Түркіменстанның сыртқы саясаты туралы

Түркіменстан Орталық Азияның оңтүстік-батысында орналасқан. Оның аумағы 488,1 мың шаршы метрді құрайды. Ел объективті түрде Еуропа, ТМД-ның еуропалық мемлекеттері, Ресейдің орталық бөлігі, бір жағынан орталық және Оңтүстік Азияның кең өңірлері арасындағы» көпір » болып табылады. Құрлықта Түрікменстан Қазақстанмен, Өзбекстанмен, Ауғанстанмен және Иранмен шектеседі, Каспий теңізіне шыға алады.
Түркіменстан түрлі пайдалы қазбаларға бай. Елде сынаптың, күкірттің, озокериттің үлкен қоры бар және құрғақ шөлді климатқа, тұщы ауыз су және минералды емдік су көздері маңызды. Түркіменстан әлемдік нарықта үлкен сұранысқа ие басқа да табиғи байлықтарға да танымал.
Түркіменстанның тарихи тағдырын анықтауға қабілетті стратегиялық маңызы бар фактор республикада мұнай мен газдың үлкен қорының болуы болып табылады. Түркіменстан газының мол қоры КСРО болып табылатын ірі отын-энергетикалық державада да 2-ші орынды иеленді. Қазіргі уақытта Түркіменстан газ өндіру бойынша әлемде 4-ші орында тұр. Бүгінде пайдаланылып жатқан кен орындарынан жыл сайын 80 млрд.текше метр газ, 6 млн. тонна мұнай өндіріледі. Бұған қосымша республика аумағында мұнай мен газдың бірнеше ірі перспективалы кен орындары ашылды. Оларды әзірлеу болашақта мұнай өндіруді үш есе, ал газды екі есе арттыруға мүмкіндік береді. Барланған алтын қоры республикаға өзінің алтын қорын құруға мүмкіндік береді.
Түркіменстан-қазіргі заманғы бағалаулар бойынша 4 млн. астам адамды құрайтын халық саны жағынан шағын мемлекет. Халықтың ұлттық құрамы, өңірдің басқа мемлекеттерімен салыстырғанда оның біртектілік дәрежесі туралы кейбір түсінік мынадай кестеге ие болуға мүмкіндік береді (1989 ж.халық санағының деректері).
Республикадағы демографиялық әлеует қолайлы деп саналады. Бала туу көрсеткіші (32,0 адам/мың адам) өлім-жітім көрсеткіштерінен айтарлықтай жоғары (7,7). Халықтың жыл сайынғы өсімі 24,3 құрайды. Бұл ретте халықтың шамамен жартысын 30 жастан кіші адамдар құрайды. Халықтың қартаюы, табиғи өсімнің тоқтауы немесе теріс көрсеткіші сияқты проблемалар республикаға іс жүзінде қауіп төндірмейді.
Тұтастай алғанда, Түркіменстан экономикасы қарқынды дамып келеді, мысалы, бүгінгі күні шикізат пен әр түрлі тауарлар экспортының көлемі импорт көлемінен бір төрттен бір асып, 8 млрд.долларды құрайды. Түркіменстан-ТМД-да ғана емес, сонымен қатар әлемде да бірқатар химиялық заттарды: күкірт, йод, бром темірі, сирек кездесетін металдар сияқты жетекші өндіруші. Республика электр энергиясының ірі өндірушісі болып табылады.

Түрікменстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы

Түркіменстан көп ұлтты мемлекет болып табылады, бірақ байырғы ұлт басым (1992 жылы жалпы халық санының 74%). Сонымен қатар 3 млн.астам түркімен республикадан тыс жерлерде тұрады, оның ішінде Иранда — 1 млн. 100 мың, Ауғанстанда — 900 мың, Иракта — 220 мың, Түркияда — 140 мың адам, Өзбекстанда — 121,6 мың, Қытайда — 72 мың, Ресейде — 39,7 мың адам. Сонымен қатар, түркмендердің Тәжікстан, Қырғызстан, Сирия, Иордания, Германия, Англия және Швецияда жинақы тұратын орындары бар.
