Кеден саласын ақпараттық қамтамасыз ету
Бүгін, бәлкім, компьютер жоқ кеңсені таба алмайсыз. Бұл ең бастысы құрал, ең нағыз өндіріс құралы. Сонымен бірге экзотикалық ойыншықтардан адамның жеке және қоғамдық болмысының ажырамас атрибуттарына айналған басқа да жоғары технологиялық жаңалықтар туралы да айтуға болады[11].
Сондықтан кез келген экономикалық жүйе адам қызметінің түрлі салаларында басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету мәселелеріне үлкен мән береді.
Сыртқы сауданың жаһандануы, Беларусь экономикасының нарықтық қатынастарға көшуі және жаңа экономикалық модельдерге, оның ішінде сыртқы экономикалық корпоративтік қызметке байланысты ақпараттық технологиялардың пайда болуы елдің кеден қызметі қызметінің сипатындағы түбегейлі өзгерістерді, кедендік әкімшілендіруді, кедендік-есептік және кедендік-логикалық операцияларды жетілдіруді, оларды сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің нақты қолданыстағы қазіргі заманғы құралына айналдыруды талап етті.[10]
Бұл жағдайда кеден, жүйе туралы не айтуға болады?Кеден органдарын дамыту тұжырымдамасының басты ерекшелігі кеден органдары қызметінің әрбір бағыты, [1, 2, 10, 11] кедендік бақылауды ұйымдастыру, құқық қорғау блогының жұмыс істеуі немесе әкімшілік-шаруашылық қызметі болсын, жаңа ақпараттық технологияларды енгізуді көздейді. Информатика және ақпараттық кеден технологиялары базасында кеден жүйесін жаһандандыру және интеграциялау процестері кеден үшін ақпараттық-Электрондық кеден, халықаралық ақпараттық алмасу, виртуалды кеден логистикасы, телематика және т.б. сияқты жаңа қызмет бағыттарын қалыптастыруға ықпал етеді. Басқаша айтқанда, бүгінде кеден қызметі қызметінің бір де бір бағыты жоқ, ол автоматтандырумен байланысты емес. [10, 11]
Курстық жұмыстың мақсаты Беларусь Республикасының кеден саласын ақпараттық қамтамасыз етудің негізгі құрауыштарын анықтау. Жұмыстың мақсатына қарай келесі міндеттерді бөлуге болады:
— Беларусь Республикасының кеден саласын ақпараттық қамтамасыз ету құрылымын көрсету;
— электрондық декларациялау жүйесін құраушы ретінде, оның элементтері мен әрекет алгоритмі ретінде сипаттау;
— ЭД жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау;
Бүгінгі күні тақырып өте өзекті. Әлемдік тәжірибе тәуекелдерді басқару жүйесімен байланысқан дұрыс құрылған электрондық декларациялау кеден органдарының қызметкерлері де импорттаушылар да, сондай-ақ қызметкерлері де жол берген бұзушылықтар санының төмендеуіне және төлемдердің жиналуының артуына әкеп соқтыратынын куәландырады. Сонымен қатар, электронды декларациялау әдісін пайдалана отырып, декларант уақытты ғана емес, сондай-ақ елеулі ақша қаражатын да үнемдейді. Сондай – ақ электронды декларациялау жүйесін енгізу және пайдалану қажеттігін куәландыратын тағы бір маңызды фактор-бұл Ресей мен Беларусьтің одақтас мемлекеті. Беларусь аумағы арқылы да, Ресей арқылы да тауарлардың транзиті туралы өзара шарттар көптеген қағаз құжаттармен сүйемелденеді, оларды ресімдеу көп уақытты алады. Бұл процесті ЭД жүйесі жеңілдетуі мүмкін. Беларусь «қағазсыз құжат айналымы» бұрыннан қолданылып келе жатқан ТМД мен Еуроодақ шекарасында, ал Беларусь аумағы арқылы Еуроодақ тарапынан да, ТМД тарапынан да транзиттік қатынас жолдарының 70% — ы өтетінін ескеру қажет.
Курстық жұмыс мынадай көздердің негізінде жазылған: Беларусь Республикасының Кеден кодексі [4],ол электронды декларациялау жүйесін енгізуге байланысты елеулі өзгерістерге ұшыраған; «тауарларды электронды түрде декларациялау жағдайында кедендік ресімдеу және бақылау тәртібі туралы «Мемлекеттік Кеден комитетінің қаулысы [5]; Беларусь Республикасының Министрлер Кеңесінің «тауарларды кедендік декларациялаудың ерекшеліктері туралы» қаулысы [2]; Беларусь Республикасының «электрондық құжат туралы» Заңы [3]. Беларусь Республикасы Мемлекеттік Кеден комитетінің Ақпараттық технологиялар, кедендік статистика және талдау басқармасының бастығы Л. Кузьмич [11], «Беларусь ҰҒА Экономика институты» МММ инвестициялық және кәсіпкерлік тәуекелдерді басқару проблемаларын зерттеу орталығының жетекшісі, экономика ғылымдарының кандидаты Г. Гриц [8, 9], ГТК төрағасы А. Шпилевский [17] өз жұмыстарында электронды декларациялау жүйесін енгізу және пайдалану процесін белсенді түрде көрсетеді.
