Лу Синь — Қытайдың Ұлы жазушысы
Қытайдың ұлттық мәдениеті тарихында көрнекті күрескер, тамаша жазушы әрі отаншыл азамат Лу Синьнің орны өзгеше. Оның шыншыл, көркем шығармалары, публицистикалық еңбектері мен сын-зерттеу мақалалары Қытай әдебиетіне зор жаңалық әкелді. Сол себептен де Лу Синьді Қытайдың қазіргі заманғы әдебиетінің негізін салушы деп атайды.
Ол 1881 жылы 25 сентябрьде Шаосын қаласында туған. Жасынан тұрмыс тауқыметін көріп өскен ол білім алуды көздеп, әуелі Нанкин қаласында, соңынан теңізшілер техникумында оқиды, тау темір жолы мектебінен де сабақ алады. Қай-қайсысында да үздік оқушылар қатарында болады. Өздігінше Қытайдың классикалық романдарын оқумен шұғылданады. Дарвиннің эволюция теориясымен танысады. Ол қытай әдебиетімен шектеліп қалмай, дүние жүзі суреткерлерінің де шығармаларына қол тартады. Әсіресе орыс әдебиетінен айрықша мол тәлім көрген. «Поэзияның сиқырлы күші туралы» деген мақаласында күреске, өжеттікке баулитын әдебиетті насихаттайды, Пушкин, Лермонтов сынды ұлы ақындарды айрықша үлгі тұтады.
Лу Синьнің творчествосы 1919 жылғы Қытайдағы «4 май қозғалысынан» кейін жаңа биікке көтерілген. Ол қандай тақырыпқа жазса да, халықты білімге, күреске, ерлікке бастауды ниет етеді. Жазушы шығармаларының басты пафосы — империализмге және феодализмге қарсылық болып табылады.
Лу Синьнің орыс жазушыларынан көп әсер алғандығы оның көптеген шығармаларынан танылып тұрады. Орыс классиктерінің ішінен әсіресе, Гогольдің, Чеховтің, Горькийдің ықпалы күштірек болғанға ұқсайды.
«Отан» деген әңгімеде бала кезінде бірге өскен екі достың арасындағы ондаған жыл өткен соң қайта кездескені, екеуі түрлі жағдайлар әсерімен өмір баспалдағынан бір-бірінен алыс тұрғаны айтылады. Сол екеуінің бірі жоқшылықтан көз ашпай, ауқаттылар алдында тағзым етіп үйренгені сонша, бала кездегі теңдес құрбысын қайта көргенде оған «мырза» деп тіл қатады. Жазушы қоғам қайшылықтары, әлеуметтік теңсіздіктер адамды мүсәпірлікке душар еткенін елестеткен.
Лу Синьнің бүкіл творчествосынан үлкен орын алатын шығарма — «А-Кьюдің анық тарихы». Мұнда қытай адамының дағдылы өмір шындығы жинақталып көрсетілген. Қаламгер отанына кемшілік келтіретін жарамсыз жайларды жасырмай әшкерелей біледі. А-Кью — жалданып еңбек етіп, күн көретін шаруа, қолының өнері бар іскер. А-Кью кім көрінгеннен-ақ таяқ жейді, мазақ есітеді, бірақ ол бұған арланбайды, өзі арқасын тосып тұруға дайын. Ол — өмірінде қолына қалам ұстап көрмеген, дүние рахатынан аулақ, надандық шыңырауында жүрген, қорлық көруге көнбістеніп, сірі болған бейбақ. Революция кезінде ол үйінде жатып алады, өлкені дүбірлеткен қуатты қозғалыстан бейхабар. Ақырында ол жасамаған қылмысы үшін босқа құрбан болады. Лу Синь әрбір шығармасында қоғамдағы қарсылықтарды тізіп таңбалайды, жұртшылықтың санасын өсіріп, көкірек көзін ашқысы келеді. Көзі шалған кемшілікті, сорақы сұмдықты елеусіз қалдырмай сынайды да мінейді.
