Халықтың рухани мұрасы даналық көзі

Әдебиеттің рөлі әлемді тануда, қалыптастыру рухани сана-сезімін, халықтың рухани мұрасы даналық көзі әрине, үлкен. Мемлекет басшысы Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясында 2015 жылғы сәуірде алдына зияы қауым өкілдерімен міндетін құрумен жұмыс істеу шығармаларының бағытталатын жалпыұлттық құндылықтарды нығайтуға, өскелең ұрпаққа патриоттық тәрбие беру. Пайда болуы тиіс, жаңа шығармалар, жаңа Қазақстан үшін, жаңа идеалдар. «Адамдар күтеді театр және кино, кескіндеме өнерінен, өнер туындылары, өнімнің мәдениет көрсету парасаты, ар-намыс, қадір-қасиетін және мейірімділік, – деп атап өтті Президент. – Міне, бұл жұмыс істеуге тиіс біздің барлық мәдениет».

Өз кітабында «тарих толқынында» мемлекет Басшысы ерекше назар аударды бірегей қазақ халқының тарихын, мазмұнды «величайшими сынақтармен сапасын тексеру, табандылық, ерлік және адамгершілік қазақтар. Бірнеше рет біз көрсетілген тұтасымен қырылып кетуге шақ қалды, бірақ әрқашан таптық өзіне күш жандандыру. Қазақстан тарихы есінде да қазақтар тәрізді құс Феникс, жаңадан возрождались из небытия және бастаған кезде өз қозғалысын «ұлы ақымақтық әлемдік өркениет». Осы ойды Нұрсұлтан Назарбаев растады және өзінің белгілі сұхбат Ұлытау. Бұл киелі жерде, бесіктен қазақ халқының ұлт Көшбасшысы жаңадан шақырды зерттеп, өз тарихын мақтан тұтады ол. Өйткені, тарихтың жоқ баласы өз тарихын, өте бұлтты, Президент айтқан растай отырып, өз сөздер тәрізді салыстырумен: «Жоқ бол қызметіндегі тамыры тереңде жатыр ескі емен, төтеп бере оған бурю».

Барлық біз білеміз, қандай маңызды қадам және ынталандыру қызметін тарихшылар, философтар, әдебиетшілер, басқа да ғалымдардың ашу, рухани байлығы болды мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы, оның бастамашысы Қазақстан Президенті. Соның арқасында, атап айтқанда, қайтарылды ғасырлар бойы хранившееся сөрелерде қолжазба қорларының әдеби мұрасы – фольклор мәтіндері жарыққа шықты, сонау заманда араб, латын және ежелгі түркі, издававшиеся тіпті, бұрын белгісіз кең оқырманға арналған.

Жүздеген ғалым жұмыс істеді, Қазақстанда және шетелде іздестіру жүргізілді деректі куәліктер кітапханалар мен мұрағаттар. Ұлттық мәдени мұра білген республикасында және әлемде. Арқасында қойылған Президенті міндеттер біздің институт шығарылды 100 том фольклорлық мұра «Бабалар созі» («сөзі»). Әлі бірде-бір ел жүргізіп жүр көлемде өзінің ұлттық байлығы.

«Болашаққа Көзқарас: жаңғырту «қоғамдық сана» мемлекет Басшысы атап өткендей: «Ешқандай жаңғырту мүмкін емес орын алуы без сохранения ұлттық мәдениет. Даналығы, Абай, қауырсын Әуезов, проникновенные жолының Жамбыл, сиқырлы дыбыстар Құрманғазы, сказания, бабалардан жеткен бізге ғасырлар арқылы, – вечный зов аруаха – бұл бір бөлігі ғана еліміздің рухани мәдениет».

Бүгін әдебиет және өнер Институтының ғалымдары. М. Әуезов жалғастыруда мақсатты түрде зерттеп, отандық әдебиет тарихын ашады және мәдени және рухани әлеуетін ұлттық мұра. Әр халықтың өзінің ұлы тұлғалары деп танылған жалпы адами құндылық және өзіндік ұлттық паспортына. У ағылшындар бұл-Шекспир, француздар үшін – бальзак жазған, орыстар үшін – Пушкин, мәселелер – Тагор, өзбектер үшін – Науаи, туркменов – мақтымқұлы өлеңдері қайта басылымнан шығады, әзербайжандар үшін – Низами. Қазақ әдебиетіндегі осындай глыбой болып табылады Мұхтар Әуезов ашқан данышпан ұлы Абай.

