Ұйымдастыру-экономикалық дайындықты ұйымдастыру

Жоба алдындағы дайындық кезеңі келесі кезеңдерді қарастырады:
— өндірісті ұйымдастырудың жалпы тұжырымдамасын әзірлеу;
— жобалау объектісін кешенді тексеру;
— өндірістік жүйенің техникалық-экономикалық негіздемесін (ТЭН) әзірлеу;
— жобалауға арналған техникалық тапсырманы қалыптастыру және бекіту.

Техникалық жобаның кезеңі келесі кезеңдерді көздейді:
— өндірісті ұйымдастыру жүйесінің негізгі ережелерін және оның жұмыс істеу принциптерін, кіші жүйелерді біріктіру әдістерін әзірлеу;
— ақпараттық қамтамасыз ету және құжат айналымы жүйесі бойынша шешімдер қабылдау.

Жұмыс жобасының кезеңі жұмыс құжаттамасын әзірлеуді қамтиды: құрылымдық схемалар, ұйымдық-жоспарлы есептеулер, ақпараттық және нормативтік базаны қалыптастыру, бағдарламалық қамтамасыз ету, регламенттер, кәсіпорын стандарттары, ережелер мен нұсқаулықтар.

Енгізу кезеңі келесі кезеңдерді көздейді:
— кадрларды оқыту және даярлау;
— әзірленген регламенттер мен құжаттарды қолданысқа енгізу;
— өндірістік және ұйымдастыру құрылымын қалыптастыру;
— онымен байланысты әлеуметтік қатынастарды ұйымдастыру және еңбекақы төлеу жүйесін енгізу.
Өндірісті ұйымдастыруды жобалаудың нәтижесі өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастыру саласындағы қатынастардың жиынтығын регламенттейтін жобалау құжаттамасының жиынтығы түріндегі ұйымдастыру жобасы болып табылады.

Оқу элементі 3.3.7. АЖЖ негізінде іске асырылатын ұйымдастыру жобаларының (модульдерінің) құрамы

АЖЖ-МСТ 23501 сәйкес автоматтандырылған жобалау жүйесі. 101-87 жобалау ұйымының бөлімшелерімен өзара байланысты, жобалауды автоматтандыру құралдарының кешенінен тұратын және автоматтандырылған жобалауды орындайтын ұйымдық — техникалық жүйе болып табылады.
«АвтоВАЗа» ұйымдастыру жобасының құрамы «ФИАТ» фирмасының лицензиясына сәйкес келесі ұйымдастыру модульдерін қамтыды:
* ұйымдастыру жүйесінің жалпы сипаттамасы;
* негізгі өндірісті ұйымдастыру;
• МТТ, өткізуді, қойма шаруашылығын ұйымдастыру;
* жабдықтарға техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді ұйымдастыру;
* аспаптық шаруашылықты ұйымдастыру;
* өндірістің техникалық дайындығын ұйымдастыру;
* техникалық бақылауды және өнім сапасын басқаруды ұйымдастыру;
* күрделі құрылысты ұйымдастыру;
* қызметкерлермен жұмысты ұйымдастыру;
* шаруашылық қызмет көрсетуді және іс жүргізуді ұйымдастыру;
* құжат айналымы және ұйымдастыру жобасының нормативтік базасы;
* ұйымдастыру жобасын ақпараттық, техникалық және математикалық қамтамасыз ету;
* ұжымның әлеуметтік дамуын ұйымдастыру;
* тұтынушыда өнімге қызмет көрсетуді ұйымдастыру (сервис);
* жаңадан енгізілген кәсіпорынды өндірістік жүйе ретінде игеру процесін ұйымдастыру.

Оқу элементі 3.3.8. Өндіріс ішіндегі резервтер, оларды жіктеу және іске асыру мүмкіндіктері
Өндірістік ішкі резервтер деп озық отандық және әлемдік жетістіктерді ескере отырып, техниканы, технологияны, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастыруды тұрақты жетілдіруді көздейтін ресурсты үнемдеудің арнайы саясаты негізінде кәсіпорын ресурстарын (материалдық, еңбек, басқару) пайдалануды жақсарту мүмкіндіктерін түсінеді. Іске асыру әдістері бойынша техникалық және ұйымдастырушылық резервтер ажыратылады.

