РФ және ТМД кедендік ынтымақтастығы
Зерттеудің өзектілігі. Интеграциялық процесс бүгінде барлық елдер мен континенттерде жүріп жатыр және оны қамтиды. Бұл процеске мемлекеттің саяси және экономикалық даму деңгейі бойынша түрлі өзгерістер енгізіледі. Және Ресей бұл жағынан ерекшелік емес.
Қазіргі заманғы әлем елдері тауарлар мен капиталдардың қозғалысын жеңілдететін, сол арқылы экономиканың дамуына ықпал ететін интеграцияға ұмтылады. Мұндай интеграция элементтерінің бірі кедендік рәсімдерді біріздендіру және сыртқы экономикалық қызметті кедендік реттеу функцияларын жүзеге асыруға өзара жәрдемдесу болып табылады.
Бірыңғай кедендік кеңістікті ресімдеу қажеттілігі бар екені белгілі. Келісімге сәйкес Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан тараптардың құқықтық жүйелерінің өзара іс-қимылын және Тараптардың заңнамалық және атқарушы билігінің мемлекеттік органдарының ынтымақтастығын жүзеге асыру үшін қажетті ұйымдастырушылық және құқықтық алғышарттар жасайды.
Кедендік реттеу Ресей Федерациясының кеден заңнамасына және Ресей Федерациясының Сыртқы сауда қызметін мемлекеттік реттеу туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады[1] .
Жұмыстың мақсаты-Ресей кеден органдарының Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына (ТМД) қатысушы мемлекеттердің кеден қызметтерімен өзара іс-қимылы мен ынтымақтастығының негізгі бағыттарын сипаттау.
Қойылған мақсаттарды орындау үшін біз мынадай міндеттерді шештік: РФ және ТМД елдері кеден органдарының ынтымақтастығын реттейтін нормативтік-құқықтық актілерді сипаттау, ТМД шеңберіндегі кеден органдары ынтымақтастығының негізгі бағыттарын сипаттау.
1. Нормативтік-құқықтық реттеу РФ және ТМД елдері кеден органдарының ынтымақтастығы
Ресей Федерациясының Конституциясына сәйкес кедендік реттеу Ресей Федерациясының қарауында болады және тұлғалар тауарларды және көлік құралдарын Ресей Федерациясының кедендік шекарасы арқылы өткізу құқығын іске асыратын тәртіп пен ережелерді белгілеу болып табылады.
Кеден одағының бірыңғай кедендік аумағын Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының және Ресей Федерациясының аумақтары, сондай-ақ Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің айрықша экономикалық аймақтары мен континенттік қайраңдары, жасанды аралдар, қондырғылар, құрылыстар және оларға қатысты Кеден одағына қатысушы мемлекеттер айрықша юрисдикцияға ие өзге де объектілер құрайды.
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің айрықша экономикалық аймақтары мен континенттік қайраңдарындағы жасанды аралдардың, қондырғылардың, құрылыстардың және оларға қатысты Кеден одағына қатысушы мемлекеттер айрықша юрисдикцияға ие өзге де объектілердің шектерін қоса алғанда, кеден одағының кедендік аумағының шектері Кеден одағының кедендік шекарасы болып табылады.
Кеден одағының кеден заңнамасы мыналардан тұрады:
Кеден одағының Кеден кодексі;
Кеден одағында кедендік құқықтық қатынастарды реттейтін Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің халықаралық шарттары;
Кеден одағына мүше мемлекеттердің аумақтарында осы тармақшаның екінші және үшінші абзацтарында көрсетілген тауарлардан және (немесе) шетелдік тауарлардан жасалған және осы Кодекске және (немесе) Кеден одағына мүше мемлекеттердің халықаралық шарттарына сәйкес Кеден одағының тауарлары мәртебесін алған.
Кедендік реттеу кезінде осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, кедендік декларацияны немесе өзге де кедендік құжаттарды тіркеген күні қолданылатын Кеден одағының кеден заңнамасы қолданылады.
Кеден одағының кеден заңнамасында белгіленген талаптарды бұза отырып, тауарларды кедендік шекара арқылы өткізу кезінде тауарларды кедендік шекара арқылы іс жүзінде өткізу күніне қолданылатын Кеден одағының кеден заңнамасы қолданылады[2] .
Егер тауарларды кедендік шекара арқылы іс жүзінде өткізу күні анықталмаса, Кеден одағының кеден заңнамасында белгіленген талаптарды бұзу анықталған күні қолданылатын Кеден одағының кеден заңнамасы қолданылады.
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің заңнамасымен кеден органдары шешетін өзге де міндеттер белгіленуі мүмкін.
Кеден органдарының жүйесі, олардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, сондай-ақ кеден органдарында қызмет өткеру шарттары Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің заңнамасымен айқындалады.
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің кеден органдары контрабанда туралы, кедендік төлемдерді төлеуден жалтару және Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің заңнамасына сәйкес кеден органдарының құзыретіне жатқызылған өзге де қылмыстар жөніндегі істер бойынша анықтау органдары болып табылады.
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің кеден органдары жедел – іздестіру қызметін осы мемлекеттердің заңнамасымен іс жүргізу кеден органдарының қарауына жатқызылған қылмыс деп танылатын құқыққа қарсы әрекетті дайындайтын, жасайтын немесе жасаған адамдарды анықтау мақсатында, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес халықаралық кеден ұйымдарының, шет мемлекеттердің кеден және өзге де құзыретті органдарының сұрау салуы кезінде жүзеге асырады.
