Патенттік ақпарат туралы қазақша реферат
Ақпараттық-баспа орталығы (БСАЖ) Роспатент патенттік-ақпараттық жүйесінің құрамдас элементі болып табылады.
2001 жылы БСАЖ шетелдік реферативтік ақпаратты дайындау және тарату бойынша жұмысты жалғастырды, ол ең алдымен «әлем елдерінің өнертабыстары» (ИСМ) басылымында жарияланды. Библиографиялық деректерді, патенттік формуланың немесе рефераттың орыс тіліндегі мәтінін (немесе бұрын мим-де жарияланған патенттік құжаттар-аналогтарының аудармасы, тақырыптық шығарылымы мен олар жарияланған мим нөмірі көрсетіле отырып), сондай-ақ түпнұсқа құжатта бар болса, сурет немесе формулалар.
«Әлем елдерінің өнертабыстары» басылымы ДЗМҰ, ЕПВ, Ұлыбритания, Германия, АҚШ, Франция, Швейцария және Жапония ресми бюллетеньдерінде жарияланған өнертабыстар туралы реферативтік ақпараттың орыс тіліне аудармасын қамтиды. л. (555 185 жарияланым).
Қағаз тасығышта «әлем елдерінің өнертабыстары» жинағының 31 мыңнан астам тақырыптық шығарылымы дайындалды және таратылды, оның ішінде 1996-2000 жж. — 6839, 2001 ж. — 24 178.
«Әлем елдерінің өнертабыстары» басылымы машинамен оқылатын тасығыштарда (CD-ROM дискеталары мен оптикалық дискілерде) шығарылды. CD-ROM-де 13 толық басылым жиынтығы, 43 жеке тақырыптық шығарылым дайындалды.
«Әлем елдерінің өнертабыстары» — географиялық қамту және саралау бойынша әлемде теңдесі жоқ бірегей, ағымдағы тіркеудегі шетелдік патенттік құжаттардың рефераттары мен библиографиялық сипаттамаларының тақырыптық топтамасы.
«Әлем елдерінің өнертабыстары» Патенттік кооперация туралы Шартқа сәйкес ең аз патенттік құжаттамаға енгізілген және Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының, Еуропалық патенттік ведомствоның, Ұлыбританияның, Германияның, АҚШ-тың, Францияның, Швейцария мен Жапонияның бюллетеньдерінде жарияланған өнертабыстар туралы ақпаратты қамтиды.
Ақпаратты мақсатты түрде бөлу ИСМ тақырыптық саралаумен қамтамасыз етіледі. Басылым өз негізінде халықаралық патенттік жіктемесі бар 112 шығарылымнан тұрады.
Әрбір тақырыптық шығарылымдағы өнертабыстар туралы ақпарат елдер бойынша, ел ішінде — құжаттар түрінің коды бойынша, бұдан әрі — ХПК негізгі индексі бойынша жүйелендірілген [2].
«Әлем елдерінің өнертабыстары» келесі іздеу мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді:
? ХПК және ҒПК индекстері бойынша жүйелі іздеу;
? өнертабыс және реферат атауына кіретін негізгі сөздер бойынша лексикалық іздеу;
? авторлар берген өнертабыстарды авторлық іздеу;
? өтінім берушілер бойынша өнертабыстарды фирмалық іздеу;
? жарияланым мәліметтері бойынша іздеу (ел, құжат нөмірі, жарияланған күні);
? басым деректер бойынша іздеу;
? өтінім мәліметтері бойынша іздеу;
? өнертабыстардың аналогтарын іздеу;
? барлық іздеу өрістері бойынша кешенді іздеу.
2. Ақпараттық-іздестіру жүйелері (АҚЖ): түрлері, элементтері
2.1. АҚЖ ұғымы
Іздеу рәсімдері іздестіру жүйелері (немесе іздеу жүйелері) деп аталатын арнайы құралдардың көмегімен жүзеге асырылады.
Іздеу жүйесі-бұл көптеген басқалардың арасында қандай да бір құжаттардың, мәліметтердің немесе материалдық объектілердің маңызды сипаттамаларына іздеу үшін арналған әдістер мен құралдардың жиынтығы.
