Биліктің эволюциялық типтері
Саясаттанудағы негізгі әрі күрделі мәселелердің бірі — саяси билікті жүргізу түрі мәселесі. Билікті ұйымдастыру түрінің бірі — абсолютизм (абсолюттік монархия) — монархтардың қолындағы мұраға қалдыратын шексіз билік. Авторитаризм — бір адамның немесе топтың шексіз билігі. Ондай билікте тиран, деспот, фюрер, көсем немесе халық бұқарасы сайлаған, құқықтарды аяққа басатын топ елді билейді. Деспотизм — бір адамның қатал самодержавиялық шексіз және дара биліктің түрі. Охлократия — гректің «охлос» — тобыр, «кратос»-билік деген сөздерінен, тобыр билігін білдіреді. Плутократия (гректің «плутос»-байлық, «кратос»-билік) — саяси билік бай, ауқатты топтың қолында болатын мемлекеттік құрылыс. Олигархия — саяси және экономикалық билік азғантай топтың қолында болатын биліктің түрі. Тирания — мұнда билік күшке, зорлыққа, деспоттыққа негізделеді. Тоталитаризм (латын тілінен «тоталис» — толық, тұтас) — қоғам өмірінің барлық жақтарына толық бақылау жасау әдісіне негізделген биліктің түрі. Этатизм (француздың «этат» мемлекет сөзінен) — мұнда мемлекет қоғамдық дамудың ең жоғарғы нәтижесі және мақсаты болып есептеледі. Элитаризм — қоғамды ерекше пұрсатты жағдайындағы адамдар тобына, элитаға бөлудің қажеттігін негіздейтін концепция (билік түрі). Либерализм — парламенттік құрылымды, буржуазиялық бостандықты жақтайтын буржуазиялық идеологиялық, қоғамдық-саяси ағым. Бюрократия — билікті жүзеге асырудың ерекше формасы, ерекше пұрсатты кастаның билігі және оның көпшілікке тәуелсіз болуы. Демократия — халық билігіне негізделген саяси билік.
Биліктің жүзеге асырылуы тәсіліне және құрылысына қарай басқару түрі және мемлекеттік құрылысы болып бөлінеді. Басқару түрі жоғарғы өкімет билігінің кімнің қолында екендігін көрсетеді. Басқару түріне байланысты билік монархиялық және республикалық болып бөлінеді. Монархия деп мемлекеттің жоғарғы өкімет билігі жеке-дара, бір билеушінің қолында болып, ол әкеден балаға мұра ретінде қалатын түрін айтады. Монархия өз кезегінде абсолюттік (шексіз) және конституциялық болып екіге бөлінеді. Конституциялық монархияда монархтың билігі белгілі бір дәрежеде заң шығаратын билік парламентпен шектеледі. Республика деп мемлекеттік биліктің барлық жоғары органдары белгілі бір уақытқа сайланатын немесе өкілдік мекемелер (парламент) арқылы қалыптасатын мемлекеттік басқарудың түрін айтады. Республика президентік, парламенттік және аралас (немесе жартылай президенттік) болып үшке бөлінеді.
Билік басқару түрімен қатар құрылысына қарай да ерекшеленеді. Мемлекет құрылысы орталық өкімет пен жергілікті биліктің міндеттері өрісінің арақатынасын білдіреді. Билік мемлекеттің құрылысына қарай унитарлық, федеративтік және конфедеративтік болып үш түрге бөлінеді. Унитарлық (латынның біртұтас, біріккен деген сөзінен) құрылыста саяси билік бір орталыққа бағынады, мемлекеттің ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға жол берілмейді. Оның жері, конституциясы бір болады. Мемлекетік биліктің жоғары органдар жүйесі, азаматтығы ортақ. Федерация деп белгілі бір саяси тәуелсіздігі бар бірнеше құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа бір мемлекетті құруын айтады. Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттерінің арасындағы айырмашылықтар жалпымемлекетік конституциямен реттеледі. Әрбір субъектінің өзінің жоғарғы билеу (заң шығарушы, атқарушы, сот) органдары болады. Бірақ олар орталық институттарға бағынуы тиіс. Конфедерация деп өздерінің кейбір амал-әрекеттерін үйлестіріп, белгілі бір мақсаттарды (әскери, сыртқы саясаттағы және т.с.с.) жүзеге асыру үшін бірлескен егеменді елдер одағын айтады.
Билік саяси режимдерде. Саяси режим (тәртіп) дегеніміз — саяси биліктің заңды түрде жүзеге асырылуы, қоғамды басқарудың (билікті жүзеге асырудың) әдіс-тәсілдерінің жиынтығы, азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерінің демократиялық дәрежесін айтамыз.
Саяси режимнің белгілері: қоғамдағы саяси күштер мен саяси институтардың қарсы тұруы немесе келісімі; қоғамдағы ақырғы саяси ахуал (жағдай); билікті жүргізудің әдіс-тәсілдері; қоғымдағы демократияның деңгейі. Қазіргі саяси режимдерді демократиялық (президенттік және парламенттік) және антидемократиялық (авторитарлық және тоталитарлық) деп үлкен екі топқа бөледі.