Қоршаған ортаға техногендік әсердің құрамдас бөлігі ретінде қалдықтар
Қоршаған ортаға техногендік әсердің маңызды құрамдас бөлігі табиғи өнімнің едәуір массасын білдіретін қалдықтар болып табылады. Мәселен, түсті металдар әдетте кеннен алынады, оның бір тоннасында бірнеше грамнан бірнеше килограмға дейін пайдалы зат бар. Кенде негізгі металдардан басқа (алюминий, мыс, никель, кобальт, мырыш, қорғасын сияқты) тағы 60-тан астам компоненттер алынуы мүмкін. Дегенмен, түсті металдар кендерін кешенді қайта өңдеу әлі де қиын емес заңға айналды.
Қазіргі технологиямен ғаламшардың 6 миллиардтан астам халқы көптеген миллиардтаған тонна өндірістік қалдықтарды өндіреді. Индустриялық дамыған елдердің тұрмыстық қалдықтарының көлемі халықтың өсуінен 10 есе жылдам өсуде. 2.6-суретте қалдықтардың негізгі түрлері келтірілген.
Сонымен қатар, табиғат «пайдасыз ештеңе жоқ»деп ұйымдастырылған. Бұл тұрғыда өсімдіктердің, жануарлардың, басқа да организмдердің өмірі көрінеді. Ол жерде миллиардтаған жылдар болған кезде қалдықтардың едәуір мөлшерінің пайда болуымен қатар жүретін процестерге негізделген. Сонымен бірге оның дамуы қалдықсыз өндіріс заңдарына бағынады.
Барлық қалдықтар табиғатпен өңделеді және жаңа өмірді ұйымдастыруда өз орнын табады. Заттардың табиғи Биогеохимиялық айналымы бар. Табиғатта қалдықсыз өндіріс принципі қолданылады.
Қазіргі уақытта зерттеушілердің, технологтардың күш-жігерін ресурс үнемдейтін технологияларды, қалдықсыз және қалдықсыз технологияларды әзірлеуге бағыттау өте маңызды. Қалдықсыз технология деп «бастапқы шикізат ресурстары – өндіріс – тұтыну – қайталама шикізат ресурстары» циклі шикізаттың барлық компоненттерін, энергияның барлық түрлерін ұтымды пайдалана отырып және экологиялық тепе-теңдікті бұзбай салынған өндірісті ұйымдастыру принципін түсінеді. Қалдықсыз өндіріс тұжырымдамасы қоршаған ортаға сөзсіз әсер ете отырып, оның қалыпты жұмыс істеуін бұзбайтынына негізделеді.
Ең дұрысы, қалдықсыздық коэффициенті 100% — ға тең, аз қалдықсыз өндіріс үшін 75-90% — ға тең. Өндірісті экологияландыру-күрделі және ұзақ, бірақ қажетті процесс. Қалдықсыз технологиялардың мысалы-тұйық су айналым циклдары. Тіпті көп қаражат, материалдар шығындарына байланысты Ағынды суларды терең тазарту су сапасын толық қалпына келтіруге кепілдік бермейді. Сондықтан кәсіпорындарды ағынсыз режимге ауыстыру қоршаған ортаның сақталуын қамтамасыз етеді.
Тұйық су айналымы циклдары жағдайында пайдаланылған су ішінара тазартылғаннан кейін өндірістік циклге қайтарылады. Мұндай тазалау санитарлық-гигиеналық нормаларға қол жеткізуді көздемейді және сондықтан айтарлықтай аз күш-жігермен қол жеткізіледі. Жер үсті және жер асты су қоймаларына су жіберу барынша аз болады және табиғи объектілердің сақталуын қамтамасыз ететін нөлге теңестірілуі мүмкін. Қазіргі уақытта газ айналым технологиялары да кеңінен қолданылады.
Жалпы, техногендік әсер ету, белгілі бір міндетті инженерлік-технологиялық шешу нақты мақсатқа (өнім шығару, энергия өндіру және т.б.) қол жеткізуді ғана емес, бұрын жасалған экономикалық тиімділікті, сонымен қатар экологиялық тиімділікті ескеруге тиіс.