Табиғат пен қоғамның өзара байланысы

Бұл өзара байланысты екі жағынан зерттеу қажет: 1) бірінші тарап тарихи ретінде анықталады. Бұл жағдайда келесі мәселелер қойылады: — осы байланыстың пайда болу жағдайлары; — осы байланыстың дамуының негізгі кезеңдері; — табиғи және қоғам арасындағы байланыстың даму перспективалары. 2) онтологиялық екінші жағы. Бұл жағдайда мәселе осы байланыстың мәні мен негіздері және оның құрылымы туралы қойылады. Бүгінгі күні табиғат пен қоғам жүйенің екі құрамдас немесе негізгі элементтері болып табылады. Бұл жүйе әлеуметтік жағынан анықталады. Табиғат пен қоғамның өзара байланысы күшейіп, кеңейіп келеді және әр жолы аса өзекті болып келеді. Сонымен қатар, бұл байланыс пен бірлік нақты құрылымданады. Қазіргі уақытта табиғат – қоғам жүйесінің неғұрлым нақты құрылымы белгіленген. Бұл жүйенің құрылымы қандай: бұл құрылымның негізгі полярлық элементтері қоғамның табиғаты болып табылады. Осы құрылым мен оның бірлігінің байланыстырушы элементтері келесі элементтер болып табылады. 1)адамның өзі биоәлеуметтік тіршілік ретінде; 2) бұл экологиялық табиғат; 3) ноосфера; 4) этосфера-ғылыми, эстетикалық және этикалық құндылықты білдіретін табиғаттың ерекше бөлігі. Табиғат пен қоғамның өзара іс-қимыл проблемасы Мәңгілік проблемалар қатарына жатады. Ол үнемі өзекті, әзірге қоғам бар, жаңаша тұр және әр тарихи дәуірде жаңаша шешілуде. Жаңа автокөлік қозғалысы деңгейін ол пайда және біздің уақытта. Қазір адамзат біздің ғаламшарымыздың бетінде зат пен энергияның көші-қон үдерістеріндегі басты күшке айналды және бұл үрдіс одан әрі арта түседі.

Бүкіл тарихты жалпы сипаттарда табиғат пен қоғамның өзара іс-қимыл эволюциясының бірнеше негізгі кезеңдеріне бөлуге болады. 1. Ежелгі кезең-табиғаттың дайын өнімдерін (жинастыру, аң аулау, балық аулау, үңгірлерді тұрғын үй астына пайдалану) тікелей берумен және тұтынумен сипатталады. 2. Өнеркәсіп кезеңі — егіншіліктің экстенсивті өсуі, қолөнердің, қалалардың, мал көлігінің дамуы. Кезеңнің соңында қарапайым тауар өндірісі (мануфактура) пайда болады. 3. Өнеркәсіптік кезең-бу, электр, ядролық энергетика ғасыры. Шаруашылық айналымға минералдық, органикалық және басқа да ресурстардың үлкен көлемі тартылған. Қала, байланыс құралдары, ғылым қарқынды дамыды. 4. Техногенді өркениеттің басталу кезеңі. Табиғи ресурстар сарқылмайды. Адамзаттың техникалық қуаты табиғи планеталық апаттардың (жел, су, табиғи жылу балансы) қуатымен салыстырылады. ХХ ғасырда табиғат пен қоғамның өзара іс-қимыл саласы туралы түсінік ғылымда ерекше өзекті болды.