Тарифтік реттеудің салыстырмалы талдауы
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі елдің нарықтық экономикаға көшуі жағдайында осы маңызды саланы мемлекеттік басқару жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде сыртқы экономикалық қызметті барабар кедендік — тарифтік реттеуді құру қажеттілігі туындады. Ішкі және сыртқы шаруашылық-саяси міндеттерді шешуге қоса отырып, кедендік реттеу экономиканы құрылымдық қайта құруға, елдің халықаралық еңбек бөлінісіне кірігуіне және XXI ғасырдың шебіне тән жаңа халықаралық қатынастарды қалыптастыруға қатысады.
Радикалды нарықтық реформа ашық экономика құруды, Ресейдің әлемдік шаруашылыққа толық ауқымды кіруін негізгі мақсаттардың бірі ретінде мойындады. Бұл сыртқы байланыстарды ретке келтіру жөніндегі мемлекеттік және кәсіби қызметтің ерекше түрін тұрақты дамыту қажеттілігін туғызады және экономикалық байланыстарды кедендік реттеудің ерекше маңызын айқындайды.
Ел экономикасын дамытудың ағымдағы және стратегиялық міндеттерін шешу үшін кедендік — тарифтік тетіктер жеткілікті тиімді пайдаланылмайды.
Кедендік тарифті қалыптастыру кезінде кедендік баждар мен ішкі салықтардың өзара байланысы әрдайым ескерілмейді, бұл тұтас мемлекетте салықтардың оңтайлы құрылымы мен деңгейін қамтамасыз етпейді.
Ресей Федерациясының кеден заңнамасын жалпыға бірдей қабылданған халықаралық нормалармен біріздендіру үшін халықаралық заңнама мен оны өзгерту практикасы жеткіліксіз пайдаланылады.
Курстық жұмыс тақырыбының атауына және оның өзектілігінің жоғарыда баяндалған негіздемесіне сәйкес автор жұмыстың мақсаты кедендік – тарифтік реттеу саласындағы халықаралық және ұлттық заңнама нормаларына салыстырмалы талдау жүргізу болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін автор келесі міндеттерді шешуді көздейді:
1. Кедендік тарифті СЭҚ реттеу құралы ретінде қарау;
2. Кеден одағын тарифтік реттеуді жүзеге асыру негіздерін зерделеу;
3. Кеден бажын қарастыру: оның құқықтық және экономикалық табиғатын, функциялары мен түрлерін;
4. СЭҚ мемлекеттік реттеу жүйесіндегі тарифтік әдістерді талдау;
5. Шет елдердің кедендік-тарифтік саясатын зерделеу.
1. Сыртқы экономикалық қызметті кедендік-тарифтік реттеу
1.1. Кедендік тариф сыртқы экономикалық қызметті реттеу құралы ретінде
Нарықтық экономикада мемлекет елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және жалпыұлттық мүдделерді қорғау мақсатында сыртқы экономикалық қызметті реттеуді жүзеге асырады. Мемлекеттік органдардың СЭҚ-ты реттеу жөніндегі қызметі әлемнің барлық елдерінде іс жүзінде жүзеге асырылады, бірақ оның ауқымын, нысандары мен әдістерін, нақты мақсаттары мен міндеттерін әрбір ел оның ауқымын, Қазіргі әлемдегі жағдайын, мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатын негізге ала отырып айқындайды.
Сыртқы сауданы реттеудің классикалық құралы өз әрекетінің сипаты бойынша сыртқы сауданың экономикалық реттеушілеріне жататын кедендік тариф болып табылады.
Кедендік тариф (customs tariff) контекстке байланысты:
а) әлемдік нарықпен өзара іс-қимыл кезінде елдің сауда саясаты мен ішкі нарығын мемлекеттік реттеу құралы;
б) СЭҚ тауар номенклатурасына сәйкес жүйеленген, кедендік шекара арқылы өткізілетін тауарларға қолданылатын кедендік баждар ставкаларының жиынтығы;
г) елдің кеден аумағына белгілі бір тауарды әкету немесе әкелу кезінде төленуге жататын кедендік баждың нақты ставкасы. Бұл жағдайда кедендік тариф түсінігі кедендік баж түсінігімен толық сәйкес келеді.
Әдетте кедендік тариф ұлттық деңгейде қолданылады, бірақ бірқатар елдер сауда-экономикалық топтарға біріктіріліп, өзінің Кедендік одағын құрған жағдайларда кедендік тариф үшінші елдермен олардың сауда қатынастарында барлық қатысушы елдер үшін бірыңғай сыртқы сауда реттеуінің ортақ құралына айналады.
Кедендік тарифтер тиісті схема бойынша бөлінетін тауарлардың тізбесін қамтитын тауарлық жіктеуіштер негізінде құрылады. Қазіргі уақытта халықаралық саудада айналыстағы тауарлардың неғұрлым кең таралған жіктеуіші Тауарларды сипаттау мен кодтаудың үйлестірілген жүйесі болып табылады. Сонымен қатар Брюссель кедендік номенклатурасы және БҰҰ-ның стандартты халықаралық сауда сыныптамасы қолданылады.
