МТО бөлімінің құрылымы мен функциялары, шаруашылық байланыс

Өндірістің үздіксіз жұмыс істеуі үшін кәсіпорындарда материалдық-техникалық жабдықтау органдары арқылы жүзеге асырылатын жақсы жөнделген материалдық-техникалық қамтамасыз ету (МТО) қажет. Кәсіпорынды жабдықтау органдарының басты міндеті өндірісті тиісті жинақтылық пен сапаға сәйкес қажетті материалдық ресурстармен уақтылы және оңтайлы қамтамасыз ету болып табылады. Осы міндетті шеше отырып, жабдықтау органдарының қызметкерлері кәсіпорынмен тұтынылатын барлық материалдық ресурстарға сұраныс пен ұсынысты, оларға және делдалдық ұйымдардың қызметтеріне бағалардың деңгейі мен өзгеруін зерделеп, ескеруі, тауар қозғалысының неғұрлым үнемді нысанын таңдап алуы, қорларды оңтайландыруы, көлік-дайындау және қойма шығыстарын төмендетуі тиіс. Кәсіпорынды жабдықтау органдары бірқатар функцияларды орындайды:

1) жоспарлауды болжамдайтын:
— Кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасын, сондай-ақ жеке тауарлар нарығын зерттеу;
— материалдық ресурстардың барлық түрлерінің қажеттілігін болжау және анықтау;
— шаруашылық байланыстарды жоспарлау;
— өндірістік қорларды оңтайландыру;
— материалдардың қажеттілігін жоспарлау және олардың цехтарға жіберу лимитін белгілеу;
— жабдықтауды Жедел жоспарлау.
2) ұйымдастыру қамтитын:
— қажетті өнім туралы ақпарат жинау, жәрмеңкелерге, сату-көрмелерге, аукциондарға қатысу;
— материалдық ресурстарға қажеттілікті қанағаттандырудың барлық көздерін талдау.;
— өнім жеткізу үшін жеткізушілермен шаруашылық шарттар жасасу;
— нақты ресурстарды алу және жеткізуді ұйымдастыру;
— жабдықтау органдарының құрамына кіретін қойма шаруашылығын ұйымдастыру;
— цехтарды, учаскелерді, жұмыс орындарын қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ету;
3) бақылау және үйлестіру:
— өнім берушілердің шарттық міндеттемелерінің орындалуын, олардың өнім жеткізу мерзімдерін орындауын бақылау;
— өндірістегі материалдық ресурстардың жұмсалуын бақылау;
— келіп түсетін материалдық ресурстардың сапасы мен жинақтылығын кіріс бақылауы;
— өндірістік қорларды бақылау;
— жеткізушілерге және көлік ұйымдарына талап қою;
— жабдықтау қызметінің пәрменділігін талдау, жабдықтау қызметін үйлестіру және оның тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу.

Кәсіпорынға материалдық ресурстарды жеткізу шаруашылық байланыстары арқылы жүзеге асырылады. Шаруашылық байланыстар ресурстарды жеткізушілер мен тұтынушылар арасында туындайтын экономикалық, ұйымдастырушылық және құқықтық өзара қарым-қатынастардың жиынтығы болып табылады. Шаруашылық байланыстардың ұтымды жүйесі өндіріс пен айналыс шығындарын барынша азайтуды, жеткізілетін өнім санының, САПАСЫНЫҢ және ассортиментінің өндіріс қажеттіліктеріне толық сәйкестігін, оның уақтылы және толық түсуін болжайды. Кәсіпорындар арасындағы шаруашылық байланыстар тікелей және жанама (жанама), ұзақ және қысқа мерзімді болуы мүмкін. Тікелей өнім жеткізу бойынша қатынастар тікелей дайындаушы кәсіпорындар мен жеткізуші кәсіпорындар арасында белгіленетін байланыс болып табылады. Бұл кәсіпорындардың арасында ең болмағанда бір делдал болған байланыс жанама болып саналады. Тұтынушыға өнімді жеткізу аралас жолмен, яғни тікелей және делдалдар (дистрибьюторлар, джобберерлер, агенттер, брокерлер) арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Оқу элементі 3.1.2. Өндірістің МТТ жоспарлау