Оның аты болды ұлттық бренді-қазақ халқы. Жақында британдық газет The Independent жариялады картаға әлемдік әдебиет кірді аттары 197 ең әйгілі әдебиетшілер. Осы картада бар, және осы картада жалғыз жазушы – Мұхтар Әуезов және оның эпопея «Путь Абая».

Эпохальный оқиғалар сипаты жаңа тарих придал ұлттық әдебиетке өзге де келбеті, алдыңғы сөз сөйледі, оның жаңа қырлары мен ерекшеліктері, айқын көрінді даму қарқынын әдебиетінің қазіргі кезеңде. Басылым классикалық еңбектер қазақ ғалымдарының өткен жылдардың обогатило біздің ғылымға және нақты воплотилось жаңа жобасы «Ғылыми қазына». Сөз арқылы, көркем бейнелер қазақ әдебиеті мүмкіндік береді ұғыну аса маңызды, терең идеялар. Қайта басылған еңбектері белгілі қайраткерлерінің ғылым, әдебиет және мәдениет ірі жаңа өмір. Бүгінгі таңда біздің ғалымдардың зерттеулері жалғастыруда көтеру жаңа қабаттарына халықтың рухани өмірінің қайтарады және сақтайды мәдени және адамгершілік құндылықтар.

Әдебиет бойынша әлі күнге дейін орын алады қазіргі қоғам өміріндегі маңызды орынға ие үлкен тәрбие функциялары. Адаптируясь жаңа әлеуметтік-мәдени болмысты, отандық әдебиет нығайтады, өз байланыс литературами Шығыс және Батыс елдерінің. Атмосферасын құру шынайы еркіндік, шығармашылық жеңу қатаң социологиялық иллюстративности, жүгіну өткір, бұрын запретным тақырып-ұлттық тақырып ашу, шынайы ел тарихын), ұсыну жаңа идеялық-эстетикалық тұжырымдамалары ретінде оның басты белгілері.

Халқымыздың рухани, сақтау және дамыту, оның мәдени мұраларын, әсіресе, айқын көрсетіледі әдебиет және өнер. Насихаттау мақсатында қазіргі заманғы жетістіктерін ұлттық әдебиет біздің институт колумбия университетімен бірге АҚШ-тан 2013 жылы жарыққа антологиясы қазіргі қазақ проза, поэзия – «Ұлы даланың Әңгімелері», 2016 жылы-м – антологиясы «Жазғы кеш, түн прерии, жер алтын бидай», ал жақында шықты, үшінші кітап – «Адам және табиғат» (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде. Олардың шығармалары жарияланды 30 авторлардың.

