Ботулизм жұқпалы ауруы туралы мәлімет

Ботулизм — қоздырғышы Сlоstгіdіum bоtulіnum, осы микроорганизм бөлетін белокты нейтротоксин әсерінің салдарынан дамитын жедел жұқпалы ауру. Ботулизм — барлық жұқпалы аурулар арасында сирегірек кездесетініне қарамастан ол өзекті мөселелі ауру. Себебі — ауру ауыр түрде өтеді, ауру адам төсекте өте ұзақ жатады, осы аурудан өліп кету қауіпі өте жоғары. Өлім 0 -100%-ке дейін, өлім аурудың ауырлығына, токсиннің типіне, ауру адамның жасына, жынысына байланысты.

Қазіргі кезде ерекше актуальды болу себебі-адамдардың үй жағдайында дайындалған консервілерді көп қолданумен байланысты.

Қоздырғышы — анаэроб, экзотоксин бөледі, А, В, С, Д, Е, Ғ, У типтері бар, әсіресе патогендісі — А, В, С, Е.

Тарихи мәліметтер: I ғасырдан бері белгілі, ал тек X ғасырдан бері көп тараған және зерттелген.

Жұқпалы ауруларды анықтап білу (диагностикасы) 3 бөлімнен тұрады: — эпидемиологиялық, клиникалық, лабораториялық.

Тағамдық ботулизмнің эпидемиологиясы — тек тағам арқылы түседі. Ауру жұкдайды. Микробтар қоршаған ортада өте көп таралған-топырақта, суда, әсіресе лобия, бұршақтарда, жидектерде, силоста. Солтүстіктән оңтүстікке жылжыған сайын топырақ осы микробпен көбірек ластанған. Топыраққа клостридии шөппен қәректәнетін жануарлардың нәжісімен түседі. Батыс Европада — тағамға залалданған (ластанған) ет өнімдерін (колбаса, ветчина) қодданғаннан дамитын ботулизм басымырақ. Ет өнімдері малды сойғанда, ет бәршалағанда, колбаса жасау үшін дұрыс таза жуылмаған ішектерді қолданғанда, технология және сақтау, тасымалдау, дайындау ережелерін дұрыс сақ-тамағанда заладдануы мүмкін. АҚШ-та консервирленген жемістер мен жидектерден болатын А-типі кездеседі. Бізде, яғни Қазақстан республикасында АҚШ-тағыдай балық, саңырауқұлақ, теңіз жануарлары арқылы (Е типі). Сонымен қоса жара арқылы жұғуы мүмкін.

Ерекшеліктеріне қарай ботулизмнің 3 түрін ажыратады: тағамдық, жара арқылы жұғатын, емшек жасындағы бала ботулизмі. Бір-бірінен эпидемиологиясы және патогенезі арқылы ажыратады.

Инфекция көзі — шөппен қәректәнетін жануарлар, олардың ішектерінде қоздырғыш спора түрінде кездеседі. Нәжіспенен қоздырғыш топыраққа түседі.

Патогенезі: өте күрделі және толық зерттелмеген. Ботулиндік токсин — полиапликационды у, ол өзінің әсерін қандай жолмен енсе де көрсетеді.

Тағам арқылы түскенде: токсин тез арада асқазан ішек жолының шырышты қабаты арқылы сіңеді, сосын қысқа уақыт ішінде сол аймақтан өтетін лимфа құрамында табылуы мүмкін, сосын қан құрамына өтеді, кейін жұлынның алдыңғы мүйізінің үлкен мотопейрондарына және соған сәйкес бас — ми нервтерінің шеткері ядроларының клеткаларына таңдамалы әсер етеді.

Жара арқылы жұққанда: токсин тікелей қанға өтеді.

Емшек жасындағы балаларда бактерия асқазан ішек жолына түседі сосын токсиннің өндірілуі организмде жүреді.

Жұлынның мотопейроңдарының функционалдық белсенділігінің тежелуі салдарынан тыныс алуға қатысатын бұлшық еттердің жұмысы нашарлап жедел тыныс жетіспеушілігіне әкеледі, ауыр жағдайда бала осы жағдайдан еліп кетуі мүмкін. Көмей, жұтқыншақтың бұлшық еттерінің парезге ұшырауы салдарынан бронхтардың обтурациясы пайда болады.

