Орыс тілін зерттеудің қалыптасуы мен даму тарихынан
Мақала қысқаша шолу қалыптасуы мен дамуы отандық өлкетану. Сүйене отырып, периодизацию развития краеведения в Казахстане. С. Ахметованың, авторлары баяндаманы толықтыру қажеттілігі оның тағы екі кезеңдеріне, охватывающими кезеңінде 1940-2017 жылдары Ерекше назар аударылады қызметі әр түрлі экспедициялар жұмыс істеген кезеңде XVIII–XIX ғғ. деп Аталады аттары бірқатар белгілі зерттеушілер Қазақ өлкесінің үлкен үлес қосқан тарихын, тұрмысын, салт-дәстүр мен мәдениет-қазақ халқының. Сипаттамасы беріледі әрбір кезеңі даму отандық өлкетану ретінде қорытындылар міндеттер қойылады алдындағы тарихи ғылымды одан әрі дамыту жоспары өлкетану зерттеу.
Егер қалыптасуы мен даму тарихын, өлкетану зерттеулері, онда айтуға болады, бұл өлкетану тұрғысынан білімді, туыстары жерлерде пайда сонау өткен. Барлық халықтар барлық тұрғындары, олар өте жақсы білген қоршаған ортаға, жерге, әсіресе, оның табиғатын, тарихын және басқалар. Бұл білімді ұрпақтан ұрпаққа ауызша, түрлі нәсіл, құжаттарда, сондай-ақ шығармаларындағы халық шығармашылығы.
Бір зерттеушілер тарих өлкетану С. Ахметов өз жұмысында бөледі үш кезеңнен қалыптасуы мен дамуы өлкетану: бірінші — революцияға дейінгі кезең, ол кезде Қазақстан аумағында входившего в состав Российской империи, пайда болған алғашқы өлкетану үйірмелері, қоғам мен мұражайлар, оларға белгілі бір жетістіктерге жетті жинау, сипаттау және зерделеу, жергілікті материалдар туралы тарихы, мәдениеті, тұрмысы, халықтардың; екінші — кезеңінде пайда болуы мен қалыптасу кеңес өлкетану бастап қазан 1917 г. ортасына дейін 1920-шы жылдары елімізде жүзеге асырыла бастайды ленин бағдарламасы мәдени құрылыс. Бұл жылдарда Кеңес өкіметін нығайту, халық шаруашылығын қалпына келтіру және советское краеведение осы кезеңде болды әрекет ретінде жаңа қоғамдық ғылыми-мәдени қозғалыс; үшінші кезең — ұйымдастырушылық жаппай өлкетану қозғалысының, ортасынан бастап 20-жылдардың ортасына дейін 30-х годов XX в., қашан қаланды негіздері кеңестік тарихи өлкетану ғана емес орталығында, бірақ және барлық республикаларда [1].
Бүгін біз толықтырылсын аталған хронологиясын қалыптасуы мен даму тарихын, отандық өлкетану төртінші кезең, ол қамтиды 1940-1980 жылдары Үшін оған тән идеологизация қызметінің барлық мәдени мекемелер, оның ішінде өлкетану, айналдыру өлкетану қозғалысының жаппай ғылыми-мәдени қозғалысын тарту, оған қатысты мұрағаттық, мұражайлық мекемелердің және т. б. бесінші кезең қамтиды жылдарға арналған тәуелсіз өмір сүру — 1991ж. — қазіргі заман. Осы мезгілде тәуелсіз отандық өлкетану, ол сүйенеді жинақталған өткен жылдар тәжірибесі және басым міндеттерді қояды тәрбие беру арқылы өлкетану зерттеу сезімді, кіші Отанына деген сүйіспеншілікке, ұлттық мәдениетті жаңғырту, тіл, тарих. Қазіргі уақытта өлкетану Қазақстанда сатысында қарқынды дамыту. Бірақ уақыт зерттеу үшін тәжірибені өткізу және ұйымдастыру, жинақтау, талдау, жинақталған білімдер. Соңғы екі жарым онжылдықта тәуелсіздік алғаннан кейін қорғалды 30-ға жуық ғылыми еңбектердің өлкетану бойынша, олардың арасында кандидаттық және докторлық диссертациялар. Жекелеген зерттеулер арналды тікелей тарих өлкетану республикасында, басқа да — социальноэкономическому және мәдени даму-шағын қалалар.
