Тәуелсіздік идеясының қалыптасуы

Бүгінде елімізде тұлғаларымызды қоғамның тарихи санасын. Шумер және елдің начинаешь түсіну ерекше құндылығы жаңарған өткен жүз жылдықтың соңында. Қазақ халқының тарихы көрсеткендей, бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күресі ел ешқашан аяқталмағанын. Емес, соңғы рөлі, осы көпғасырлық күрес ойнады және ұлттық зиялылардың өкілдері XIX-ХХ ғасырлар. Пайда қозғалыс және алғашқы саяси «Алаш» партиясының, Алаш Орда үкіметінің свидетельствовало туралы артуымен азаматтық кемелдену және жоғары әлеуеті қазақ саяси элитасының шешуге қабілетті, тағдырлы да болашағының даму мәселелері туған халқының. «Алаш» қайраткерлері мен қазақ басқарушы элитасының, ғылыми және шығармашылық интеллигенция қазақ мемлекетінің іргетасын қалады. Бүгін біз күдікті, біз мемлекетте ғана салық салынады, оның шектері басында 1920-шы жылдардың шамамен очерчены қатысушылар Алаш Орда. Алашские көшбасшылары белсене қатысты процесінде ұлттық-аумақтық межелеу Орта Азия мен қазақ жерлерін біріктіру. Өкілдері алаш зиялылары Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, А. Бірімжанов, М. Шоқай, Ж. Акпаев, М. Тынышпаев, А. Ермеков, сондай-ақ ұлттық-коммунистер С. Ходжанов, Т. Рысқұлов, С. Мендешев, С. Сейфуллин, С. Асфендияров, С. Сәдуақасов, Н. Нұрмақов және басқа да прилагали барлық күш-жігерін тұтастығын қамтамасыз ету үшін қазақ. Қазақ зиялылар қатар ұрпақтар адамдар жоғары екпіннің және самопожертвования, формировавшими дүниетанымы өз дәуірінің. Олар біз үшін, замандастарының, шын мәнінде сөзсіз үлгісі, адамгершілік, бескорыстия және адалдық ұлттық және азаматтық борыш. Тағы келіп түскен кезде Санкт-Петербург Императорлық Орман институтына 1890 жылдың көктемінде талапкер Әлихан Бөкейханов сонымен рассуждал өзінің шығармасында: «басқаларға жамандық Тілеу – яғни өзіне, өйткені біз басқа құрастырамыз деп аталады адамзат, бұл үстемдік үстінен табиғатпен өзінің ақыл және онсыз жоқ бізде бір өмір. Ең қиыны, бұл мүмкін емес қол жеткізуге бірде ақылмен, бірде байлығы, тыныштық, жан, қол жетімді тек жоғары адамгершілік, тән ғана жан-жақты білімге, біз почувствуем ғана бірде жаны да, тәні емес, жасаймыз ешкімге зұлымдық». Кейін Алаш Орда Әлихан Бөкейханов былай жазған: «Мен тірімін, дышу, өмір сүремін ішкі істерін өз отанының, маған оның тағдыры бәрінен артық… Я не могу спать спокойно, егер білмеймін, қандай жағдай, ол». «Алаш» қозғалысының қайраткерлері қазақтардың мемлекеттілігін алуына күресті. «Біздің мақсатымыз – мүмкіндігі шектеулі өзіне халқына өз тағдырын шешу. Тек автономияға халық тағдырды өз қолына алады», – деп атап Жанша Досмұхамедов. «Негізгі мақсаты басшылыққа құру кезінде «Алаш» партиясының қазақ халқының тағдыры, құру, тәуелсіз мемлекет басқалармен дамыған высококультурными халықтар, шығу байлығы аумағында және государственностью», – Әлімхан Ермеков. Қазақ зиялылары ұмтылды даму деңгейін көтеруге, халқының озық елдерімен қатар, Азия Жапония сияқты. Сондықтан оларды кейіннен айыптайтын жапон тыңшылық жария етіп, «жапон агенттері». 23 қазан 1904 жылы студент бола отырып, Санкт-Петербург әскери-медициналық академияның, Халел Досмұхамедов былай деп жазды өз жерлесіміз, қаулысымен Гурьев уезінің, студентке Қазан ветеринарлық институтының Губайдолле Шарасы: «…Қашан қайтер басқа сені, ондаған немесе тіпті жүздеген қырғыз алады жоғары білім болса, келесің де, жасау, және бұл қабілетті халық еңбекке, алға басуға, не және ол, мүмкін, бір кездері алады әлемдік господстве бірі, құрметті орындар, және ол сделаться екінші Жапония…» Алашские қайраткерлері көтеріп, халықтың ұлттық сана мемлекеттік. «Алаш» партиясы қазақтардың алғашқы саяси ұйымы әзірлеген іс-шаралар кешені қоғамның мәселесін шешу үшін уақыт. Негізгі идеясы алашордашылар халықтың бірлігі болды, осы ұран өзекті және бүгінгі күнге дейін. Өте қысылтаяң уақыт алашордашылар өздерінің ептіліктерін айрықша