Түркменнің ұлттық сипатының ерекшеліктерін, олардың қоғамдық өмірді жалпы қабылдауын атап өткен жөн. Түрікмендер — «…халық теңдестірілген, тұрақты, ақылсыз, үрейленуге жол бермейтін. Бір тұлға-көшбасшы, әсіресе қиын жағдайларда топтасуға бейімділігі бар». Мұндай сипаттамалар көптеген зерттеушілерде, өткен және қазіргі зерттеушілерде кездеседі және сөзсіз елеулі негізі бар.
Түркіменстанның сыртқы саясатының маңызды алғышарттары халықтың діни санасының ерекшеліктеріне байланысты қалыптасады. Бұл әсіресе түрікмен мемлекеті өмірінің аймақтық аспектісінде ескеру маңызды. Түркіменстанда діни фактор оған іргелес мұсылман мемлекеттеріне қарағанда аз мәнге ие деп айтуға болады. Ислам түркмендердің арасында ең кең тараған дін болса да, негізінен тұрмыстық деңгейде, саяси-идеологиялық және одан да мемлекеттік-саяси іске асырылмай-ақ.
Түркіменстанның сыртқы саясатының әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-саяси алғышарттары. Түрікменстанның демократиялық, зайырлы мемлекет ретінде сайланған саяси даму стратегиясы, елдегі саяси процестің жалпы мазмұнды контурлары (және ең алдымен оның салыстырмалы тұрақтылығы, республикада саяси конфронтацияның болмауы) Түрікменстанның дербес сыртқы саяси бағытын қалыптастыру үшін берік негіз жасайды. Елде кейбір экономикалық тұрақтылық қамтамасыз етіледі, эволюциялық жолмен жекелеген әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жүзеге асырылады.
Одақішілік интеграциялық байланыстардың алшақтығы экономика бойынша ауыр соққы берді. Түркіменстан халық тұтынатын тауарлардың 70% — ын басқа өңірлерден алды. Олардың орнына 5 — 7 есе төмендетілген нақты құны бойынша басқа республикаларға газ, мұнай, мақта және басқа да құнды өнімдер жеткізілген. Түркіменстан өз тауарларымен халықаралық нарыққа шығу, шектес мемлекеттермен дербес экономикалық қарым-қатынас орнату мүмкіндігінен толық айрылды. Осы уақытқа дейін Түркіменстанда өндіруші, шикізат салаларының дамуы мен қайта өңдеу өнеркәсібінің жай-күйі арасында терең үйлесімсіздік бар.
Мұнай мен газ өндіруде елеулі проблемалар бар. Соңғы жеті жылда Түркіменстанда мұнай өндіру деңгейі жылына 17-ден 5 млн. тоннаға дейін төмендеді. Түрікмен мұнайының жоғары өзіндік құны сақталады, көбінесе Техникалық персоналдың біліктілігі жеткіліксіз.
Осылайша, бүгінгі таңда күш — жігерді, соның ішінде сыртқы саяси, экономикалық жаңғыртуға, Түркіменстанның жеке әлеуетін және өңірдің бай ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдалануға, өңірлік және халықаралық әлеуметтік-экономикалық ынтымақтастыққа ықпалдасуға бағыттау қажеттігі туындайды.
Бүгінгі таңда түрікмен әскері шамамен 40.000 адам, 2.000 ұшақ, 1.500 Т-72 танкі бар. Бірақ жоғары білікті мамандардың жоқтығынан оны ресейлік офицерлерге пайдалануға мәжбүр. Түркіменстан ресми түрде НАТО-ға республиканың ұлттық әскері үшін кадрлар даярлауға көмек көрсету туралы өтініш білдірді.