МТҚ басқарудың осы функциясы есепті кезеңдегі материалдық ресурстардың үлестік шығыстарын талдау, технологиялық жабдықтар мен жарақтарды пайдалану, жоспарлы кезеңге ресурстардың жекелеген түрлерін болжау және нормалау, ресурстардың түрлері, түсу көздері және жоғарыда аталған пайдалану бағыттары бойынша материалдық баланстарды әзірлеу жөніндегі жұмыстар кешенін қамтиды. Жоспарлау бойынша аталған жұмыстар өте қиын. Олар басқа мамандардың қатысуымен экономистер мен плановиктермен орындалады. Менеджерлер жоспарларды әзірлеуге қатыспайды,олардың міндеті-жоспарлау қағидаттарының сақталуын, жоспарлы құжаттардың құрамын, олардың сапасын тексеру.
Ресурстарды пайдалануды жақсарту факторлары:
* ғылыми тәсілдер мен менеджменттің жиынтығы ресурстарының қозғалыс процестеріне қолдану;
* ресурстарды қалыптастыру мен пайдалануды оңтайландыру;
* өнімнің құрылымын немесе құрылымын жетілдіру;
* өнімді дайындау технологиясын жетілдіру;
* алдын ала берілген қасиеттері бар материалдарды қолдану;
* ресурстармен қамтамасыз етудің осы шарттары үшін оңтайлы нысандары мен әдістерін қолдану;
* ресурстарды пайдалануды жақсартуды ынталандыру.

Ресурстармен қамтамасыз ету нысандары:
а) тауар-шикізат биржалары арқылы;
б) тікелей байланыстар;
в) аукциондар, конкурстар;
г) демеушілік;
д) өз өндірісі және т. б.
Материалдық-техникалық ресурстармен қамтамасыз етудің нақты нысанын (әдісін) кәсіпорын ресурстың ерекшеліктерін, оны алу ұзақтығын, ұсыныстар санын, ресурстың сапасы мен бағасын және басқа да факторларды негізге ала отырып таңдайды. Кәсіпорынды ресурстармен қамтамасыз ету нысанын анықтау кезінде өнім берушінің сенімділігін және ол шығаратын өнімнің бәсекеге қабілеттілік деңгейін зерделеу қажет. Жеткізушілермен келісім-шарттар (шарттар) жасасу кезінде оларда сандық және сапалық көрсеткіштерді, жеткізудің нақты нысандарын, мерзімдерін, санкцияларды және т. б. көрсету қажеттігін есте сақтаған жөн.

Модульдік бірлік 3.2. Сату логистикасы технологиясы негізінде кәсіпорында өнімді өткізуді ұйымдастыру

Оқу элементі 3.2.1. Өткізу қызметінің міндеттері, құрылымы және функциялары.
Өнеркәсіптік кәсіпорындар тұтынушының сұраныстарына сәйкес келетін мөлшерде, ассортиментте және сапада өнімді өндіріп қана қоймай, дайын өнімді өткізу жөніндегі коммерциялық қызметті қамтамасыз етеді. Дайын өнімді сату жөніндегі коммерциялық қызметті ұйымдастыру үшін кәсіпорындарда өткізу қызметі құрылады. Өткізу қызметінің негізгі міндеттері: сұранысты зерделеу және өнімді тұтынушылармен тығыз байланыс орнату; тұтынушылардың талаптарына жауап беретін тиімді арналарды және іске асыру нысандарын іздеу; өнімді тұтынушыға қажетті уақытта жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады.; коммерциялық (өндірістік емес) шығындарды төмендету және айналым қаражатының айналымдылығын жеделдету мақсатында өнімді өткізу барысын бақылау.
Өнімді өткізуді ұйымдастыру барлық маркетингтік әрекеттердің негізі болып табылатын маркетингтік зерттеулерге негізделеді.