Уақыт өте келе оформились түрлі бағыттары өлкетану зерттеулері, соның ішінде тарихи өлкетану, зерттеу жүргізу кезінде сүйенеді ғана емес, осы тарихи ғылым, бірақ мен материалдарды кешенді зерттеу өлкетанушылар өлкенің басқа да білім салалары.
Мәні тарихи өлкетану анықталады, ол сөйлейді, маңызды тәрбие құралы, туған өлкеге деген сүйіспеншілік, ерекше нысаны тарту қалың топтарының халықтың өлке тарихын зерделеу, маңызды тәсілдерінің бірі жұртшылықты тарту белсенді және мақсатты бағытталған мәдени жұмыс орындарында. Жұмыс тарихи өлкетану мүмкін көмек көрсетуге тәрбиелеу, ең алдымен, жас ұрпақтың бойында Отанға деген сүйіспеншілікті, өз еліне деген мақтаныш.
Бұл туралы » атты бағдарламалық мақаласында Қазақстан Республикасы Президенті Н.А.Назарбаевтың «болашаққа Көзқарас: жаңғырту, қоғамдық сана-сезім», онда негізгі басымдықтар рухани даму, біздің қоғамның ерекше назар аударылады патриоттық тәрбие: «патриотизм басталады сүюге, өз ауылы, қаласы, аймағы, кіші отанына деген сүйіспеншілікке… Сондықтан ұсынамын бағдарламасын «Туған жер», ол оңай ауысады кеңінен орнату — «Туған ел»… деген Ерекше туған жер, мәдениетіне, дәстүрлеріне, бұл — аса маңызды белгісі-патриотизм. Бұл негізі басқа мәдени-генетикалық кодының, ол кез келген ұлтты ж / е ұлт емес, жалпы индивидтердің… Бағдарламасы «Туған жер» бірі болады осы негіздер біздің жалпыұлттық патриотизм» [2]. Арасында міндеттерді шешу керек, бұл бағытта алғашқылардың бірі болып аталады ұйымдастыру елеулі өлкетану саласындағы білім беру, экология, көріктендіру және зерттеу өңірлік тарих, қалпына келтіру, тарихи-мәдени ескерткіштер мен мәдени объектілер жергілікті ауқымдағы. Осыған байланысты ұсынылады өзекті жүргізу өлкетану зерттеулер тоғысында осындай бағыттары қазіргі заманғы тарихи ғылым ретінде тарихи персоналистика және күндегі жай тарихы.
Егер негізгі кезеңдері қалыптасуы мен дамуы отандық өлкетану, онда атап өткен жөн маңызды рөл мұнда ойнады қызметі әр түрлі экспедициялар ұйымдастырылған Қазақ даласы соңғы үштен XVIII басында XIX ғ. Маршруттық экспедициялық зерттеу әдісі, жергілікті өлкетану көзқарас сипаты әр түрлі жақтарын, халықтың тұрмыс населявшего орасан зор аумағын, Еділ дейін, Тянь-шань, негізгі және басым қызметінің ғылыми, әскери және дипломатиялық экспедициялар мен саяхатшылар Еуропа мен Ресей, олар, әдетте, үйренді өлке, оның қойнауы, флора мен фаунасын, материалдар жинадық, тарих, этнография, фольклор, тіл, қазақ халқының. Біз осы мақалада деп атайық тек кейбір есімдер, претендуя толық қамту барлық тұлғаларды, белгілі бір шамада дамуына үлес қосқан отандық өлкетану.