Сыртқы саяси бағытты қалыптастырудың геосаяси алғышарттары

Түркіменстанның сыртқы саяси бағытын қалыптастырудың объективті шарттарының арасында геосаяси алғышарттарды ерекше атап көрсеткен жөн. Олар көптеген мән-жайлармен, ең алдымен КСРО ыдырауымен және оның аумағында жаңа Тәуелсіз Мемлекеттер құрылуымен байланысты. Сондай-ақ Таяу Шығыстағы өңірлік жағдайды ашатын жаңа тұрғыдан бірқатар факторлар бар.
Оларға мыналар жатады: Ауғанстаннан Кеңес әскерінің кетуі және Ресейдің осы елдегі ықпалының төмендеуі; жаңа өңірлік көшбасшылардың рөліне үміткерлердің пайда болуы (Түркия, Иран, Өзбекстан, Қазақстан); өңірлік жағдайдың айқындаушы факторлары құрамының сапалық өзгеруі: Ирак әскери машинасының қирауы, араб-израиль қатынастарын бейбіт реттеу процесінің басталуы. Осы және басқа да өзгерістер Шығыс — Батыс желісі бойынша халықаралық өмірдің өзекті оппозициясының түбегейлі сынуы, «суық соғыстың»аяқталуы аясында болды. Жаһандық және өңірлік деңгейдегі өзгерістер халықаралық қатынастарды құндылықтар мен мақсаттардың жаңа жүйесінің қажеттілігіне және олардың жалпы құрылымының трансформациясына алып келді.
Бүгінде Түркіменстанның геосаяси жағдайы күрт өзгерді. Егер бұрын республика басқа мемлекеттермен (Иран, Ауғанстанмен) аймақтық қарым-қатынаста оның орнын көп жағдайда «автоматты түрде» анықтаған жаһандық жүйенің бір бөлігі болса, енді Түркіменстан өңірлік күштер орталықтарының: Иран, Түркия, Қазақстан, Өзбекстан қақтығысатын жеріне айналды. Осы орталықтардың әрқайсысы Ресей туралы айтпағанда, Түркіменстанның геосаяси және экономикалық кеңістіктеріне басым әсер ету үшін күреске қосылды, оны бақылау оларға күмәнсіз пайда табуға мүмкіндік береді.
Түркіменстанның сыртқы саясатындағы салыстырмалы дербестікті қамтамасыз етудің маңызды геосаяси резерві оның бірігу қозғалысы сияқты әлемнің жаһандық геосаяси жүйесінің бұрынғысынша ықпалды субъектісімен қарым-қатынасын жолға қою перспективасы болып табылады. Қазір оның құрамына Азия, Африка, Латын Америкасы және Еуропа елдері кіреді. 1994 жылдың маусым айында Каирде болған біріктіру қозғалысы Сыртқы істер министрлерінің 11-ші конференциясы бір мезгілде қазіргі әлемде біріктірілмеген елдердің маңызды рөлін сақтауды және философия мен біріктірмеу тұжырымдамасын терең жаңарту қажеттігін атап өтті. Халықаралық қатынастарда бірігу үш түрде көрінеді: көптеген дамушы елдердің сыртқы саяси Доктринасы ретінде, осы елдердің нақты сыртқы саяси бағыты ретінде және тәуелсіз мемлекеттердің өзіндік мемлекетаралық саяси бірлестігі ретінде. Түркіменстан өзінің аздаған геосаяси пайдасын ала отырып, бірігу қозғалысын жаңартудың әр түрлі процестеріне кірістіру бойынша күш-жігерді жандандыра алар еді.

Түркіменстанның Тәуелсіздігі

Түрікменстанның сыртқы саясатының объективті негізі тәуелсіз түрікмен мемлекетінің болу фактісі болып табылады.
1991 жылдың 27 қазанында Түркіменстан бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Тәуелсіз мемлекет болып жарияланды. Референдум қорытындысы Түрікменстанның тәуелсіздігі мен мемлекеттік құрылымы туралы Конституциялық заңда көрініс тапты. Заңда, атап айтқанда, былай деп жазылған: «Түрікмен КСР аумағының шекарасында тәуелсіз демократиялық мемлекет — Түркменстан деп жариялау.