Қажетті ақпаратты қамтитын құжаттарды іздеуге арналған іздеу жүйесі ақпараттық-іздеу жүйесі деп аталады.
Ақпараттық-іздестіру жүйелерін дамытудың бірінші кезеңінде олар көбінесе қолмен іздеуге арналған көрсеткіштер, картотекалар жиынтығын білдіретін дәстүрлі анықтамалық-іздестіру аппаратының (СПА) элементтері түрінде іске асырылды.
XX ғ. ортасында ЭЕМ базасында осы уақытқа дейін пайда болған ақпараттық міндеттердің шектеулі шеңберін шешуге, атап айтқанда іздеу міндеттерін шешуге арналған тар мақсаттық жүйелер (автономды АҚЖ) құра бастады.
Мұндай жүйелерді дамыту тар мамандандырылған жүйелердің көптеген функцияларын бір жүйеге біріктіруге және құжатты бір рет өңдеу кезінде — оны бірнеше рет және көпаспектілі пайдалануды қамтамасыз етуге әкелді. Мұндай жүйелерді интегралды ақпараттық жүйелер деп атай бастады.
Есептеу техникасының дамуы АЖЖ дамуының келесі кезеңіне — Деректер базалары мен банктерін құруға әкелді. Деректер банкі деп ақпараттық массивтердің (деректер қорының) және осы массивтермен (тілдік және бағдарламалық) қарым-қатынас құралдарының жиынтығын түсінеді. Деректер банктерінің негізгі мақсаты-ақпараттың шығынсыз сақталуын және оған пайдаланушылардың әр түрлі санаттарының қол жеткізуін қамтамасыз ету.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуына қарай ғылым, техника және өндіріс шешетін проблемалар салааралық болып келеді, сондықтан автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді одан әрі дамыту автономды (жергілікті) автоматтандырылған базалар мен деректер банктерін ақпараттық желілерге біріктірумен байланысты.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық революцияның тән ерекшелігі ақпараттың әртүрлі түрлерінің ағындарының қарқынды өсуі, қоғамдық ұжымдық және жеке қажеттіліктер спектрінің күрделенуі және кеңеюі, құндылықтың өсуі болып табылады, ол әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық прогрестің маңызды ресурстарының біріне айналатын ақпарат.
Ақпараттық қамтамасыз етудің тиімділігі ақпаратты жинаудың толықтығына, өңдеудің сапасына, сақтау мен іздестірудің сенімділігіне, жеделділігіне және таратудың таңдаулы болуына байланысты. Сақтау және іздеу процестері ақпараттық процесте орталық орынға ие болуы кездейсоқ емес.
Патенттік іздестірумен байланысты мәселелерді шешу практикалық маңызы зор. Ақпаратты іздеу-келіп түскен сұранымға сәйкес келетін осындай құжаттарды (мәтіндерді, жазбаларды) есте сақтау құрылғысында (ЗУ) ИЖ табу процесі. Сақтау келесі іздеу үшін жағдай жасау мақсатында жүзеге асырылады, ал іздеуді ЖХҚ-ға енгізілген құжаттар массиві, сондай-ақ іздестірілетін құжаттардың (формальды немесе мазмұндық) ерекше белгілерін көрсететін сұрау болған кезде ғана жүргізуге болады. Демек, сақтау және іздеу операциялары тығыз байланысты. Сондықтан олар бірыңғай ақпараттық жүйе аясында жүзеге асырылады.
Патенттік ақпаратты іздеу — патенттік құжаттар немесе деректер массивінен бір немесе бірнеше белгілер бойынша сұрау салуға тиісті құжаттарды немесе мәліметтерді іріктеу процесі.
Ақпаратты сақтау және іздеу құралы ретінде ақпараттық-іздеу жүйелері әрекет етеді.