Мәселен, 1768-1774 жылдары бір экспедиция Қазақстан басқарған академик, табиғат зерттеушісі П. С. Паллас. Жұмыс осы ғылыми экспедицияның жұмысына белгілі ғалымдар, саяхатшылар И. П. Фальк, И. Георги. Экспедиция маршруты арқылы өткен жер Солтүстік-Батыс, Солтүстік және Солтүстік-Шығыс Қазақстан. Осы жұмыстың нәтижесі болды еңбек П. С. Палластың «Путешествие по әртүрлі провинцияға берілген» Ресей империясы үш бөліктерінде қамтылған, бағалы туралы материалдар тарих және қазақ халқының этнографиясы [3].
Зерттеуші И. Г. Георги ұйымдастырды және дербес экспедиция ұйымдастырды. 1796 жылы ол дайындады және жариялады обстоятельную жұмыс Сипаттамасы «барлық Ресей мемлекетінде мекендейтін халықтардың» [4]. Бұл кітапта қамтылған құнды мәліметтер тұрмысы, мәдениеті, дәстүрлері және ырымдары қазақтардың, сондай-ақ шаруашылық өмірінің ерекшеліктері номадтардың.
Бірінші тоқсан XIX ғ. Орынбор өлкесі барады талантты ғалым, негізін қалаушылардың бірі Орыс география қоғамының құрметті мүшесі ғылым Академиясының А. И. Левшин енгізген ірі үлес қосқан зерттеу тарихы, этнографиясы және географиясы. «1820-1822 жылдары ол қызметте Орынборда, Оралда, жиі барған қазақ ауылында, сұхбаттасқан ашып, жүргізді егжей-тегжейлі жазбалар осы әңгімелер, ізденіп, тарихын, тұрмысы мен әдет-ғұрыптар қазақтардың ісі Орынбор мұрағатының. Оларға жиналды үлкен ғылыми материал мен тарихы, қазақ халқының этнографиясы, оның негізінде ол жариялаған ғылыми мақалалар мен очерктер: «Жол жазбалары», «Кездесуге ханы Аз киргизкайсацкой орда», «туралы Хабарды ежелгі қалада Сарайчике», «Тарихи және статистикалық шолу оралдық қазақтар Туралы», «атындағы қырғыз-қазақ халқының және айырмашылықтары, оның түпнұсқа немесе жабайы қырғыздар» [5]. Кітап А. И. Левшин, тарих, география мен этнография қазақтар үлкен қызығушылық ғана емес, арасында орыс ғылыми және әдеби қоғам, бірақ және кең тану шетелде — ол ауыстырылды француз және неміс тілдері.
XIX ғасырдың екінші жартысында сияқты өзін көрсете білді өлкетанушы-зерттеуші атақты қазақ ғалымы, этнограф ш. ш. Уәлиханов бірге орыс ғалымдары, атап айтқанда, путешественником-этнографом Г. Н.Потанинмен, зерттеумен айналысып, Қазақстанның және Орта Азия. Ол көптеген міндетті п. П. Семенову-Тян-Шанскому, бірінші оценившему оны өте жақсы қабілеті [6].
Мысалы, өтініші бойынша п. П. Семенов-Тян-Шанскийдің Шоқан Уәлиханов сырттай сайланды ақпан айында 1857 ж. Орыс география қоғамының толық мүшесі. Арасында мұғалімдер мұндай білгірлері шығыс тарихы, құмарлықпен увлекавшиеся қазақ халық шығармашылығымен, записывавшие оның үлгілерін, сондай-ақ приучавшие өз шәкірттерін жинап, қазақ фольклорын сипаттауы қазақтың ұлттық ойындары, С. И. Березин, ординарный профессор, кафедра түрік-татар ауыз әдебиетін шығыс тілдері факультеті Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, Н.В.Костолецкий, преподававший орыс тілі. Мысалы, өтініші бойынша Н.Ф.Костылецкого, ш. Уәлиханов, тағы оқып жүргенде кадет корпусында, жазып алған әкесімен бірге Құсмұрын даласында белгілі поэма «Қозы-Көрпеш және Баян-сұлу, оның мұғалімі музыка жазды, орыс тілі және 1851 ж. переслал хатында С. И. Березину [7; 20, 46].