Түркіменстанның тәуелсіздігі жоғары мақсаттар — түрікмен халқының шынайы ұлттық мемлекеттілікті алуы, әрбір адамға ұлттық, нәсілдік және әлеуметтік шығу тегі мен діни нанымындағы айырмашылықтарға қарамастан, Түркіменстанның Конституциясында, Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында және халықаралық құқықтың басқа да нормаларында көзделген құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз ету, Заң Үстемдігі бар гуманды демократиялық қоғам құру үшін жарияланады».

Түркіменстан сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттері

Ел дамуының» базалық құндылықтары » оның сыртқы саясатының негізгі басымдықтары мен қағидаттарында нақтыланады. Түрікменстанның сипатталған ерекшеліктерін ескере отырып, жас тәуелсіз мемлекет үшін олар мынадай түрде тұжырымдалуы мүмкін: жалпы өркениетті құндылықтарға бейілділік; перспективада дамудың демократиялық жолына бағдарлану; елдің ұлттық-тарихи және мәдени өзіндік ерекшелігін есепке алу; реализм және прагматизм.
Тәуелсіз Түркіменстанның қазіргі кезеңдегі сыртқы саясатының мақсаттары былайша тұжырымдалуы мүмкін:
Ескерту. Өркениеттің қазіргі деңгейіне қойылатын талаптар негізінде елдің дамуының тұрақтылығын, оны жаңғырту жолымен ілгерілетудің үдемелі эволюциялық сипатын қамтамасыз ету.
Бұл мақсат елдің геосаяси, экономикалық және әлеуметтік-саяси жағдайының ерекшеліктерінен, әсіресе, Түркіменстанның саяси бағытының шынайы дербестігін қамтамасыз ету қажеттігінен туындайды. Түркіменстан үшін эвристикалық құнды соңғы уақытта ғылым мен саяси құжаттарда «өзін-өзі ұстанатын даму» концепциясын (ағылш. — sustainable development). Осы тұжырымдаманың мазмұнын ескере отырып, тәуелсіз түрікмен мемлекеті ең алдымен өзінің ішкі ресурстарын жұмылдырудың жан-жақты ойластырылған бағдарламасы негізінде, сондай-ақ түрлі мемлекеттермен өзара тиімді ынтымақтастықтың тәжірибесі мен мүмкіндіктерін ескере отырып, үдемелі дамуды қамтамасыз етуге ұмтылуға тиіс.
Ескерту. Саяси және ұлттық-мәдени дербестік, тату көршілік және түрлі мемлекеттермен, ең алдымен ТМД елдерімен өзара тиімді ынтымақтастық негізінде игілікке қол жеткізу.
Аталған мақсат Түркіменстан халқының түпкі қажеттіліктерімен, түркімендердің мәдени-тарихи және ұлттық-психологиялық ерекшеліктерімен, Түркіменстанның іргелес мемлекеттермен өзара қарым-қатынасының дәстүрі мен бүгінгі болмысымен тығыз байланысты.
Қазіргі заманғы өркениет-алуан түрлілік пен бірегейліктің бірлігі. Сондықтан да біздің дәуіріміз әлемдік ауқымдағы көптеген үдерістерді интернационализациялаудың екі феноменінің парадоксалды үйлесімімен ерекшеленеді.
