Индустрияландыруға бағыт алу және оның барысы

Сабақтың мақсаты: — 1920-1930 жылдары Қазақстанда жүргiзiлген индустрияландыру саясатының жетiстiктерi мен зардаптарын түсiндiру; — республикадағы экономикалық саясатты халық мүддесiне сай жүргiзу төңiрегiндегi ұлт қайраткерлерiнiң көзқарасы мен оқушының патриоттық сезiмiн ұштастыру; — 1920-1930 жылдардағы индустрияландыру саясатының экономиканы дамытудағы бiржақтылығы және оның қазiргi экономикалық дамумен байланысын айқындау.

Сабақтың типi: ойтүрткi және жарыс сабағы. Сабақтың әдiсi: өзара белсендiлiктi арттыру (интерак тивтi). 45 Сынып екi топқа бөлiнiп, сабақ жарыс түрiнде өтедi.

Базалық бiлiм: 1920 жылдың басындағы Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат, оның iске асырылуы мен жетiстiктерi, елдiң әлеуметтiкэкономикалық тұрмысының тұрақталуы туралы мәлiметтер. Тiрек ұғымдар: Қазақстандағы индустрияландыру саясаты, оның ерекшелiктерi, басталуы, барысы, жетiстiктерi мен зардаптары. Сабақтың барысы.Мұғалiм сабақ әдiсiне байланысты сыныпты екi топқа бөлiп, сабақ барысында ереженi қысқаша түсiндiрiп, мiндеттерiн белгiлейдi. Сабақ үстiнде топтарға ұпай беру арқылы оқушының қызығушылық қабiлетiн тудыра отырып, сабақты белсендi түрде өткiзуге болады.

Қалыптасу кезеңi (56 мин), негiзiнен, базалық бiлiмге мұғалiмнiң қысқаша шолу жасауынан және оқушылардың мазмұнды жауап беруiнен тұрады. Оқушыны сабақтың мазмұнына үңiлдiру үшiн базалық бiлiм сұрақтары логикалық қисынды ойды дамытатын, сабақтастыратын сұрақтар болуы керек. 1. Кеңес үкiметiнiң индустрияландыру бағытындағы алғашқы шараларын бiлесiң бе? 2. Елдегi ауыр экономикалық жағдайды жою үшiн қандай реформалар жүргiзiлдi? 3. Жаңа экономикалық саясаттың жетiстiктерiн қалай түсiндiресiңдер?

Сұрақтар екi топтың да көзқарасы мен жауабын қамтуы керек. Қалыптасу кезеңi оқушы ынтасының сабақ барысына бейiмделуiн қамтамасыз етедi. Ендiгi жерде жетекшi орынға мұғалiм шығады. Жаңа тақырыпты меңгеру кезеңiнiң бастапқы кезеңi оқушының интуитивтi, шапшаң жұмыс iстеуiне жағдай туғызады.

Мұғалiм оқушы ойын жетiлдiрудi әдеттегiдей төменнен емес, жоғарыдан бастайды. Бұл тәсiл оқушының жаңа тақырыптың мазмұнына алдын ала көз жiбере отырып, қазiргi экономикалық жағдайдың дамуына кедергi болып тұрған жайттардан нақты түсiнiк алады.

Мұғалiм сөзi: “1991 жылы Қазақстанның тәуелсiздiк алуымен қатар мемлекетiмiздiң алдында көптеген күрделi де, өзектi мәселелер туды. Әсiресе ұлттық өнеркәсiбiмiздiң өте әлсiздiгi бiрден байқалды”. 4, 5, 6кестедегi мәлiметтердi слайд арқылы көрсету.

10 кесте Қазақстан Республикасындағы Nнеркәсiп мәселелерi (1нұсқа) А. Ауыл ша өндiрiстiк Республика Көлiк және Экономикалық руашылы дамудың тө ның жер қой байланыс сала арттақалушы ғының эко мен деңгейi наулары зерт ларының баяу лыққа байла номикада телмедi дамуы нысты халық ғы басым пен өнеркәсiп дылығы арасындағы әл сiз байланыс Ә. Техника Ауыр өнер Жергiлiктi Темiржол мен өнеркәсiп са лықэконо к ә с i п т i ң , ресурстарға техникалық лалары үшiн микалық әсiресе ма негiзделген байланыс жү жергiлiктi ұлт артта қалу шина жасау өнеркәсiп са йесiнiң салы өкiлдерiнен ды жеңу өнеркәсiбi лаларының нуы кадрлар да нiң дамуы дамуы йындау ? ? ? ? ? Мұғалiм оқушының логикалық ойын баурап алатын үш қағиданы көрсетедi: — машина жасау өнеркәсiбiнiң баяу дамуы; — өнеркәсiптегi халық тұтынатын тауарлардың жеткiлiксiз болуы; — өндiрiске керектi өнеркәсiп өнiмдерiнiң тапшылығы. Мұғалiмнiң ендiгi мiндетi логикалық ойды дамыту болып табылады. Оқушы ойын дамыту индустрияландыру төңiрегiнде өрбидi. Мұғалiм сөзi. “Жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстанда 1920-1930 жылдары КСРОның барлық жерiнде жүргiзiлген индустрияландыру саясатына қарамастан туып отыр”. Мұғалiм кiрiспе триаданы осы жерде нақты көрсетедi. А — индустрияландыру қарсаңындағы халық шаруашылығының жағдайы; Ә — индустрияландыру кезеңiндегi Қазақстан алдындағы мiндеттер. Триаданың осы екi мiндетi оқушының логикалық ойлау қабiлетiнiң алдында “күту режiмiн” тудырады. Яғни, оқушының алдында тақырыптың түсiнiксiз кезеңi тұрады. Триаданың үшiншi бөлiгi олардың 47 тынымсыз iзденiсiн тудыруы керек. Оқушы алдындағы түсiнiксiз екi сұрақ: 1. 1930 жылдардағы Қазақстан өнеркәсiбiндегi келеңсiз жағдай қалай қалыптасты? 2. Бұл қалыптасқан жағдайдың кедергiлерi мен мүмкiн себептерi қандай? Осы екi сұрақ сабақтың келесi кезеңiн меңгеруге бастайды. Мұғалiм оқушыларға не себептi Қазақстан экономикасы осындай ауыр жағдайға душар болды деген сұрақ қояды. Оқушылар түрлi болжаулар ұсынады. Бұл сәт тақырыпты меңгерудегi шешушi кезең болып табылады. Олардың осы тақырып жөнiнде нақты мәлiметтерi болмаса да, тарих, география пәндерiнен алған бiлiмдерi негiз бола алады және 4кесте олардың шығармашылық деңгейiне көмек көрсете алады. Оқушылар ұсынған болжаулар әртүрлi болуы заңды құбылыс.