Лу Синьнің көптеген әңгімелері өз атынан тікелей баяндалған терең толғаныстары, асыл армандары болып келеді. «Үміт», «Тамаша қиял», «Қайыршылар», «Өлі от», «Иттің жауабы» секілді туындыларында озық ойларын таратады. Ол кейде суреттелетін оқиғаларды түсінде көргені етіп баяндайды («Жоғалған тозақ»). Енді бір кездерде мысал үлгісімен ғибрат бергісі келеді («Ақымақ, ақылды және құл»). Оның туындылары революциялық күреске шыққан қытай халқының жалынды лебізі, жан дауысы сияқты.
Шыншыл, өмірлі шығармаларымен қатар Лу Синь көптеген публицистикалық мақалалар да жазады. Ол бүкіл Қытай өмірінде болып жатқан үлкенді-кішілі мәнді құбылыстарға дер кезінде үн қатып, пікір білдіріп отырған. Лу Синь публицистиканы өзінің революциялық көзқарасын неғұрлым ашық таратуға пайдаланады. Оның отаншылдығы мен гуманистігі осындай мақалаларынан өте-мөте жарқырап көрінеді.
Лу Синьнің бірсыпыра мақалалары Қытай мен Совет Одағының байланысына, жер жүзінде тұңғыш орнаған социалистік мемлекеттің мәнін түсіндіруге бағытталыпты. Ол совет елі туралы империалистер таратқан түрлі жалған мәліметтерді әшкереледі. 1932 жылы «Бұдан былай алдай алмайды» деген мақаласында пролетариат диктатурасының мықтылығын айта келіп, капиталистер еңбекшілер еліне неліктен өш болатынын көрсетеді. Халықаралық империализмнің Совет Одағына қарсы соғысқа даярланып жатқанын ескертіп, Қытай халқының достық ниетін білдіреді. Лу Синь орыс әдебиетінің өмір таныту, тәрбиелеу күшінің ерекшелігін жіті таныған. Батыс Европа әдебиетінен бірсыпыра мысалдар келтіре отырып, езілген адамдар өмірін жанашырлықпен жан-жақты суреттеу жағынан орыс әдебиеті озық деп есептейді. Л.Толстой мен Ф.Достоевский творчествосы басқа елдер әдебиетіне күшті ықпал жасағанын, С.Тургеневтің, А.Чеховтің шығармалары орыс өмірінің қат-қабатын таныта алатындығын айтады. «Орыс әдебиеті — біздің ұстазымыз» — дейді ол. Лу Синь советтік орыс әдебиетінің адамды еңбекке, гуманизмге тәрбиелеуде мәні зор екенін ол жоғары бағалайды. Бұған Ф.Гладковтың «Цемент», А.Фадеевтің «Тас-талқан», Серафимовичтің «Темір тасқын» романдарының Қытайда көп таралғанын мысалға келтірген.
Социалистік реализм әдебиетінің негізін салушы Алексей Максимович Горькийді Лу Синь «Жаңа Россияның ұлы суреткері» деп атады. Қытайдың жұмысшы, шаруаларын революциялық рухта тәрбиелеуде «Ана» романының айрықша ролін атап көрсетті. Лу Синьді «Қытайдың Горькиі» деу тегін емес.
Жазушылық тәжірибесін ортаға сала келіп ол: «Қашан да көп сөзділіктен қашуға тырысамын, маңызы шамалы құбылыстарға мүлде дерлік аялдамаймын, ой-пікірімді неғұрлым толық жеткізуге ұмтыламын», — дейді. Бұл сөздерінің растығын оның бүкіл творчествосы дәлелдейді. «Менің шығармаларымның сюжеті өзім көргендерім мен естігендеріме негізделеді, бірақ фактілерді түгелдей алмай, пікірімді толық білдіре алатындай етіп ептеп өзгертіп, дамытып әкетемін», — дейді ол тағы бірде. Бұл ойлар біздің қаламгерлерімізге де пайдасыз емес.
Қытайдың ұлы жазушысының негізгі шығармаларын Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасы біздің ана тілімізде жеке кітап етіп те, жинақ күйінде де басып шығарған. Еңбекшілер бақытын аңсап, қаһарманша қажымай күрес жүргізген Лу Синь шығармалары отанымыздағы көп халықтардың тіліне аударылып, еркін тарады. Бүкіл прогресшіл адам баласымен бірге қазақ халқы да ұлы жазушының өшпес еңбегін ілтипатпен еске алады.
Бердібай Р. Әр жылдар ойлары. Көмекші оқу құралы. -Түркістан, «Тұран» баспасы, 2007. — 680 б.