Түркіменстанның сыртқы саясаты мақсаттарының ішкі мазмұнының күрделілігі бірқатар негізгі сыртқы саяси міндеттерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Оларға жатады:
* түрікмен халқының ұлттық-мәдени құндылықтары мен тарихи дәстүрлерінің негізгі құндылықтары негізінде сыртқы саясатты іске асыру;
* түрікмен мемлекеттілігін нығайтуға, Түрікменстанда қоғамдық қатынастар мен қазіргі азаматтық қоғамның дамыған құрылымын қалыптастыруға жәрдемдесу;
o тәуелсіз Түркімен мемлекетінің дамуының үдемелі, эволюциялық сипатын қамтамасыз ету, сыртқы саяси қызмет жүйесінің тұрақтандырушы және тұрақсыздандыратын факторларын анықтау және есепке алу негізінде даулы жағдайдың алдын алу және жою;
o Түркіменстанның мемлекетаралық қатынастарын саяси-дипломатиялық және халықаралық-шарттық қамтамасыз ету;
o Түркіменстанның сыртқы саяси қызметі жүйесінің қалыптасу процесінде қазіргі заманғы үлгідегі демократиялық құқықтық мемлекеттің сыртқы саясатының нормалары мен үлгілерін, өңір мен әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің өркениеттік жетістіктерін біртіндеп игеру;
o елдің нақты мүмкіндіктері мен ресурстарын ескере отырып, өңірлік және субрегиоанальды проблемаларды шешуге белсенді қатысу.
Түркіменстанның сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін айқындау процесіне сипаттама бере отырып, біз мынадай қорытындылар жасай аламыз:
Ескерту. Мемлекеттің сыртқы саясатының негізгі бағдарлары Халықаралық өмір тәжірибесінің алуан түрлілігінен ақыл-ойға қонымды құрастырылған немесе механикалық жағынан тартымды бола алмайды. Олар сыртқы саясаттың объективті негіздеріне сәйкес келуі, уақыт талаптарына жауап бере отырып, үнемі нақтылануы тиіс. Тек осы жағдайда ғана олар сыртқы саяси қызмет жүйесін қалыптастыру шарты ретінде әрекет ететін болады.
Ескерту. Түркіменстанның сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін әзірлеу процесі «нәзік», елдің қоғамдық өмірінің табиғи және әлеуметтік негіздерінің ішкі қарама-қайшылығын ескеруге тиіс. Сыртқы саяси шешімдердің радикалдық дәрежесі міндетті түрде Түрікменстанның нақты мүмкіндіктерімен, түрікмен халқының салт-дәстүрлерімен және өмір салттарымен өлшенуі тиіс.
Ескерту. Түркіменстанның сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттері топтастырылуы тиіс орталық идея ұлттық-мемлекеттік қайта өрлеу мен құрылыс құндылықтары үшін тұрақты, үдемелі, эволюциялық дамуға бағытталған ел үшін басымдық болып табылады.

Түрікмен мемлекетінің сыртқы саяси қызметінің негізгі бағыттары

Елдің халықаралық аренадағы жағдайын жан — жақты көрсететін байланыстар мен қатынастардың барлық алуан түрлілігін екі үлкен топ-екі жақты және көп жақты сыртқы саяси қатынастар ұсынуы мүмкін.
Бұл екі бағыт да Тәуелсіз Түркіменстанның қазіргі заманғы сыртқы саяси тәжірибесінде әр түрлі. Түркіменстан егеменді мемлекет ретінде Ресей Федерациясы, Қазақстан, Иран, Түркия сияқты елдермен тату көршілік пен ынтымақтастық туралы шарттар жасасты. Сонымен қатар, Түркіменстан бұрынғы КСРО құқықтық мирасқорларының бірі құқығында Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңестің толыққанды қатысушысы болып табылады. 1992 жылдың 2 наурызында Түркіменстан дауыс берусіз, Бас Ассамблеяның бірауыздан мақұлдауы негізінде Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі болды. Түркіменстан Каспий экономикалық ынтымақтастық аймағының шектеріне кіретін Экономикалық ынтымақтастық ұйымы, мемлекеттер бірлестігі (Ресей, Иран, Түркіменстан, Әзірбайжан, Қазақстан) сияқты бірқатар өңірлік саяси және экономикалық ұйымдардың белсенді қатысушысы болып табылады. Екі жақты және көп жақты қатынастар бірлігінің негізінде Түрікменстанның Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) елдерімен қатынастары құрылуда.
