Кеден органдары жүйесінде басқару процестерін ұйымдастыру

Жеке орындаушылар немесе адамдар тобы түріндегі адами факторды қамтитын кез келген жүйенің тиімді қызметі оны басқаратын жүйенің осы компонентінің белсенділігін бағыттайтын және реттейтін белгілі бір ұйымдастырушы бастау болған кезде ғана мүмкін болады.

Кеден органдарындағы басқару жүйесінің басты мақсаты кеден органдарының барлық қызметкерлерінің бірдей жұмыс істеуіне қол жеткізу болып табылады. Жүйе бір бағытта жұмыс істеуі және оның алдына қойылған міндеттерді шешуді қамтамасыз етуі тиіс. Ол үшін оның ішінде нақты басқару қажет.

Кеден органдарындағы басқару жүйесі мынадай құрауыштардан тұрады: басқару тетігі, басқару құрылымы, басқару процесі және басқару жүйесін жетілдіру тетігі.

Басқару механизмі: басқару заңдары, принциптері, мақсаттары, әдістері мен функциялары. Басқару құрылымы мыналарды қамтиды: басқару органдары, басқару кадрлары және басқарудың техникалық құралдары. Басқару процесі-басқару мақсаттарына қол жеткізу бойынша барлық басқару буындарының қызметі. Басқару жүйесін жетілдіру тетігі басқару объектісін дамыту нәтижесінде ондағы өзгерістерді ұйымдастыруды қамтиды.

Кеден органдарында басқарудың мәнін терең түсіну үшін осы басқаруға тән ерекшеліктерді білу қажет. Оларға мыналарды жатқызуға болады: басқарманың қызметтік іс-әрекеттің түпкілікті нәтижесіне айқын көрінген бағыттылығы; жүйе ішіндегі басқару іс-әрекетінің СЭҚ-қа қатысушылармен үйлесуі; мемлекеттік басқару органының өкілеттіктерін жүзеге асыру; басқару процесінде ақылға қонымды тәуекелге жол беру; кеден органдары қызметкерлерінің СЭҚ-қа жосықсыз қатысушыларымен, контрабандаушылармен және олардың көмекшілерімен қарсы күресу жағдайында басқару процестерінің серпінділігі; басқару жүзеге асырылатын шарттардың салыстырмалы белгісіздігі.

1. Кеден органдары жүйесіндегі басқару процесі
Басқару жүйесінің маңызды компоненті басқару процесі болып табылады. Басқару процесі-бұл жүйеге біріктірілген басқару субъектілерінің (желілік және функционалдық басшылардың, сондай-ақ басқа басқарушы персоналдың) басқару объектісінің сапалық жағдайын ауыстыруға, басқарудың тиісті әдістері мен принциптерін пайдалана отырып, белгілі бір функцияларды іске асыру жолымен ұжымның мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған қызметі[1] .

Басқару процесі ерекше мазмұнмен ерекшеленеді, онда аспектілер: әдіснамалық, функционалдық, экономикалық, ұйымдастырушылық, Әлеуметтік және ақпараттық.

Әдістемелік аспект басқару процесі кезеңдер бойынша белгілі бір ретпен жүзеге асырылады: мақсатты болжау, жағдайды бағалау, проблеманы анықтау, басқарушылық шешімді әзірлеу.

Мақсат-бұл кеден органы басшысының басқарылатын жүйе қандай болуы тиіс екендігі туралы ұсынысы.

Басқару жағдайы – белгілі бір уақытта қалыптасқан және басшының тиісті іс-әрекеттерін талап ететін басқарудың нақты саласындағы барлық шарттардың (ішкі, сыртқы, объективті және субъективті) жиынтығы. Басқарушылық жағдайлар қарапайым және күрделі; жақсы көрінетін және қиын талдауға болатын; қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді, жаһандық, ішінара, кешенді іс-әрекеттерді немесе бір жолғы шараларды талап ететін болады.