Қазақ халқының мәдени мұрасы: әндер, ертегілер және мақал-мәтелдер. Мәдени мұра заты болып табылады назар. 2003 жылы этапным мәдениетінің дамуы. Маңызды оқиға — жыл сайынғы қр Президентінің Жолдауын, оның ішінде шұғыл ел алдында тұрған міндеттердің анықталуы, сондай-ақ және зерттеу мәселелері тарихи-мәдени мұраларды сақтау. Қазақ халқының мәдени мұрасы ғасырдан ғасырға передавалось сақтай традициеи сипатталады кешенді іс-шараларымен одан әрі дамыту үшін, ашумен бет тарих және мәдениет. 13 қаңтар 2004 жылғы қазақстан республикасы Президенті Қаулысына қол қойды «мемлекеттік бағдарламасы туралы Мэдени мзда» басты міндеттерінің бірі болып табылады жаңғыруы, мәдени мұра және жеткізу, оны өз халқының және бүкіл әлем. Осы бағдарламаның басты мақсаты
білім саласындағы және рухани байлығы болып табылады мәдени мұраны сақтау және оны тиімді пайдалану. Содан бері де тәуелсіздігін алды, равне басқа бағдарламаларға «Мэдени мзда береді» деген сенімін нығайту, бірлігі мен тұтастығын, саяси тұрақтылық, идеологиялық байып, жетіле түсуіне бағыттар. Еңбегінде Президенті күніне арналған «бағдарламасы Мэдени мзда» былай деп жазған: «қазіргі заманғы дәуірі, барлық жақсы керек сіңіретін, ал жаман емес қабылдау. Бағдарлама «Мэдени мзда» үлкен рөл атқарады игеру қазақ халық өнерінің дамуы. Әлемде біздің ел танымал емес, тек өз жетістіктерімен саласындағы экономика және саясат, бірақ мәдени-рухани құндылықтар.
Ұлы қазақ ғалымдары Шоқан Уәлиханов, Машпур-ЖУсш Көпеев, Қаныш Сәтбаев, Әлкей Марғұлан, Мәлік Ғабдуллин т. б. үлкен үлес қосты жиналысына ертегілер, мақал-мәтелдер-мақал-мәтелдерді, жұмбақтар, қазақ әндері, алматыдағы мәдени мұрасын, ауыз әдебиеті мен передавалось халқына.
Қазақ халқы үшін меңгеру музыкалық өнер — бұл барлық сияқты, бұл білу оседлать жылқы — бұл мүмкін әрбір көшпенді.Ежелден иноземные саяхатшылар таң қалды, себебі көпшілігі «ұсынылмақшы», қарамастан, бұл бала мен ересек адам немесе старец қойып, наиграть әуенді домбырада немесе қобызда, қалам немесе орындауға әнін. Алайда, ең басында бүкіл дүние Құдай-қармет әрбір өкілінің қазақ халқының кіші бөлшекті ән алғашқы кезден оның пайда жарық. Атақты ғалым г. Потанин өз мақаласында былай деп жазады: «Ешқашан, дәл сол алыс заманда, адамдар тағы умели ән, песня летала над землей және шырқап, онда ол пролетала төмен, адамдар жақсы расслышали. Үстінен қазақ даланы пролетала ниже, чем над какой другой страной сондықтан қазақтар — үздік әншілер әлемінде».
Ән — халықтың рухани байлығы, оны жинап ғасырлар бойы. Қазақ әні — тірі куә жанын, сиқырлы айна, запыленное ішінде көптеген ғасырлар. Онда көрсетіледі күнделікті өмірі, қазақ халқының салт-дәстүр, әдет-ғұрып, қара сөздері, арман-тілегі, мұңы, өлеңдер разлуки, реніш пен үміт, қуаныш пен шаттық, әр түрлі сезім өсіп-өркендеу жан дүниесін және нысанды және мазмұнды түрде менются жетеді жоғары кәсіби деңгейін және қоюлығын күші рухани маңыздылығы.
Әлемдік мәдениетке қосқан үлесі, қазақ халқының бірге күй мен әні «және» дәстүрлі музыкалық мұрасы, бұл ешқандай күмән жоқ. Біздің ұрпақ ұмытпай, бүгінгі музыка бастау алады, сол көздер. Қазақ халқы әрқашан брал мысалы, жалғастырды жақсылық есептегенде «атты Елш-ай». Қазақ халқы бай музыкалық мұрасы, бесігі, лирой поднимающей көңіл-күй, придающий күші мол деп санайды, бұл «әр дәуірдің өз музыка».
Біржан сал, Ақан сер!, Жаяу Мұса, Мұхит, Естай, Балуан Шолақ, Мәди, Ыбырай сияқты шығармашылық бейнесін, прославляли өз жеріне, өз халқына мәңгі сақталған жад адамдар өзінің тазалығымен және шынайылығымен. «Темфтас» Бфжана Қожағұлұлының, «Кегаршын» Жаяу Мұса, «Сырымбет» Ақан, «Айнамкез» Мұхит, «Қорлан» Естай», «Ғалия» Балуан Шолақ, «Қарқаралы» Мади «Гэкку» Ыбырай бүгінгі күнге дейін слушаешь жүргізушісін. Қазақ музыкалық қазына-жыл болып, сан қырлы және сан алуан. Көп нәрсені бастан өткізді, ол өз жолында және аштық пен суық, бірақ ешқашан объектілері, және қазір алтын қазынасы олар. Демек, осы шығармашылық-ол құрылды шын жүректен, ол әрқашан өмір сүреді, халықпен бармай, пәтерде расплавив қанаттары ешқашан базар ашылады.