Құсық, сілекей, тамақ өкпеге түседі. Патогенезінде гипоксия жетекші роль атқарады, оның барлық түрі болады, — гипоксиялық, гистотоксикалық, химиялық, циркуляторлық. Гипоксия тікелей токсиннің әсерінен дамиды және аралық пайда болатын өзгерістер салдарынан дамиды — гиперкатехоламин, ацидоз — барлығы тығыз байланысты.

Гипоксиялық бұзылыстар патологиялық өзгерістерді және клиникалық өзгерістерін анықтайды.

Клиникасы. Ботулизмнің клиникалық көрінісі әр қилы, бірнеше клиникалық жіктелуі бар.

Михайлов бойынша жіктеу негізі ретінде басым болатын клиникалық белгілер алынған — гастроэнтерит, диспепсиялық — паралитикалық, офтальмо — паралитикалық және асфиксиялық.

В.Н., В.В. Никифәровтар бойынша жіктеуде паралитикалық синдромның айқындылық дәрежесі көрсетілуі керек.

Соңғы диагнозда қоздырғыштың типі және ауырлық дәрежесі көрсетілуі керек. Мысалы: Ботулизм. А типі. орташа ауырлык дәрежесі.

Инкубациялық кезеңі әрқилы 2-3 сағаттан 7 күнге дейін созылады, жиі 18-24 сағат. Неғұрлым инкубациялық кезең қысқа болса соғұрлым ауру ауыр түрде өтеді.

Ауру жедел басталады, 3 негізгі синдромнан құалады: паралитикалық, гастроинтестиналды, жалпы улану синдромынан. Соңғысын да мазасыздану, баланың көңіл күйі нашарлайды, бас ауруы, бас айналуы және қызуы қалыпты, бірақ орташа және ауыр түрінде дене қызуы субфебрилді санға дейін көтеріледі, ал екіншілік флора қосылғанда дене қызуы өте жоғары болады.

Гастроинтестиналды синдромның болуы міндетті емес, бірақ жиі кездеседі (40-60%). Аурудың басында іш ауырады, құсу, лоқсу, іш өтуден басталады, сосын іші тоқтайды бұл қарама-қарсы құбылыс, нерв жүйесінің әсерінің салдарынан болады.

Іш өтуі 1 тәулікке дейін созылады, жиілігі 4-10 рет, эксикоз дамымайды, құсу мен лоқсу да осынша уақытқа созылады. Іш ауруы толғақ тәрізді және әр уақытта ауырып тұратын ауру болуы мүмкін. Кейде құсу мен іш өтседе кейін «ашық аралык,» болуы мүмкін, бірнеше сағаттан 1-2 тәулікке дейін бұл деген, яғни ауру адам өзін жақсы сезінеді, дәл осындай жағдайда дәрігер шатасып тамақтан улану деген диагноз қойып жіберуі мүмкін.

Гастроинтестипалды синдромның болу болмауына байланыссыз неврологиялық симптомдар пайда болса, ол аурудың паралитикалық кезеңінің басталуын көрсетеді. Өте маңызды салысгырмалы диагностикалық ол зақымданулардың симметриялы болуы. Ерте пайда болатын синдром ол -«көздік» синдромдар. Бұл синдромдар көз алмасы мен қабақтың бұлшық ет аппаратының зақымдалу салдарынан дамиды. Әсіресе көздің аккомодациялық механизмі ботулизмге өте сезімтал. Көптеген мионеврологиялық бұзылыстардың ішінен келесі синдромдарды бөлуге болады:

1. Офтальмоплегиялық синдром — II, IV, VI, ерте пайда болады және келесі белгілермен сипатталады — көздің қарауытуы, көз алдында тордың, тұманның пайда болуы. Птоз — «Вия» симптомы. Анизокәрия, мидриаз, нистагм.
2. Фагоназоглоссоневрологиялық синдром-мұрынның, ауыз жұтқыншақтың құрғауы. Жұтынудың қиындауы және жұтынғанда ауруы. Жұмсақ таңдайының қозғалуының шектелуі, жұтыну рефлексінің төмендеуі немесе жойьшуы, шашалуы. Гипомимия, дисфагия — тамағында бір нәрсенің тұрып қалу сезімі.
3. Фоноларингоневрологиялық синдром. Дауыстың шықпауы, қарлығуы, дыбыстың биіктігі мен тембрінің өзгеруі созып, түсініксіз сөйлеу. Бұл өзгерістердің барлығы дыбыс саңылауының толық жабылуы салдарынан көмей бұлшық еттерінің зақымдануы.
4. Тыныс алу бұзылыстары синдромы: Бастапқы кезінде кеудеде басқан, қысқан сияқты сезім болады және шамалы ентігу. Ауру өршіген сайын тахипное, диспное, ентігу-ентігіп тұншығумен қоса-ңианоз, кейде асфиксия болуы мүмкін. Тыныс алудың параличі өлімге әкеледі.
5. Гемодинамикалық бұзылыстар синдромы: бұл өзгерістер көкрек ет пен тыныс алу бұлшық еттерінің зақымдалу салдарынан және жалпы миоплегия салдарынан дамиды, миоплегия кеуде куысының тарту күшінің төмендеуіне, веналық іркілуге, оң жақ жүрекке қан келуінің азаюына ықпал жасайды. Миокардит, брадикардия, тахикардия дамуы мүмкін. Бала бозарады, жүрек үндері бәсеңдейді, ЭКГ-да миокардтың диффузды зақымдалуы.
6. Жалпы мионевроплексия синдромы. Жалпы бұлшық еттердің зақымдалу салдарынан дамиды. Зақымдалу жоғарыдан төмен қарай басталады. Көз, жұтқыншақ, асқазан — ішек жолы, соңынан тірек-қимыл жүйесінің бұлшық еттері, атап айтқанда мойын мен аяқ- қолдың бұлшық еттері зақымдалады. Ауру адам вертикальды жағдайда басын тік ұстап тұра алмайды, басын қолмен ұстап тұрады. Тез шаршағыш келеді, өте әлсіз. Мас адамға ұқсап жүреді, есі қалыпты, сезімі және өзін өзі тану қабілеті өзгермейді. Аурудың ұзақтығы әр түрлі бірнеше күннен 2-3 айға дейін. Ауру басталғаннан бастап 4-5 күндері нағыз қызады. Жалпы қан анализінде өзгеріс болмайды. Зәрінде — аздап альбумииурия.

Асқынулары: Спецификалық асқынуы 2-3 аптада дамитын ботулиндік миозит. Спецификалық емес асқынулары 2 категорияға бөлінеді:

1. Әрқилы екіншілік микробты асқынулар (пневмония).
2. Ятрогенді: Дәрілік аллергия, дисбактериоз, инфекциядан кейінгі абцесстер, ойылулар.

Жана туған нәрестелер мен емшек жасындағы балаларда ботулизм ауру кездесетіні әдебиеттерде келтірілген (Америка және Че-хословакия оқымыстыларының мәліметтері бойынша).

Осы авторлар былай дейді: Жаңа туған нерестелер мен емшек жасындағы балаларда кездесетін ботулизмнің клиникасы классикалық клиникадан ешқандай айырмашылығы жоқ деп. Егер нерестеде әлсіздік, емген және жұтқан кезде қиналса, гипотопия, птоз, мидриаз дене қызуы қалыпты және офтальмо плегия байқалса, жұлын сұйықтығында өзгеріс болмаса онда ботулизмді күмәңдануға болады дейді. Олар тек күмәнданған, ал диагноз ретроспективті қойылған, ал 10 бала өлгеннен кейін қойылған. Олардың нәжісінен қоздырғыш табылған. Улану көзі болып бал саналған (35%), сосын қоспалар, су, ал споралар үй шаңы арқылы және үй маңындағы топырақ арқылы енгендегі дәлелденген.

