Токсикалық аденома
Түйінді және полинадозды зобтар да тиреотоксикоз әдетте зоб пайда болғаннан кейін белгілі бір уақыт аралығында дамиды. Тиреоциттер гипофиздің тиреотропты гормондарына тәуелсіз йодты ұстап тироксин синтездейтін патологиялық жағдайды қалқанша безінің функционалды автономиясы деп атайды. Функционалды автономияның үш түрін ажыратады: унифокалды (тиреотоксикалық аденома), мультифокалды (көп түйінді токсикалық зоб), диссеминерленген (автономды қызмет атқаратын тиреоциттердің ұсақ түйінді ареалдар түрінде диффузды жайылуы. Осылайша, түйінді және көп түйінді зобтарды тиреоидты гормондардың артық мөлшерін автономды синтездейтін қатерсіз түзілістерге жатқызады. Пламмер тирео-токсикалық аденоманы жеке ауру ретінде бөлді, себебі, оның дәлелдеуі бойынша, бұнда токсикоз біріншілік болады және ол тиреоидты гормондардың артық мөлшерін синтездейтін түйін тінінің гиперфункциясымен байланысты. Көптеген авторлардың айтуы бойынша, түйінді зобта, диффузды зобпен салыстырғанда, тиреотоксикоз соншалықты ауыр емес, алайда кей жағдайларды тиреотоксикоздың клиникасы айқын болады.
Этиологиясы. Ауру себебі және механизмі қазіргі уақытқа дейін белгісіз болып қалуда. Басты себеп ТТГ-рецепторларының генінің және С-ақуыз генінің мутациясында деп есептелуде, бұлар жеке фолликулярлы жасушалардың функционалды белсенділігін жоғарылатады.
Патогенезі. Токсикалық аденома әсерінен дамитын йод жетіспеушілігінде қалқанша без үнемі ынталандырылу жағдайында болады. Осының әсерінен тиреоциттер үнемі бөлініп, өсіп, гипербелсенді зоналар түзеді.
Клиникалық көрінісі. Диагностикасы диффузды-токсикалық зобқа ұқсас, бірақ кейбір сылбыр өтетін түрлерін да ескеру керек. Токсикалық аденомада эндокринді офтальмопатия және претибиалды микседема болмайды. Жиі эндемиялық зоб дамитын аймақтарда түратын әйелдер ауырады. Пальпаторлы без ішінде домалақ иілгіш немесе тығыз-иілгіш консистенциялы, айқын шекаралары бар, біртегіс, ауру сезімсіз, онша үлкен емес, шамамен 2-2,5 см-ге дейін түйіндерді анықтауға болады. Бұл кезде без бөліктерінің біреуінен түйін анықталса, басқа бөліктері үлғаймаған болады.
Диагностикасы. Қанда ТЗ-тің жоғарылауы, ал Т4 шамалы жоғарылаған және ТТГ-ның мөлшері төмендеген немесе анықталмайды. Скенографиялық түйіндер үнемі «ыстық», ал бездің басқа бөлімі йодты мүлдем ұстамайды, не шамалы ұстайды.
Қалқанша бездің түйінді түзілістерін диагностикалауда негізгі орында УДЗ және жіңішке инелі аспирационды пункционды биопсия болып табылады. УДЗ-де біртекті, гиперэхогенді құрылымды домалақ түйін анықталады. КТ және МРТ бағасының жоғары болуына байланысты көп қолданылмайды.
Емі. Тиреотоксикозда операция алдындағы дайындық ретінде тиреостатиктер (тиамазол, пропилтиоурацил) тағайындалады. О.В.Николаев токсикалық және токсикалық емес зобтарда, әсіресе, полинадозды зобтарда қалыпты тінді қорғауды ұстанады. Ол ұсынған субфасциалды тамырларды байлау ұстанымы зобқа байланысты операциялардың барлық түрінде мүлтіксіз болып табылуда. С.Зографский (1977 ж) сау тін шекарасында безді резекциялауды, ал бір ғана «суық» түйінде супрафасциалды лобэктомияны ұсынды.