Жұмыс тұрады күшіне енуі, екі тараудан және қорытынды. Кіріспе жұмыстың негізгі мақсаттары мен міндеттері анықталады, осы мәселе бойынша әдебиеттер мен көздері қарастырылады. Бірінші тарау Беларусь Республикасының кеден саласын ақпараттық қамтамасыз етудің жалпы көрінісін шолуға, осы жүйенің негізгі құрауыштарын бөлуге арналған. Екінші тараудың мәселесі Беларусь Республикасының кеден саласын ақпараттық қамтамасыз етудің құрамдас бөлігі – электрондық декларациялау жүйесін қарастырудан тұрады.
Кеден саласындағы басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Халықаралық алмасу процестерін реттеуге негізделген Кеден ісін дамыту әрқашан ақпаратпен және ақпараттық қамтамасыз етумен байланысты болды. Кеден ісі пайда болуының бастапқы кезеңінде айырбастау процестерін реттеу салттық-символикалық және сөйлеу сипатында болды. Ежелгі елдерде айырбастау процестері туралы жұптастырушыларды немесе бөтен жандарды ақпараттандыратын рәсімдер, белгілер мен көрсеткіштер тұтас жүйелері болды. Осылайша, салттық, символизм (белгілік) және ауызша сөйлеу сауда-алмасу әрекеттерін реттейтін ақпараттық қамтамасыз ету жүйелері бірінші болды[10].
ХХ ғасырға дейін Кеден ісінде басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету бойынша тәжірибені баяу жинақтау жүрді. Кеден ісі тарихын зерделеу әртүрлі мәліметтер мен деректерді жинау, жинақтау, өңдеу және пайдалану проблемасы осы қызметтің алдында оның дамуының барлық кезеңдерінде тұрғанын көрсетеді. Ұзақ уақыт бойы оны шешудің негізгі тетіктері адам миы, тілі, көру және есту болды. Мұнда бірінші революциялық өзгеріс жазбаның пайда болуына, содан кейін кітап баспасының өнертабысына байланысты болды. Бұл екі кезең хабарлар мен деректерді жинау, өңдеу және таратудың мүлдем жаңа технологиясын құрды, адамдарды адам жадына толық сүйену қажеттігінен арылтты. Кітап басып шығару дәуірінде негізгі ақпарат тасушы қағаз болғандықтан, ақпаратты жинау, өңдеу және тарату технологиясы «қағаз ақпаратымен»атала бастады.
«Қағаздық информатика » — бұл» қағаз қоғам » тудырған стиль, онда кез келген ақпаратты сақтайтын және беретін қағаздың ең сенімді болып саналады. Қағаз-бұл кітаптар, сауда құжаттары, заңдар, өзге де актілер, жеткізу шарттары, басқару шешімдері және өзге де құжаттар [11].
Қазіргі уақытта адамдардың қағаз жеткізгіштері бар бытыраңқы жұмыстан электрондық құжаттармен ұжымдық еңбекке көшу жүзеге асырылуда, ол, мысалы, кеден қызметінде негізгі, алдын ала, қамтамасыз ететін операцияларды орындау кезінде шешімдер қабылдауда уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұл жаңа шындық, онда компьютерлік және басқа да ұйымдастыру-техникалық байланыстардың тікелей және жеделдігі жазбаша хабарламаларға тән тереңдік пен мазмұндылықпен үйлеседі [10].
Сапалы өзге ақпараттық технология пайда болған уақыт келді. Жағдай ЭЕМ және өзге де ақпараттық техниканың пайда болуымен түбегейлі өзгерді. Қозғалтқыштың өнертабысы физикалық еңбекті механикаландыру және автоматтандыру дәуірін ашты, ЭЕМ ақыл-ой еңбегіне қатысты бірдей жасады. ЭЕМ-ді қолданудан бөлек есептерді шешу үшін оларды үлкен деректер массивтерін жинау, өңдеу және пайдалануды автоматтандыру үшін қолдануға көшкенде түбегейлі жаңа қадам жасалды [10].
ЕО көптеген елдері ашық желі негізінде ақпараттық деректерді үлестірілген өңдеу жүйесіне көшеді. Электрондық Бизнестің, электрондық сауданың, спутниктік жүйелер арқылы халықаралық банктік өзара есеп айырысудың ғаламдық жүйесін құруға дайын бола отырып, электрондық ақша кеңінен таралған. Интернет желісін ілгерілетумен жеке тұтынушыға баса назар аударылатын болады. Бұл ақпарат алмасудың, кеден мен сыртқы экономикалық қызметке (СЭҚ) қатысушылардың саудасы мен ынтымақтастығының жаңа бірыңғай кеңістігін құрады. Қазіргі таңда электрондық құжаттарды, компьютерлік техниканы және ғарыштық ақпаратты пайдалана отырып, бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық жүйеге байланысқан ақпараттық — электрондық кеденнің XXI ғасырдың кеденінің ерекшеліктері нақты көрініс табады[9, 10, 11].
Осылайша, басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету (ИО) – ақпараттық жүйенің (АЖ) және ақпараттық технологияның (ат) маңызды элементі – басқарылатын объектінің жағдайын сипаттайтын және басқару шешімдерін қабылдау үшін негіз болып табылатын ақпаратты көрсетуге арналған [10, Б.7].