Түркіменстанмен көршілес немесе өзара іс-қимыл жасайтын мемлекеттердің геосаяси жағдайына байланысты оның сыртқы саясатының мынадай бағыттарын атап өту қажет::
o өңірлік (субөңірлік);
O Түркіменстанның Ресеймен және ТМД-ның басқа да елдерімен қатынастарын қамтамасыз ететін;

o әлемдік жетекші державалармен және жалпы әлемдік қоғамдастықпен байланысты.
Түркіменстан БҰҰ мен СБСЕ мүшесі болып табылады және дәл осы беделді халықаралық ұйымдар арқылы Түркіменстан толық құқықты мүше әлем мемлекеттерінің қоғамдастығына кіруге, негізгі әлемдік орталықтармен ынтымақтастықты жолға қоюға ұмтылады.
Мысалы, тәуелсіз Түркіменстан алдында СБС мүшелігі қандай перспективаны ашады? Ең алдымен, оған қатысу Түркіменстанның әлемдік нарыққа жылдам кірігуіне ықпал ететін болады, жоғары дамыған елдердің экономикалық және қаржы жүйелерімен, Түркіменстанмен ынтымақтастықты дамытуға қызығушылық танытатын үкіметтік және өңірлік ұйымдардың басшыларымен өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік береді. Түркіменстан, әсіресе кәсіпкерлік, жеке секторды нығайту және шағын және орта кәсіпорындарды дамыту саласындағы ынтымақтастықты кеңейтудің нақты перспективасына ие болады,сондай-ақ оған кадрларды даярлауға, СБС көмегімен нақты бағдарламалар мен жобаларды, атап айтқанда қоршаған ортаның, әсіресе Каспий және Арал теңіздерінің аймақтарын қорғауға және жақсартуға қатысты нақты көмек берілуі мүмкін.
Түркіменстанға барлық пленарлық отырыстарға, шолу және проблемалық конференцияларға қол жеткізу мүмкіндігі берілді, мамандандырылған зерттеулер мен консультациялар үшін сарапшылардың кандидатураларын ұсынуға, семинарларға, мәжілістер мен сарапшылар кеңестеріне және т.б. қатысуға мүмкіндік берілді. 1993 жылдың сәуір айында кеңестің қазіргі төрағасы бастаған СБСЕ делегациясының Түркіменстанға сапары болды.
Сыртқы саяси қатынастар субъектілерінің қоғамның саяси ұйымының әртүрлі компоненттеріне тиесілігі Түркіменстанның сыртқы саяси қызметінің:
o мемлекеттермен және олардың ресми өкілдерімен өзара іс-қимыл жасау;
o үкіметтік емес мекемелермен, партиялармен және қоғамдық-саяси қозғалыстармен;
o жекелеген беделді саясат, ғылым және мәдениет қайраткерлерімен.
Түркіменстанның егеменді мемлекет ретінде Италия, Франция, Сауд Арабиясы, Иран, Кувейт, Бангладеш, Ауғанстан, Сирия, Куба, АҚШ, Түркия, Жапония, Үндістан және басқа да көптеген әлем елдерімен дипломатиялық қарым-қатынасы бар. Түркіменстанның сыртқы саясатының ресми дипломатиялық бағытын іске асыру бүгінгі таңда бірқатар проблемаларға тап болып отыр, олардың ішінде кадрлардың — халықаралық білікті ғалымдардың, тәжірибелі, әлемде танылған тәжірибелік дипломатиялық қызметкерлердің жетіспеуі негізгілерінің бірі болып табылады. Бұл мәселені болашақта шешу керек.
Сонымен қатар, Түркіменстанның сыртқы саяси қызметінің «қоғамдық компоненті» жетілдіру мен дамыту үшін үлкен әлеуетке ие. Алайда, егер Түрікменстандағы түрлі қоғамдық-саяси бірлестіктер халықаралық өмір оқиғаларына қатысуға ұсынылған сыртқы саяси шешімдерді қабылдау процестеріне ықпал етуге нақты мүмкіндігі болса, ел басшылығы түрікмен қоғамының саяси ұйымын саралау мен құрылымдаудың табиғи процесін жасанды түрде тежемеген жағдайда ғана бұл әлеует іске қосылуы мүмкін екенін ескеру қажет.