Техникалық резервтер технологиялық өсумен, техникалық жетілдіру есебінен дайын өнімнің материал сыйымдылығын, энергия сыйымдылығын және еңбек сыйымдылығын төмендетумен байланысты. Ұйымдастыру резервтері басқару құрылымын жетілдірумен, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудың неғұрлым прогрессивті нысандарын қолданумен байланысты. Жұмылдыру уақыты бойынша өндіріс ішіндегі резервтер ағымдағы және перспективалық болып бөлінеді. Ағымдағы шығындарға Елеулі капитал салуды талап етпейтін және таяу жоспарлы кезеңде пайдаланылуы мүмкін резервтер жатады. Перспективалы резервтерге үлкен күрделі салымдарды талап ететін және болашақта пайдаланылуы мүмкін адамдар жатады. Ішкі өндірістік резервтерді анықтау және оларды іске асыру қолданыстағы өндірістік жүйелерді жетілдіру процестерінің негізінде жатыр. Бұл үшін ағымдағы (жылдық) жоспар шеңберінде стратегиялық және ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар жоспары шеңберінде тиісті инновациялық жоспарды қолдана отырып, кәсіпорынның техникалық және ұйымдастырушылық дамуын басқарудың арнайы тетігі пайдаланылады.

Оқу элементі 3.3.9. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің көрсеткіштері.
Өндірістік жүйенің ішкі жай — күйін бағалау үшін өндірістің ұйымдастыру-техникалық деңгейін бағалаудың әртүрлі әдістері қолданылуы мүмкін.

ОТУП-бұл өндірістің даму көрсеткіштерінің нақты мәндерін тиісті базалық мәндермен салыстыруға негізделген өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудың салыстырмалы сипаттамасы. Базалық мән ретінде жоспарлы (нормативтік) шама, әлемдік қол жеткізу, әлемдік жетістіктерді арттыруға мақсатты орнату болуы мүмкін. Кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің ұйымдастырушылық – техникалық деңгейін теңестіру үшін ең жоғары ұйымдастырушылық деңгейге жеткен бөлімшелерге бағдарланады. ЖБӨТ бағалау кезінде нақты көрсеткіштердің ең үздік (шекті) мәндеріне жақындау дәрежесі анықталады. Өндірісті ұйымдастырудың қандай да бір жағын сипаттайтын бірқатар көрсеткіштерді бөледі.

Өндірістің техникалық деңгейінің көрсеткіштері:
— еңбекті механикаландыру, автоматтандыру, қормен жабдықтау, механикаландыру, электрмен жабдықтау деңгейі;
— Өндірісті механикаландыру, автоматтандыру деңгейі, прогрессивті технологиялық процестердің үлес салмағы.

Өндірістің ұйымдастырушылық деңгейінің көрсеткіштері:
— ырғақтық, тепе-теңдік, параллельдік, тура ағымдылық, үздіксіздік, мамандану, кооперациялау, біріктіру, жұмыс уақытын пайдалану, жабдықты жүктеу, кадрлардың тұрақтамауы, жеткізу жоспарын орындау коэффициенттері.

Кәсіпорын жұмысының нәтижелілік көрсеткіштері:
— өнімнің, өндірістің рентабельділігі;
— тауар өнімінің рублі шығындары;
— өндірістік қуатты пайдалану, жоспарды орындау коэффициенті;
— қор бөлу, қор сыйымдылығы, Еңбек өнімділігі.