Мәселе-бұл жағдай мен мақсат арасындағы негізгі қарама-қайшылық. Негізгі қайшылықты шешу қалған барлық қайшылықтарды автоматты түрде шешеді. Мәселені тұжырымдау шешімнің әзірленуін анықтайды.

Функционалдық аспект – бұл белгілі бір ретпен басқарудың жалпы функцияларын іске асыру.

Басқару шешімін әзірлеу-бұл іздеу. сондай-ақ табылған жолды іс жүзінде жүзеге асыруға байланысты ұйымдастыру жұмысы.

Экономикалық аспект басқарылатын жүйе ресурстарының қажеттілігін белгілеуге және олардың пайдаланылуын бағалауға байланысты басқарушы жүйенің қызметімен айқындалады.

Ұйымдастырушылық аспект басқару жүйесіне Ықпал етудің ұйымдастырушылық-өкімдік әдістерін реттілікпен пайдалану болып табылады: реттеу, нормалау, нұсқау беру және жауапкершілік.

Басқару процесінің әлеуметтік аспектісі адамның басқаруды автоматтандырудың белгілі бір дәрежесіне қарамастан оның барлық кезеңдерінде қатысуымен анықталады.

Ақпараттық аспект басқару процесінде (ақпаратты іздеу, жинау, сұрыптау, алғашқы өңдеу және беру) ақпаратты түрлендіру бойынша операциялардың белгілі бір реттілігінен тұрады.

Жалпы және нақты мақсаттары кеден органдары айқындалады Кеден кодексінде және Ресей Федерациясының басқа да заңнамалық және құқықтық нормативтік құжаттармен РФ Президенті, РФ Үкіметі және Ресей ФКҚ.

Басқару процесінде мақсат атқаратын рөлге байланысты басқарудың бірнеше түрін бөледі. Кеден органдарында «ауытқулар бойынша басқару», «бағдарламалық басқару» және «мақсатты басқару»жиі қолданылады.

Ауытқулар бойынша басқарма кеден органдарын басқару иерархиясының барлық деңгейлерінде орын алады, өйткені негізінен қалыптасқан жағдайлар бойынша құрылады. Бұл басқару түрі мақсатқа үлкен мән бермейді.

Бағдарламалық басқару берілген бағдарламаны мұқият әзірлеуге негізделген, оны орындау реттілігін көрсете отырып, басқару жүйесінің деңгейлері бойынша бөлу.

Мақсатты басқаруда мақсат негізгі рөл атқарады және басқару қызметінің сипаты мен барысын анықтайды.

Басқару тәжірибесінде оның түрлері жиі қолданылады. Ең тиімді үйлесім бағдарламалық-мақсатты атауына ие болған басқарудың бағдарламалық және мақсатты типтерінің үйлесімі болып табылады. Бұл басқару түрі қазіргі уақытта кеден органдары үшін өте маңызды.

Осылайша, басқару жүйесінің екі қарастырылатын компоненттерінің-құрылымы мен процесінің-басқару процесі неғұрлым серпінді болып табылады. Сондықтан басқару процесін дамыту басқару құрылымын дамытуға да әкеп соғады. Құрылымдағы өзгерістер қолданыстағы құрылымға басқару процесі қателеспеген кезде, құрылым елеулі кедергілер тудырған кезде, басқарудың, демек, бүкіл басқару жүйесінің дамуының тежеуішіне айналғанда жүзеге асырылуы тиіс.

Осылайша, басқару процесінің қандай да бір сипаттамаларын жетілдіре отырып, басқару жүйесінің процесі мен құрылымының өзара байланысын үнемі ескеру және құрылымды қайта құру сәттерін табу қажет. Сондықтан қазіргі уақытта кеден органдарын жаңғырту барысында басқару процесін жетілдіруге елеулі көңіл бөлінуде.