Әдетте кедендік тарифтердің салық салу ставкаларының бірнеше колонкалары бар: ең жоғары баж колонкасы, ең төменгі баж колонкасы және преференциялық баж колонкалары. Ең жоғары баж сауда шарттары мен келісімдері жоқ елдердің тауарларына қатысты қолданылады. Ең төменгі баж
ең қолайлы режимді өзара ұсынуды көздейтін сауда шарттары немесе келісімдер қолданылатын елдердің тауарлары. Көптеген елдердің кедендік тарифтері сондай-ақ дамушы елдерден тауарлар импортына салынатын преференциялық баждар колонкасын қамтиды. Дамушы мемлекеттердің тауарлары үшін өнеркәсіптік дамыған елдердің преференциялық баждары БҰҰ (ЮНКТАД) шеңберінде құрылған Преференциялардың жалпы жүйесіне кіреді.
2010 жылдың 1 шілдесінен бастап Беларусь, Қазақстан және Ресейдің Бірыңғай кедендік аумағы жұмыс істей бастады, Кеден одағының Бірыңғай кедендік тарифі (БКТ) құрылды. ЕТТ Кеден одағының сыртқы экономикалық қызметінің бірыңғай тауар номенклатурасына (КО СЭҚ ТН) сәйкес жүйелендірілген, үшінші елдерден Бірыңғай кеден аумағына әкелінетін тауарларға қолданылатын кедендік баж ставкаларының жиынтығы болып табылады.
Осы параграфты талдау сыртқы сауданы реттеудің классикалық құралы өз әрекетінің сипаты бойынша сыртқы сауданы экономикалық реттеушілерге жататын кедендік тариф болып табылатынын көрсетті.
1.2 Кеден одағын тарифтік реттеуді жүзеге асыру негіздері
Сыртқы экономикалық және сауда қызметін жүзеге асыру кезінде субъектілер кедендік реттеу арқылы кедендік шекара арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге байланысты қоғамдық қатынастардың күрделі жүйесімен және белгілі бір нормалармен және ережелермен реттеледі.
Сәйкес бабының 1-3, КО кеден заңнамасы тұрады одағына мүше мемлекеттердің халықаралық шарттары, кеден одағы, кеден одағы Комиссиясының шешімдері. Кеден одағының кеден заңнамасына сәйкес Кеден одағындағы кедендік реттеу Кеден одағына мүше мемлекеттің заңнамасына сәйкес жүзеге асырылуы мүмкін.
Кедендік-тарифтік реттеу бірнеше өзара байланысты операцияларды қамтитын ең маңызды және көп еңбекті қажет ететін процесс болып табылады:
— тауар өтетін елді анықтау;
— тауардың кедендік құнын анықтау;
— кеден төлемдерін анықтау.
СЭҚ кедендік-тарифтік реттеу бойынша шешімдер қабылдау кеден жүйесінің экономикалық қызметінде бірінші дәрежелі мәнге ие.
Қарастырылып отырған салада құқықтық реттеудің бірінші операциясын қарастырайық-тауардың шыққан елі.
КО КК 58-бабына сәйкес тауар толығымен өндірілген немесе кеден заңнамасында белгіленген өлшемдерге сәйкес жеткілікті қайта өңдеуге ұшыраған ел тауардың шығарылған елі болып саналады.
Тауарлардың шығарылған елін айқындау жүзеге асырылады халықаралық шарттарына сәйкес кеден одағына мүше мемлекеттердің.
Кеден заңнамасы тауардың шығарылған жері ретінде тауардың шығарылған елі ұғымын кең мағынада қолдануға жол береді. Бұл мағынада мемлекеттер тобы, Кеден одағы, өңір немесе мемлекеттің бір бөлігі болуы мүмкін.
Еуропалық одақ — мемлекеттердің кеден одағы жасырынып жатқан «шыққан елі» ұғымын сыртқы сауда реттеу практикасында пайдаланудың ең жиі кездесетін мысалы.
Осы елден тауарлардың шығарылғанын растайтын құжаттар болып табылады. :
а) тауардың шығу тегі туралы декларация өтінішті білдіреді тауарлар шығарылған ел туралы дайындаушы, сатушы немесе жөнелтуші жасаған тауарлардың әкетілуіне байланысты, бұл жағдайда, онда айқындауға мүмкіндік беретін мәліметтер көрсетілген тауарлардың шығарылған елін (60-КО КК). Мұндай декларация ретінде тауарларға қатысы бар коммерциялық және басқа да құжаттар ұсынылуы мүмкін.;
б) тауардың шығу тегі туралы сертификат — құжат сөзсіз куәландыратын тауардың шығарылған елі туралы және уәкілетті органдары немесе ұйымдары берген осы елдің елдің немесе әкету (және егер әкету сертификат беріледі мәліметтер негізінде алынған тауардың шығарылған елін) (61-құжат КО КК).
Қаралатын саладағы құқықтық реттеудің келесі операциясы тауарлардың кедендік құны болып табылады.
Әкелінетін тауарлардың кедендік құны кеден одағының кедендік аумағына негізінде анықталады Келісім 25.01.2008 Үкіметі мен РФ Үкіметі мен Беларусь Республикасының Үкіметі Туралы «Қазақстан Республикасының кезінде жанама салықтарды алу қағидаттары тауарлардың экспорты мен импорты, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету кеден одағында». Келісім жасалды принциптер мен ережелерді ескере отырып орнатылған (бекітілген) Келісімде қолдану жөніндегі құжат Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісімнің (ГАТТ) VII («кеден мақсаттары үшін тауарларды бағалау») — кеден құнының кодексі деп аталатын.