ЖБЖ жай-күйін бағалау барлық көрсеткіштер бойынша оның нақты және қалаған (оңтайлы) деңгейі арасындағы айырмашылықтарды анықтаудан тұрады. ЖБӨТ нәтижелері бойынша ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар жоспары әзірленеді, ол кәсіпорынның ағымдағы (жылдық) жоспарында негіз қалаушы болып табылады және олардың тиімділігін айқындайды. Ағымдағы жоспардың келесі барлық бөлімдері келесі бағыттар бойынша тиісті іс-шаралардың тиімділігін міндетті түрде ескереді:
— ҒЗТКЖ;
— шығарылатын өнімнің сапасын арттыру және жаңғырту, жаңасын құру;
— Өндірісті механикаландыру және автоматтандыруды, прогрессивті технологияны енгізу;
— еңбекті ұйымдастыруды және өндірісті басқаруды жетілдіру;
— жабдықтарды жетілдіру және жаңғырту;
— ресурсты үнемдеу бойынша іс-шаралар (шикізат, материалдар, энергия ресурстары және т. б.).

Оқу элементі 3.3.10. Ұйымдық — техникалық іс-шараларды енгізуден экономикалық тиімділікті анықтаудың негізгі әдістері

Өндірістің тиімділігін арттыру мақсатында жоспарланған әртүрлі ұйымдық-техникалық шешімдерді экономикалық негіздеу әдістері жалпы тәсілге негізделеді: әрбір бағыт бойынша экономикалық әсердің көздері анықталады, экономикалық әсердің сандық құрамдастары есептеледі, әрбір іс-шараның кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің маңызды техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне әсері айқындалады. Ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар жоспарына енгізілген әрбір іс-шара бойынша оны өндіріске енгізуден экономикалық тиімділік анықталуы тиіс. Тиімділіктің есептеуінде іс-шараларды енгізу өндіріс көлемінің және еңбек өнімділігінің өсуіне, қызметкерлер саны мен жалақы қорын үнемдеуге, өнімнің қатаңдығын төмендетуге, өндірістің пайдасы мен рентабельділігінің өсуіне, негізгі қорлар мен өндірістік қуаттарды пайдалануды жақсартуға, өндірістің техникалық-ұйымдастырушылық деңгейінің және шығарылатын өнімнің техникалық деңгейінің көрсеткіштерін арттыруға әсер етеді.

Жаңа өнім өндіруден жоспарлы жылдағы пайданың өсімі мынадай формула бойынша айқындалады:
Дпз. = (Цп – Сп) х ҰҚЖ. — (Цб — С6) х ВП6 ; мұнда: ДПпл — жоспарлы жылдағы пайданың жоспарлы өсімі, руб.; Цп|, Сп-жоспарлы жылдағы жаңа өнім бірлігінің бағасы мен өзіндік құны, руб.; Ц6, С6-жаңа өнімді енгізу алдындағы базистік жылдағы ауыстырылатын өнім бірлігінің құны мен өзіндік құны, руб.; ҰҚЖ. — жоспарланған жылы жаңа өнім өндіру көлемі, руб.; ВП6-алдыңғы жылы ауыстырылатын өнім көлемі, руб.

Жаңа технологияны, техниканы енгізуден, өндіріс пен еңбекті, механикаландыру мен автоматтандыруды ұйымдастырудан жоспарланған өзіндік құнның төмендеуі мынадай формула бойынша айқындалады: ҰҚЖ-жоспарлы жылдағы өнім өндірісінің көлемі, руб.; Z-іс-шаралар саны.

Егер іс-шаралар жоспарланған жыл ішінде енгізілсе, жыл соңына дейін өзіндік құнның төмендеуі (үнемдеу) анықталады. Еңбек ресурстарын үнемдеу еңбек жөніндегі нормативтердің өзгеруінде, адам-сағаттарда еңбек шығындарын немесе өнім бірлігіне қызметкерлер санын азайтуды білдіретін еңбек сыйымдылығында көрсетіледі. Өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру жөніндегі қызмет өндірістік жүйелердің тиімділігін арттырудың маңызды құралы болып табылады. Ұйымды жақсартудың экономикалық тиімділігін айқындау кезең-кезеңмен жүзеге асырылады: ұйымдастыру іс-шараларының сипаттамасы; тиімділікті қаржыландыру көзін анықтау; салыстыру үшін объектіні таңдау; әрбір көз бойынша тиімділікті есептеу; жиынтық тиімділікті анықтау; ұйымдастыру іс-шараларын жүзеге асыруға арналған шығындарды есептеу; экономикалық тиімділікті анықтау.