Содан соң ең жақын деген болжауларды анықтау керек. Ол — Қазақстан өнеркәсiбiндегi қолайсыз жағдайдың қалыптасуы индустрияландыру үрдiсi кезiнде мiндеттi түрде жүзеге асырылуға тиiстi мiндеттердiң орындалмауына байланысты деген болжау. Мұғалiм оқушыдан осы жауапты алуға тиiстi.

Оқушының бұл болжауы ойды дамытады, яғни индустрияландыру саясатын нақты меңгеруге жол ашады. Мұғалiм түсiндiретiн мiндеттер: 1. Бүкiлодақтық индустрияландыру саясаты. 2. Индустрияландыру қарсаңындағы Қазақстан. 3. Қазақстандағы индустрияландырудың ерекшелiктерi және барысы. Сабақты меңгерудегi негiзгi қағидалар: — халық шаруашылығын қалпына келтiру толық аяқталған жоқ; — өнеркәсiп дамуының деңгейi төмен болды; — республиканың жер қойнаулары зерттелмедi, көлiк пен байланыс жүйесi дұрыс дамымады; — экономиканың басым бөлiгiн ауыл шаруашылығы құрады. ЖЭСтiң жеке табыстары: — иесiз шахталар мен өндiрiс орындарының қалпына келтiрiлуi; — кооперативтiк өндiрiстердiң белсендiлiгi; — сауданың жандануы. 48 Индустрияландырудың Қазақстандағы мiндеттерi: — техникалықэкономикалық арттақалушылықты жою; — жетекшi өнеркәсiп орындарын дамыту және жаңадан салу; — жергiлiктi ресурстарға сүйенетiн ауыр өнеркәсiптiң барлық салаларын дамыту; — темiржол мен байланыс жүйесiн дамыту; — жұмысшы табын және өнеркәсiптiктехникалық зиялы қауымды қалыптастыру, ондағы жергiлiктi ұлт өкiлдерiнiң үлесiн арттыру; — индустрияландыру жөнiндегi Голощекин идеясы.

Сабақтың ендiгi кезеңi — оқушының ойын одан әрi да мыту. Оқушының белсендiлiгi ендiгi жерде жеке шығармашылық бағытта дамиды. Бұл жерде тiрек — аналитикалық триада ұсынылады. Оқушылар триаданың үшiншi “Б” бөлiмiн түсiндiре отырып, кестенi толықтыруы керек. Оқушы триаданың үшiншi бөлiмiн тақырыпты толық меңгерiп, өз бiлiмiн дұрыс жүйелеген соң барып толтырады. Оқушының шығармашылық жұмысын мұғалiм пiкiрсайысы арқылы жандандырады. Осы тұсқа дейiн индустрияландырудың экономикалықәлеуметтiк жақтарын қарастырсақ, ендiгi жерде индустрияландыру төңiрегiндегi саясиидеялық тартыстардың мазмұнын анықтау мiндетi шығады.

Ендiгi жерде сабақ барысында Голощекиннiң “Кiшi қазан” саясатын кеңiнен қарастырып, толық әшкерелеуге мүмкiндiк туады. Голощекиннiң саясатына қарсы ұлт қайраткерлерi көзқарасының оқушыға берер тәрбиелiк мәнi бар. Мұғалiм көркемтарихи әдебиеттердi пайдалана отырып, Голощекинге қарсы ұлт қайраткерлерiнiң саяси әрекеттерi мен айтыстарын пiкiрсайыс не театрландырылған қойылым ретiнде көрсетулерi керек. С. Сәдуақасовтың, Т. Рысқұловтың, С. Қожановтың, С. Сейфуллиннiң, Н. Нұрмақовтың, Џ. Құлымбетовтың, Ж. Мыңбаевтың айтқан нақты ойлары мен идеяларын шығару керек. — Қазақстандағы индустрияландыру саясаты республика өнеркәсiбiне қажеттi ресурстарды зерттеуден басталды. — 1927 жылы Түрксiб темiржолы салына бастады. — Индустрияландыру барлық ұлттардың шаруашылық және мәдени жоспарларын iске асыру, өнеркәсiп құралжабдықтарын дайындау базасы арқасында жүзеге асты. 49 — Индустрияландыру орталыққа бағынған әмiршiләкiмшiл басқару жүйесi арқылы жүрдi. — Негiзiнен, химиялық өнеркәсiп дамыды. — Негiзiнен, шикiзат көзi игерiлдi, ал бiрақ соңғы өнiм Қазақстанда өндiрiлмедi. — Индустрияландыру саясаты кезiнде ұлт саясаты өрескел бұзылды. Ендi мұғалiм төмендегi 11кестенi пайдалана отырып, қорытынды триаданы ұсынады.