Маркетингтің типтік кешені: өнім — баға-жылжыту-орау-сату орны. Өткізу саласындағы мұндай зерттеулер мыналар болып табылады: Осы өнімге деген қажеттілік пен сұранысты зерттеу, нарық сыйымдылығын зерттеу, осы ассортименттің өнімдерін сатудың жалпы көлеміндегі кәсіпорынның үлесін анықтау, нарықтық жағдайды талдау, сыртқы нарыққа шығу мүмкіндіктерін зерттеу, сату көлемінің динамикасын зерттеу, өткізу арналарын талдау, сатып алушылар мен тұтыну артықшылықтарын зерттеу. Маркетингтік зерттеулер өткізуді басқару саласындағы кәсіпорын қызметінің барлық элементтерін жүзеге асыруға арналған базаны құрайды. Кәсіпорынның маркетингтік қызмет жүйесінде оны ұйымдастырудың әртүрлі түрлері кезінде өткізуді басқару мынадай тәсілдердің негізінде жүзеге асырылуы мүмкін:
* «функциялар бойынша» өткізуді ұйымдастыру сыртқы нарықтардың да, өндірілетін тауарлардың да кейбір біртектілік түрінде қарастырылатынын білдіреді, арнайы бөлімдерді құруды, соның ішінде өткізуді басқаруды да қарастырады. Мұндай құрылым егер тауарлар мен кәсіпорынның базарлары аз болған жағдайда орынды;
• «тауарлардың түрлері бойынша» өткізуді ұйымдастыру көптеген тауарларға байланысты өндірістің, өткізудің, қызмет көрсетудің ерекше шарттарын талап етеді. Онда » өз » тауарымен айналысатын қызметкерлер тобы құрылады. Нақты тауарға қатысты функционалдық өткізу қызметі құрылады. Бұл маркетингтің барлық аспектілеріне тиісті назар аударады. Алайда мұндай ұйым кезінде зерттеу және өткізу функцияларының қайталануы мүмкін, ал бір бөлімнің топтары арасындағы әлсіз байланыстар шығармашылық олжалар тек қана олар «бөтен» болғандықтан ғана таратылмауына әкеп соқтыруы мүмкін.»;
* «нарықтар бойынша» өткізуді ұйымдастыру өнеркәсіптің белгілі бір саласындағы өнімге немесе әр түрлі саладан сатып алушылар сегментіне қызмет көрсету бойынша арнайы білімді талап етеді. Онда «өзінің» тұтынушылар тобымен айналысатын қызметкерлер тобы бөлінеді. Мысалы, кәсіпорын тракторлар, Автомобильдер және кемелер үшін дизель дайындайды. Осы тауарларды тұтынушылар тобының әрқайсысы осы ерекшелікті өткізуді ұйымдастыру кезінде маркетингтік іс-әрекеттердің барлық көлемінде ескеру қажет.
• «аумақтар бойынша» өткізуді ұйымдастыру тұрғындары демографиялық және мәдени сипаттамалары бойынша жақын өңірлердің әрқайсысында тауарларды тұтыну ерекшелігін ескеруге мүмкіндік береді. Егер бөлінген өңірлердің әрқайсысында тауарлардың номенклатурасы өте үлкен болмаса, ал олардың тұтынушылары арасындағы айырмашылықтар елеусіз болса, ол тиімді деп есептеледі.

Кәсіпорындардағы өткізу қызметінің құрылымы маркетинг стратегиясына сәйкес келуі тиіс. Ол өндірістің шоғырлану (ауқым) және мамандану деңгейіне, кәсіпорынның аумақтық орналасуына және оның бөлімшелерінің шаруашылық дербестік дәрежесіне, шығарылатын өнімнің ерекшелігіне, атап айтқанда өндірістік мақсатқа, жеке (қысқа немесе ұзақ мерзімді) тұтынуға, кәсіпорын жұмысының сипаты мен жағдайларына байланысты. Өткізу қызметінің құрылымы басқарушылық және өндірістік бөлімшелерден тұрады.