тарифтік емес реттеу құралдарын қолдануды жандандыру болжануда.
Ағымдағы онжылдықтың басында ДСҰ шеңберінде жария етілген импортты шектеу шараларын: демпингке қарсы талқылауларды, шет мемлекеттердің өз экспорттаушыларын субсидиялауына жауап шараларын, сондай-ақ қорғау шараларын күшейтудің жаһандық үрдісі қалыптасты. 2000-шы жылдары жаһандық сауда протекционизм теңдесі жоқ деңгейге жетті. 2000 жылдың бірінші онкүндігінде демпингке қарсы және қорғау тергеулерінің рекордтық саны, сондай-ақ шетелдік үкіметтердің экспорттық субсидияларды ұсынуына байланысты қозғалған істер бастамашылық етілді. Нәтижесінде ДСҰ-ға мүше елдер арасындағы даулар мен қақтығыстардың саны артты. Соңғы жылдары елдің әлемдік шаруашылыққа интеграциясы процесінде ұлттық экономиканы қорғау проблемасы Кеден одағының құрылуы жағдайында ДСҰ-ға жоспарланып отырған қосылуына байланысты Ресей үшін ерекше мәнге ие болды. Бұдан басқа, Ресей алдында экономиканы жаңғырту кезеңінде оның ұлттық мүдделеріне жауап беретін тарифтік емес шектеу жүйесін қалыптастырудың ауқымды міндеттері тұр.
Тарифтік емес шектеу шараларын қолдану сипаты Бүгінгі күні өткен ғасырдың аяғындағы жағдайдан түбегейлі ерекшеленеді. Соңғы онжылдықта, әсіресе әлемдік шаруашылықтың тұрақсыздығына байланысты осы зерттеудің мәні айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Сонымен қатар, ғалым-экономистер халықаралық сауда саласындағы тарифтік емес шектеу практикасының экономикалық мазмұны жеткілікті түрде негізделмеген. Бұл айтарлықтай шамада демпингке қарсы және басқа да тарифтік емес реттеуіштердің мәнін нақты анықтау жоқ, объектінің және реттеу субъектісінің ресейлік ерекшелігін ескеретін ғылыми ережелердің негіздемесі аяқталмаған Ресейдің сыртқы саудасын қозғайды. Қолданылатын ұғымдық аппарат бірқатар жағдайларда нақтылауды қажет етеді.
Жалпы алғанда халықаралық саудадағы тарифтік емес шектеу шараларының ерекше маңызды рөлі, атап айтқанда Ресейдің сыртқы саудасында, сондай-ақ оларды қазіргі заманғы жағдайларда тиімді қолдану әдістерін әзірлеу қажеттілігінің өсуі осы зерттеудің өзектілігін анықтады.
Мәселенің ғылыми әзірлену дәрежесі. Отандық және шетелдік экономистер тарифтік емес шектеудің халықаралық және ұлттық жүйелерін ұтымды ету мәселелерін зерттеуге белгілі бір назар аударды. Халықаралық сауданы реттеудің бірқатар мәселелері, оның ішінде тарифтік емес әдістерді қолдану негізінде, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметті дамыту және жетілдіру мәселелері В. Д. Адрианов, Э. П. Бабин, В. Б. Буглая, А. В. Данильцева, О. Д. Давыдов, И. И. и. Автордың Аты-Жөні Н. Бұл Мақаланы Толықтырып, Дамыту Арқылы, Уикипедияға Көмектесе Аласыз.Н. Және т. б. ғалымдар. Көптеген ресейлік ғалымдар мен мамандар: Л. И. Абалкин, А. Н. Автордың Аты-Жөні, Тегі, Аты, Әкесінің Аты Спартак, Г. П. Харченко, Т. Н.- Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007.