Сыртқы саяси процеске қатысушылардың мәдени-тарихи қауымдастығын ескере отырып, Түрікменстан үшін оның сыртқы саясатының салыстырмалы түрде дербес бағыттары көзделуі тиіс:
o түркі тілдес елдермен, Орталық Азия, Таяу және Орта Шығыс елдерімен қарым-қатынас құруға байланысты;
o еуропалық мемлекеттермен;
o басқа әлемдік мәдениеттің жетекші өкілдері — елдермен.
Түрікмен халқының мәдениеті, тілі, дәстүрлері түркі тілдес, мұсылман мемлекеттерінің халықтарымен тарихи байланысты және тоталитаризм КСРО-дағы үстемдік кезеңінде оларды жасанды бөлу өте ауыр зардаптарға ие болды. Түркіменстан халқы өзінің ұлттық-мәдени бастауларынан біраз дәрежеде бас тартқанын мойындау керек, бұл өз кезегінде ұлттың белгілі бір тарихи бағдарына алып келді. Сондықтан көршілес Орталық Азия мемлекеттерімен тату көршілік қарым-қатынас орнату Түркіменстанның сыртқы саясатының басым бағыты болып табылады.
Сыртқы саяси күш-жігерге бағытталған объектілердің сапалық ерекшелігіне байланысты Түрікменстан сыртқы саясатының мынадай бағыттары бөлінуі мүмкін:
o елдің мемлекеттік — саяси беделін, халықаралық мәртебесін жеңіп алуға және қолдауға бағытталған;
O Түркіменстанның ішкі және сыртқы экономикалық қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз ететін;
o түркімен халқының жалпы мәдени және рухани даму құндылықтарымен байланысты;
o мемлекеттің өз қауіпсіздігі, оның ішінде әскери қауіпсіздігі туралы қамқорлығына негізделген сыртқы саяси акциялардың бірыңғай кешеніне біріктіруші.
Демек, түркімен мемлекетінің халықаралық аренадағы беделі оның мемлекеттік-саяси өмірінің әралуандығы қазіргі өркениетті көріністерге қаншалықты сәйкес келетініне тікелей байланысты болады. Бұл идеалдарға жақындау процесі қарапайым болмайды. Ол көп жағдайда Түрікменстанның ұлттық — тарихи өзін-өзі айқындауымен күрделеніп, ерекше сипатқа ие. Сонымен қатар, елде Түрікменстанның кеңестік және посткеңестік өткеніне, сондай — ақ оның белгілі бір — шығыс-саяси өмірдің түріне тиістілігіне негізделген қуатты авторитаристік саяси дәстүрлер бар.

Түрікменстанның экономикалық жаңғыруы

Түркіменстанның сыртқы саясатының негізгі бағыттарының бірі оның экономикалық жаңғыртылуын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл ретте бірнеше жағдайды ескеру қажет.
Біріншіден, сыртқы экономикалық бағыттағы Түрікменстанның сыртқы саяси қызметінің «меншікті саяси» секторымен тығыз байланыс. Мәселенің бірі сыртқы саяси даму стратегиясын тек мемлекеттік аппарат немесе мамандар, жұртшылық, іскер адамдар, ақыр соңында, қоғамдық мүдделердің кең спектрін білдіретін саяси партиялар анықтайды және кім анықтайды деген факт болып табылады. Әрине, екінші нұсқа қолайлы. Алайда, көптеген белгілер қазіргі уақытта Түрікменстанда оған қозғалыс әлі басталады.