икемділік, сол уақытта олар принципті саясатына. Негізгі мақсаты «Алаш» қозғалысының табылған жүйесін құру мемлекеттік өзін-өзі басқару, тұндыру, халықтың ұлттық өзін-өзі жетілдіру, қазақ қоғамын пайдалана отырып, озық әлемдік тәжірибе. Өз кітабында «тарих толқынында» Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осылай сипаттады еңбегі Алаш Орда қайраткерлерінің: «ХХ ғасырдың басында әзірлеу міндетін қазақ ұлттық идеясының өзіне рухани-интеллектуалдық элита идеясын ұсынған ұлттық шоғырландыру. …Фактісінің өзі-ақ ұлттық саяси ұйымды құру біздің отандық тарих аяғына дейін саналы түрде меңгерілген. Көптеген қағидалар, кезінде ұсынылған «Алаш» партиясының жетекшілері өзінің мағынасын сақтайды және осы күнге дейін бар. Бұл ұлтшылдық емес, патриоттық ұйым, ол аяқталуы мақсатында бірте-бірте трансформациялауды қазақ қоғамы мен оның қазіргі өмір шындығына бейімдеуге». Белгілі болғандай, қазақстан тарихы бермесе, «Алаш» партиясын, Алаш автономиясын және оның үкіметі Алаш Ордаға бағдарламасын жүзеге асыру үшін мүмкіндік жасау және нығайту, қазақ мемлекеттілігінің бірлігі негізінде барлық халықтың. Отвергая зорлық-зомбылық, отрицая классовую табиғатын, мемлекеттің алашские қайраткерлері өнер көрсетті билігіне қарсы бір сынып қоғамда. Еріксіз қалыптасқан жағдайларда жеңіс кеңес өкіметі жойылсын, оның ұсынысын қабылдап, большевиктердің жұмысы туралы мемлекеттік аппаратта, бұрынғы Алаш Орда қайраткерлері беруге тырысқан кеңестік билік ұлттық күтіп-ұстау, жақындату, ежелгі тұрғындардың мүдделеріне. «Алаш» қайраткерлері болды жоғарғы білімді адамдар, шынайы эрудитами, обладавшими терең білімі бар, әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми білім. Көптеген көшбасшылары «Алаш» қозғалысының ғана емес, правозащитниками, саяси және қоғам қайраткерлерімен қатар, ірі просветителями, публицистами, баспагерлермен, газеттер мен журналдар, мыслителями, ақындар, мұғалімдер, авторлары, ғылыми зерттеулер, кітаптар мен оқулықтар. Алашордашылар мен рухы бойынша оған жақын қазақ зиялылары мен шығармашылық қайраткерлері шектелуі өздерінің ұлттық, керісінше – олар адамдармен терең просвещенными және көп қырлы дарынды, ашық, чуждыми кез келген замкнутости. Өйткені, олардың көпшілігі бітірді Ресейдің озық оқу орындарын, сондай-ақ олардың бірқатары шетелдік оқу орындарын (Германия, Польша, Түркия және т. б.). Олар майталман публицистер болды, шығарылуын ұйымдастырды жарқын газет – Алаш Орда үкіметінің баспа органдары. «Алаш» қайраткерлері болды феноменами, рождающимися рет ұйымдастырылып, өткізілді. Олардың шамшырағы, светочем. Бағалай отырып, недавнюю тарихын, міндетті түрде барлық қайшылықтар кеңестік дәуірдің оның шүбәсіз завоеваниями және жетістіктерімен, жеңістерімен трагедиями, адамға тән емес попранием жеке және ұжымдық құқықтары. Үшін күрес әлеуметтік бірлік, қоғам және бекіту жаңа идеологиясын барысында подавлением ұлттық сана-сезім мен нивелированием өзіндік ұлттық мәдениет. Қазақ зиялылары көп жұмыс жасадық зерделеу және насихаттау, ұлттық тарих, мәдениет және салт-дәстүрі. Туралы басты ізгі мақсаты алаш зиялыларының – халқына қызмет ету – анық излагал өз хатында, белгілі тарих «Ұрпаққа хат» (Письмо ұрпаққа), Бутырка түрмесінде қаңтар 1929 жылғы Миржакып Дулатов: «Мен анасын көмектесу өз порабощенному, угнетенному халқына қашып, осы рабского ережелер… Емес деп ойлаймын алмады уақытында алдын-ала болжай оқиғалар саяси саласында; бұл преподносят қазір қалай қарсы күресті кеңестік билік, тек қана менің тілегім көру қазақ ұлтын дербес, тәуелсіз, бақытты». «Таңын», – армандап алашские көшбасшылары. Дайындай отырып қр эмиграция мерейтойлық жүзінші нөмірі «газетін шығарып, сол Түркістан», 1938 жылы Мұстафа Шоқай сенетін өз арманын шақырды, туған халқын бірлікке және тәуелсіздікке: «…Азаттық күн босату және тәуелсіздік, және біз, қарапайым күрес,.. боламыз, туған жерінде, туған халқының».