Шетелде сыртқы сауданың ұлттық және халықаралық реттеушілерін дамытудың түрлі аспектілеріне байланысты зерттеулер мен шолулардың едәуір саны жарияланды. Қатарына шетелдік авторлардың айналысатын тақырыбына Ресейдің интеграция әлемдік шаруашылық және проблемаларымен, жақын бар, осы диссертация, тиесілі Vinod Thomas and John Nash, Н. Harrison, Р. Krugman, М. Emerson, М. Bartz, Е. von Duzer, М. Todaro, R. Daviddi, L. Halligan, Р. Samuelson, V. Nordhause, D. Hemler, R. Kumar және т. б.
Зерттеулердің көп санына қарамастан, ғылыми әдебиетте сыртқы экономикалық саладағы қазіргі жай-күйі мен тарифтік емес шектеу практикасының дамуы мәселелері жеткіліксіз баяндалмаған, ресейлік шаруашылық жүргізуші субъектілердің сыртқы сауда операцияларын тарифтік емес реттеу ерекшеліктері, олардың қызметіне сыртқы біріздендіретін ортаның әсері толық көлемде көрсетілмеген. Бұдан басқа, тарифтік емес реттеу жүйесі өзінің үздіксіз дамуы салдарынан тұрақты ғылыми талдауды талап етеді. Осының барлығы тақырыпты таңдаудың, зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін анықтаудың, жұмыстың логикалық құрылымын қалыптастырудың негізі болды.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл зерттеудің мақсаты әлемдік шаруашылықтың тұрақсыздығы жағдайында тарифтік емес реттеудің эволюциялануының теориялық және практикалық аспектілерін кешенді талдау, ДСҰ-ға қосылу кезеңінде Ресейдің сыртқы саудасын тарифтік емес реттеуді жетілдірудің негізгі бағыттарын әзірлеу болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу болжанады:
— қазіргі жағдайда сыртқы саудада тарифтік емес реттеу шараларын қолдану эволюциясының теориялық негіздерін зерттеу;
— шет елдердің сыртқы сауда саясатында тарифтік емес реттеуді пайдалану тәжірибесін талдау;
— қазіргі протекционизм жүйесіндегі тарифтік емес реттеу шараларының мәнін талдау;
— Дүниежүзілік сауда ұйымы шеңберінде тарифтік емес шектеу практикасына тәсілдерді қалыптастыру және дамыту ерекшеліктерін қарастыру;
— қазіргі кезеңде тарифтік емес қорғаудың ең пәрменді құралдарының шеңберін анықтау;
— әлемдік шаруашылықтың төмен бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақсыздығы жағдайында Ресейде протекционизм саясатын қолдану қажеттілігін негіздеу;
— Кеден одағының жұмыс істеуін ескере отырып, Ресейдің ДСҰ-ға қосылуы контекстінде тарифтік емес шараларды жетілдірудің негізгі бағыттарын негіздеу.
Зерттеу объектісі тауарлардың халықаралық саудасын тарифтік емес реттеудің қазіргі заманғы жүйесі болып табылады.
Зерттеу пәні Қазіргі халықаралық сауда және Ресейдің сыртқы саудасында тарифтік емес шараларды қолданудың эволюциялану процесінде қалыптасатын экономикалық қатынастар, Ресейдің ДСҰ-ға қосылуы контекстіндегі тарифтік емес реттеу саласындағы Ресей саясатының ерекшеліктері болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі сыртқы экономикалық қатынастар теориясы мен жалпы экономикалық теория бойынша іргелі еңбектер, отандық және шетелдік экономистердің жұмыстарындағы қорытындылар болды.
Ресей материалдарынан сыртқы сауда саясаты бойынша зерттеулер, қазіргі заманғы Халықаралық экономикалық қатынастардың өзекті мәселелеріне арналған ғылыми жұмыстар, статистикалық деректер пайдаланылды. Диссертациялық зерттеуде жүйелі тәсіл, құрылымдық-логикалық, салыстырмалы және статистикалық талдау, болжау, сараптамалық бағалау әдістері қолданылды.