Екіншіден, Түркіменстанның сыртқы саясатын құруда ағымдағы сыртқы экономикалық конъюнктураны, ең алдымен, түрлі елдердің экономикалық мүдделерінің арақатынасын ескеру қажет. Мәселен, Түркіменстанмен ынтымақтастықта үлкен шикізат әлеуетіне байланысты индустриялық дамыған мемлекеттер барынша экономикалық мүдделілікке ие болады және болады. Осыған байланысты неғұрлым мықты экономикалық байланыстар ең алдымен Ресей, Түркия, Украина, Батыс Еуропа елдері сияқты елдермен орнатылатын болады. Иранмен, Ауғанстанмен, Пәкістанмен өзара қарым-қатынаста аз сыртқы экономикалық белсенділікті болжауға болады, өйткені соңғылардың экономикалық әлеуеті өзара толықтырушы емес, Түрікменстанға қатысты өзара бәсекелес болып табылады.
Әлемдік экономиканың шынайылығын ескере отырып, Түркменстан әлем шаруашылық байланыстарының «тығыз қабаттарына» қаншалықты тереңірек енетінін, оған үлкен бәсекелестікті сезінуге тура келеді және оған өз мүдделерін қорғау қиын болады деп болжауға болады. Мысалы, әлемдік мұнай ресурстарының елеулі үлесін өндіру мен өткізуді бақылайтын ОПЕК елдерінің ықпалды ұйымымен өзара қарым-қатынасты орнату сияқты проблема сөзсіз пайда болады. Нарықтарға, атап айтқанда энергия тасымалдаушы нарықтарға қарсы күрес Түркіменстанның сыртқы саясатының экономикалық бағыты мазмұнының маңызды аспектісін сөзсіз құрайды.
Үшіншіден, Түркіменстанның сыртқы саясатының экономикалық аспектілерінің мазмұнын оның экономикасындағы ішкі қайта құрулардың басымдықтары мен қарқындарымен сәйкестендіру маңызды. Бұл тұрғыда қазіргі таңда Түрікменстанда жасалып жатқан істер үміт артуда.
Республикада кәсіпкерлік дами бастады,жеке меншік енгізілуде, жекешелендіру жүзеге асырылуда. Елімізде жерге жеке меншік енгізу туралы заң қабылданды, оған сәйкес әрбір азамат алаңы 50 га дейін жер учаскесінің меншік иесі болуға құқылы немесе 500 га дейін ұзақ мерзімді жалға ала алады. Кәсіпкерлікті дамытуда маңызды стимул кәсіпкерлік үшін 7 бос аймақ құру туралы шешім болып табылады. Іскерлік белсенділікті ынталандыру қатарына «Түрікменстандағы сыртқы экономикалық қызмет туралы», «Түрікменстандағы шетелдік инвестициялар туралы», «Түрікменстандағы инвестициялық қызмет туралы»қабылданған бірқатар заңдарды да жатқызуға болады. Бұл құжаттар шетелдік озық технологияларды, басқару тәжірибесін, материалдық және қаржы ресурстарын тартуға және тиімді пайдалануға, жаңа үлгідегі экономиканы қалыптастыруға бағытталған.
Әр түрлі фирмалардың қызметі 1991 жылғы 12 қарашада қабылданған «Түрікменстандағы кәсіпорындар туралы» Заңмен реттеледі. Бұл заң кәсіпорындардың қызметі мен дербестігінің жалпы құқықтық, экономикалық, әлеуметтік негіздерін айқындайды. Сол кезде «Түрікменстандағы кәсіпкерлік қызмет туралы» заң қабылданды, онда кәсіпкер шаруашылық қызметтің кез келген түрін жүзеге асыра алады деп айтуға болады. «Түрікменстанның мемлекеттік Банкі туралы», «банктер және банк қызметі туралы»заңдарға сәйкес жүргізілетін банк жүйесін қайта ұйымдастырудың маңыздылығын атап өту қажет. Банк жүйесі 2 деңгейлі негізде құрылған: жоғарғы деңгейде мемлекеттік банкпен, төменгі деңгейде-коммерциялық банктермен. 1992 жылдың қыркүйегінде Түркменстан Халықаралық Валюта Қоры мен Дүниежүзілік банктің мүшесі болды.