ИПС ақпаратты сақтауға және іздеуге арналған функционалды жүйе болып табылады. Ақпаратты сақтау егер ол қандай да бір материалдық тасығышта, яғни адам оқуға немесе ЭЕМ-ге енгізуге арналған құжатта (кітап, бланк, магнитті таспа және т.б.) тіркелген жағдайда ғана мүмкін болады.
Сондықтан АҚЖ-да массивтер (қорлар, файлдар) түрінде ұйымдастырылатын құжаттар (мәтіндер, жазбалар) орналасқан есте сақтау құрылғысы (сақтау орны) болуы тиіс.
Кейбір шартты дәрежесі бар АҚЖ мынадай негізгі аспектілер бойынша жіктеуге болады:
— орындалатын функциялар түріне;
— іздеу режимі;
— ақпараттық-іздеу тілінің түріне (ИПЯ);
— беру критерийінің түріне;
— автоматтандыру дәрежесі.
Бұл АҚЖ-да ақпаратты іздеу құжаттардың немесе жеке жазбалардың қабылданған орналасу жүйесіне сәйкес қолмен жүзеге асырылады.
Іздестіруді жеңілдету және жеделдету үшін әртүрлі техникалық құралдар, оның ішінде ұйымдастыру техникасы құралдары пайдаланылады. ЭЕМ-ге негізделген автоматтандырылған АҚЖ бар.
2.2. Іздеу түрлері
Құжаттық және фактографиялық іздеу бар. Құжаттық іздеу — бұл ақпараттық іздестіру, оның мақсаты — зерттелген сұрау салуға сәйкес келетін (құжаттардың өздерін немесе олардың көшірмелерін кейіннен бере отырып) АҚЖ сақтау орнында болу. Бастапқы құжаттардың сақтау орындары (кітапханалардың кітап сақтаушылары, микроқұжаттар массивтері және т.б.) және қайталама (картотекалар, каталогтар, ЭЕМ жадындағы жазбалар және т. б.) бар.
Нақты жағдайларда құжаттық іздестіру көбінесе екі кезеңде (екі контур бойынша) жүзеге асырылады: қайталама құжаттар қоймасында, содан кейін бастапқы құжаттар қоймасында. Тиісінше құжаттық іздестірудің екі түрі бар: библиографиялық және кітапханалық.
Библиографиялық іздеу — бастапқы құжаттар мен олардың мекен-жайлары туралы мәліметтерді табу мақсатында жүзеге асырылатын құжаттық іздеу. Қайталама құжаттардың сақталуын және библиографиялық іздестіруді қамтамасыз ететін ақпараттық-іздеу жүйесі библиографиялық АҚЖ деп аталады.
Кітапханалық іздестіру — бастапқы құжаттарды олардың жиналысында (қорында) табу мақсатында жүзеге асырылатын құжаттық іздестіру. Тиісті АҚЖ кітапхана деп аталады.
Құжаттық іздестіру кезінде ақпаратты тұтынушы құжаттардан оны қызықтыратын фактілер мен идеяларды өзі алады.
Фактографиялық іздеу сұрау салуға тікелей жауап беретін фактілерді іздеу болып табылады. Мысалы, «КСРО өнеркәсібі шығаратын су асты қанаттарындағы кемелер» сұрауына құжаттық АҚЖ осы кемелер туралы мәліметтерді қамтитын кітаптар, мақалалар, ақпараттық материалдар береді; фактографиялық іздестіру олардың техникалық сипаттамалары бар кемелер тізбесін береді. Фактографиялық АҚЖ (ФИПС) кез келген сұрау салуларға емес, тек фактографиялық сипаттағы сұрау салуларға қызмет көрсете алатынын ескеру маңызды. Мысалы, егер маман қандай да бір проблеманың жай-күйімен танысып, идеяның дамуын қадағалау керек болса, онда оған құжаттық іздеу қажет.
Фактографиялық АҚЖ-фактографиялық ақпаратты сақтауды және іздестіруді қамтамасыз ететін ақпараттық-іздеу жүйесі. ФИПС экономикалық Басқару жүйелерінде, ғылыми-техникалық ақпаратта, қалалық анықтамалық қызметтерде қолданылады.