«¥йыктап жаткан жУректі эн оятар, Уннщ тэтті мэні оятар», — дейді ұлы ойшыл Абай %нанбаев атап өтуге болады туындының дарынды құрушылардың сияқты: «Майра» Майра, «Ғазиз» Ғазиза, «Дудар-ай» Мариям Жагоркызы, «1нжу-Маржан» Эсета Найманбайулы, «Угай-ай», » Жамбыл Жабаев, «Ак, к,айыц» Шашубай Кошарбаева, «Бозторғай» Кенен Эзфбаева. Бекер емес халық айтқан «ән шырқалады, өмір, меніңше, жеңіл». Сондықтан, «Ақын мен әнші адамзаттың бұлбұлы» да көрсетеді халық.
Бүгінгі күнге дейін ұмытылып кетеді және қажет туындылары ұлы композиторлар. Тағзым дарынды қайраткерлеріне қазақ даласының, кімнің сөздер мен әуендерді слились бір тұтас! Мысалы, мұндай туындының Бфжан сал Кожаг^лы «Адаскак», «Айбозым», «Актентек», «Алкаращок», «Бурылтай», «Жамбас сипар», «Жанбота», «Жонып алдым» шығармалары Ақан сеР1 Корамсаулы «Ақтоты», «Актотыныц аужары», «Ак, кейлек», «Алтыбасар», «Эудемжер», «Балқадиша», «Кекжендет», «Қараторғай», «Кртагер», «Мацмацгер», «Екі жирен», «Үш тоты құс» дейін бүгінгі күннің болып табылады көркі сахна және шабыттандырады халық.
Атақты ғалым г. Потанин айтқандай лирикалық өлеңдерінде: «…при звуках ее сейчас же переносятся в өзіндік қазақ жағдайды начинаешь воображать себя в разгоряченном воздухе казахской степи, қазақ пейзаж және тіпті начинаешь сезіну жұпарлары дала шөптер, сондай-ақ тергеушінің жусан иісі» немесе еске алайық сөздер А. Алекторова: «Жай ән — қарапайым музыка, қаншасы оған» поэзия — барлық осы құбылыстар орын табады шығармаларындағы Бфжан сал мен Ақан сер!.
Ұлы ғалым, академик Ахмет Жұбанов айтқандай: «Қазақтың халық әндері жақын жүрекке, тартады. Олар құрылған емес мақсатында chase үшін даңқымен, жұмысшымен табиғат». Бұл шындық.
Соның бірі — » жанр болып табылады ертегі, ол үйретеді, біздің жастар жоғары сезімдеріне.
Филолог, ғалым, кітап авторы «қазақ фольклорының Тарихы» Коныратбаев Ауелбек жазған «Ең бай халық сказками — қазақ халқы». Қазақ фольклоры көптеген түрлерін ертегілер. XIX ғасырдың басында мұндай көрнекті ғалымдар ретінде в. В. Радлов, Г. Потанин, И. Березин, А. Алекторов, П. Мелиоранский, Ш. Уәлиханов, А. Диваев бастады жинауға және шығаруға қазақ халық ертегілері. Қазақ фольклорының кейбір нұсқалары печатались мұндай басылымдарға «Дала уәлаяты», «Айқап», «туркестанские ведомости», «Тургайская газета».
Жанр-ертегі — дамыған түрі проза, оның бейнелі түрі, сондай-ақ әдемі фольклорлық проза. Жеткізуге эстетикалық ләззат және қысқаша мағынасын тыңдаушыға негізгі мақсаты — ертегілер. Біз ертегілер көптеген функциялар. Ол қалай тәрбие және көркем, эстетикалық, әдеби қазынасы, және оның барлық ерекшеліктері көрініс табуда осы қасиеттері. Сондықтан, басты міндеті ертегі проза — бұл сюжет барынша жиналған және тәрізді. Бір сөзбен айтқанда, ертегі емес, міндетті түрде болуы тиіс тарихи сипаты. Ертегіші тырысады байланыстыруға әңгіме өз тағдыры бар. Ертегілерде өмірі мен тұрмысы қарапайым адамның ұсынылады сиқырлы гүлдер. Себебі, сиқыр бұл жанр ретінде пайдаланылады құралы. Өйткені бас жарқын сапасын ертегі болып табылады преувеличение қарапайым заттардың, ертегіші аз күш жұмсап жатқан жоқ сурет үшін барлығы болып жатқан оқиғалардың ғажайып түстермен. Сиқыр мен ғажайып ертегілерде түптеледі идеясы мен мақсаты. Сондай-ақ, байланысты жанрының сюжетті ертегілер болып бөлінеді үш түрі:
• Ертегінің жануарлар;
• Қиял-ғажайып ертегілер, сказки о батырах;
• Сатиралық ертегілер.