Кеден органдары жүйесінде басқару процесін ұйымдастыру-бұл оны жүзеге асырудың анықтығын, дәйектілігін және жол берілетін шекараларын айқындайтын оны жан-жақты реттеу.

Басқару процесін ұйымдастыру:

· Оның әр түрлі циклдарын, кезеңдерін, сатыларын және басқару жұмыстарын (операцияларын) орындаудың қажетті реттілігі.

· Белгілі бір түрдегі басқарушылық жұмыстарды (операцияларды) орындаудың уақытша шекаралары және оларды топтастыру.

* Басқару процесінің әрбір кезеңін және оның барлық басқару жұмыстарын қалыпты және уақтылы жүзеге асыру үшін жеткілікті және қажетті ақпараттың нақты түсуі.

* Басқару процесінің кезеңдері бойынша басқару жүйесінің әртүрлі буындарының қатысу тәртібі ·

· Міндетті басқару жұмыстары ретінде басқару үрдісінің рәсімдері (келісу, талқылау, бұрыштама қою, бекіту, ақпараттандыру және т. б.))

Кез келген басқару процесі өзінің мазмұны бойынша циклдерден, кезеңдерден, кезеңдерден және фазалардан тұрады. Басқару циклы деп басқарудың барлық жалпы функцияларын (талдау және болжау, жоспарлау, ұйымдастыру, реттеу, есепке алу және бақылау) толық іске асыру үшін қажетті уақыт бөлігі түсініледі. Басқару циклдерін іске асыру үшін нормативтік база, жоспарлау жүйесі, есепке алу жүйесі, қызметкерлердің қызметін бағалау және ынталандыру жүйесі, ақпараттық және кадрлық қамтамасыз ету және т. б. болуы қажет.

Цикл бір жағдайда алдағы қызмет жүйесі құрылатын, ал екіншісінде оның жұмыс істеу барысын басқару жүзеге асырылатын уақыт аралығы түсінілетін кезеңдерді қамтиды.

Әрбір кезең сатылардан тұрады. Кезең деп басқарудың қандай да бір жалпы функциясын толық іске асыру үшін қажетті уақытты түсіну керек. Осыған сәйкес Басқару процесінің кезеңдері талдау және болжау сатысы, жоспарлау сатысы, ұйымдастыру сатысы, реттеу сатысы, есепке алу сатысы және бақылау сатысы деп аталады. Әрбір кезең бір басқару жұмысын (операцияларды) орындау үшін талап етілетін уақытты түсіну қажет болатын басқару фазаларының әр түрлі санынан тұрады.

Осылайша, өзінің мазмұны бойынша басқару процесі өте күрделі болып табылады. Ол кез келген кеден органдарын басқарудың кез келген түрі үшін бірдей. Бұдан басқа, ол өзгеріссіз қалады және кез келген шарттарға қатысты.

2. Кеден органдарында басқару процестерін ұйымдастыру принциптері
Кеден органдарында басқару басқарудың объективті заңдарына де, олардың негізінде қалыптасатын принциптердің бірыңғай жүйесіне де сүйенеді[2] .

Басқару принциптері деп басқару жүйесі басшылыққа алатын басшылық идеялар, ережелер, негізгі ережелер мен мінез-құлық нормалары түсініледі.

Кеден органдарын басқару практикасында жалпы, жеке және ұйымдық-технологиялық принциптер қолданылады.

Басқарудың жалпы қағидаттары-бұл басқарудың стратегиялық нормалары және олар кеден органдарының барлық салалары мен кіші жүйелерінде әрекет етеді. Алайда олар әрбір басқару жүйесінде ерекше әрекет етеді. Тіпті басқарудың негізгі жалпы принциптерін (жүйелілік, кері байланыс қағидаттары, ақпараттық жеткіліктілік, оңтайлылық, тепе-теңдік және тағы басқалар сияқты), сондай-ақ олардың кеден органдарындағы басқару жүйесіне диалектикалық әсері осыны растайды.