Лабораториялық диагностикасы: токсинді табу немесе идентификациялау. Қан сары суынан, нәжістән, асқазан шайындысынан, тағам өнімдерінен, жара бөліністерінен, сырылып алынып жатқан тканьдардан, жараға қойылған тампондардан. Нәжістің 25-30 мг-ын алады, аздап суымен. Қос жұп тышқандарға биологиялық сынақ жасайды.

Серологиялық әдістер қолданылады — кольцепреципитация, КБР, РЭМА (энзим таңбалы антиденелер реакциясы) ПТР — диагностика.

Салыстырмалы диагноз — тамақтан уланумен, энцефалитпен, сал аурумен, күл ауруында болатын полиневритпен, атропиннің дозасын асырып жібергендегі жағдаймен.

Емі: тез арада ауруханаға жатқызу, күманданған көздің өзінде интәнсивті көмек көрсететін ауруханаға жатқызу керек. Егер реанимация бөлімшесінде жатқызса өте жақсы. Ауруханаға ауру адамды және онымен бірге сол тамақты ішкен адамдарды да жатқызу керек.

2 бағыты бар.

1. Мүмкіндік барынша тез арада адам организмінен у-ды шығару және қандағы токсинді нейтрализдеу.
2. Ботулиндік токсиннің әсерінен дамыған цитологиялық өзгерістерді жоюға шаралар қолдану.

Сонымен

1. 1. у-ды организмнен шығару:

—       асқазанды шаю (5% натрий бикарбонат ерітіндісі).

—       Іш өткізетін дәрілерді қолдану.

—       Клизмалар

2. Токсинді нейтралдау — токсинге қарсы, ботулизмге қарсы, ботулизмге қарсы 4 типті А, В, Е, С — бар сары су құяды типі белгілі болғанша, ал типі белгілі болған соң тек бұл типтің сары суын құю керек.

Безредко әдісі бойынша құяды, тері ішіне 1/100 сұйытылған сары суды, содан кейін 20 минуттан соң реакция теріс, егер папула 0,9 см болса, онда тері астына 0,1 сұйытылмаған сары су енгізеді, реакция болмаса 30 минуттан соң бүкіл дозаны енгізуге болады, қай жолмен енгізу керектігі аурудың ауырлығына байланысты.

Ботулизмге қарсы сары судың 1 емдік мөлшері — 10000 МЕ-А, С, Е-типі, және 5000 МЕ — В-типінен.

Алматылық авторлардың ұсынысы: Никонова, Сарсенбаева, Жүмабекова ауыр түрінде

—     1-ші күн 6-12 емдік доза.

—     2-ші күн 6-8 емдік доза.

—     3-ші күн 4-6 емдік доза.

—     Кейде 4-ші күн де 2-4 емдік доза.

—     Курстық дозасы 24-30 емдік доза.

Орташа ауыр түрінде 2-3 күн бойы 3-6 емдік доза қолданылады.

Жеңіл түрінде 1-2 емдік доза қолданады.

Алдын алу мақсатымен бір рет 1000 МЕ А,Е,С типінен және 500 МЕ В типінен.

II Ботулиндік токсиннің әсерінен дамыған патологиялық өзгерістерді жою үшін қолданылатын шаралар.

1. Гипоксиямен күрес — сыртқы тынысты қалпына келтіру ОЖВ-жүрек әрекетін жақсарту, камфәра, АТФ, ККБ.
2. ГБО — гипербәрикалық оксигенация.
3. Синдромды терапия: витаминдер, антигистаминді препараттар.
4. Дезинтоксикациялық инфузионды терапия.
5. Антибактсриялды терапия бірден тағайындау қажет емес, себебі бұл вегетативті (|)әрмаларын ыдыратады. Ауру түрлерінде және асқынулар кезінде міндетті түрде тағайындалу керек (левомицетин, пенициллин).
6. Реконвалесценция кезінде ЛФК-әсіресе тыныс гимнастика-сы, физиопроцедуралар.

Алдын алу: халық арасында сан — ағарту жұмыстарын жүргізу Топтасып ауырған кезде тағамды бірге қолданған адамдарға — сары су енгізу керек — А және С, Е типінен 1000 МЕ және В типінен — 500 МЕ.