Жедел-іздестіру қызметін Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің жедел–іздестіру қызметі туралы заңнамасына сәйкес Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің кеден органдары жүзеге асырады.
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің кеден органдары әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді (әкімшілік процесті жүргізеді) жүзеге асырады және Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің заңнамасына сәйкес тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тартады.
Мұндай ынтымақтастықтың құқықтық негізін ең алдымен 1993 жылы бекітілген ТМД Жарғысы құрайды, ол Одақ қызметіндегі өзге де ниеттердің арасында мемлекеттердің тауарлар мен қызметтердің ортақ нарығын құру ниетін бекітті, бұл кеден органдарының осы процеске қатысуынсыз жасау мүмкін емес.[3]
ТМД елдері кеден қызметтерінің өзара іс — қимылын жүзеге асыру жөніндегі жұмысты басқарады және ол үшін арнайы құрылған орган-ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің кеден қызметтері басшыларының кеңесін жібереді. Осы Халықаралық органның құзыретіне кеден ережелерін және кедендік мақсаттар үшін пайдаланылатын құжаттарды біріздендіру үшін жағдайлар жасау, кеден қызметтерінің өзара іс-қимылын үйлестіру, сондай-ақ Достастыққа қатысушы елдердің кеден қызметтерінің валюталық бақылауды жүзеге асыруының бірыңғай қағидаттарын әзірлеу жатады.
Кеден ісі саласындағы практикалық өзара іс-қимыл жасау мақсатында өз қызметін жүзеге асыру процесінде Кеңес 1995 жылғы 10 ақпанда ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің кедендік заңнамаларының негіздерін әзірледі және бекітті. Құрылымы 13 43 тараудан және 234 баптан тұратын бұл құжат ТМД-ға қатысушы мемлекеттерде Кеден ісін құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық реттеудің негізгі қағидаттарын айқындайды.
Кеден ісі саласындағы негіздерге сәйкес кеден саясаты, тауарлар мен көлік құралдарын кедендік шекара арқылы өткізудің тәртібі мен шарттары, кедендік төлемдерді алу, кедендік ресімдеуді жүргізу және кедендік бақылауды жүзеге асыру (қателік сол сияқты — кеден ісінің элементі ретінде оны іске асыру жөніндегі шаралармен қатар кеден саясатын бөлу) жатқызылған.
ТМД-ға қатысушы елдердің кедендік реттеуді біріздендіру саласындағы базалық құжаттар болып табылатын негіздерден басқа, осы елдердің кеден-құқықтық саладағы ынтымақтастығын дамытуға бағытталған бірқатар нормативтік-құқықтық актілер бар. Атап айтқанда, мысалы, 1995 жылғы 8 шілдеде жасалған ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің кедендік аумақтарынан шығарылатын және еркін айналыс үшін шығарудың кедендік режиміне сәйкес олардың арасында өткізілетін тауарларды кедендік ресімдеу тәртібі туралы Келісім, оның мақсаты осы мемлекеттер арасындағы еркін сауда режимін іс жүзінде іске асыру үшін қажетті техникалық және өзге де жағдайлар жасау болып табылады. Ал ТМД шеңберінде еркін сауда аймағын құру туралы тиісті Келісімде көзделген еркін сауда режимі өз кезегінде баламалы әрекеті бар кедендік баждардан, салықтар мен алымдардан босатуды және сандық шектеулердің кез келген түрін жоюды көздейді.
ТМД елдері шеңберінде кедендік рәсімдерді жалпы біріздендіруден басқа, осы елдердің кейбірімен Ресей кеден-құқықтық салада неғұрлым тығыз қарым-қатынас орнатты. Мәселен, Беларусь, Қазақстан, Тәжікстан және Қырғызстан республикаларымен Ресейде Кедендік одақ құрылды. Бастапқыда Кедендік одақ туралы келісімге Ресей мен Беларусь Республикасы (1995 ж.6 қаңтар) арасында қол қойылды, ал одан кейін оған қалған мемлекеттер — оның қатысушылары да қосылды.
Кеден одағын қалыптастыру екі кезеңде жүзеге асырылды. Бірінші кезеңнің міндетіне оның қатысушылары арасындағы саудадағы сол кезеңде болған шектеулерді жою, үшінші елдермен өзара қарым-қатынастарға қатысты бірыңғай кедендік тарифтер мен тарифтік емес реттеу шараларын әзірлеу кірді. Одақты қалыптастырудың бұл кезеңі 1995 жылдың аяғына-1996 жылдың басына дейін толығымен аяқталды. Сыртқы экономикалық қызметтің тауарлық номенклатурасы әзірленді және қолданысқа енгізілді, одаққа қатысушы елдерде сыртқы сауданың кедендік статистикасын бірлесіп жүргізудің бірыңғай тәртібі белгіленді, Беларусь Республикасы, Қазақстан және Қырғыз Республикасы кеден қызметтерінің жанынан Ресей Федерациясы кеден қызметінің өкілдіктері, сондай-ақ біздің еліміздегі ұқсас өкілдіктері құрылды. Бұдан басқа, сондай-ақ ТМД-ның басқа елдерінің кеден одағына қосылуы және ТМД аумағында бірыңғай кеден кеңістігін құру бойынша белсенді жұмыс жүргізілді, бұл өкінішке орай, әзірге істей алмады.