Қызамық ауруы (Rubeola) туралы мәлімет
Қызамық — жедел респираторлы вирусты инфекция, барлық елдерде тараған. Аурудың екі түрін ажыратады-туа пайда болған және жүре пайда болған. Жүктіліктің бірінші 3 айында қызамық жұқса, онда не болмаса түсік, не болмаса ауыр түрде ақаулармен туады.
Қызамық ауруы — жүре пайда болған, аздап катаральды кұбылыстармен, аздап қызуының көтерілуімен, ұсақ бөртпе шығуымен, лимфоаденопатиямен сипатталатын жедел вирусты ауру.
Қызамық ұзақ уақыт жеке ауру ретінде саналмаған. Жеке нозологиялық ретінде қызамықгы 1834 жылы \Wаgnег бөліп шығарған. 1881 жылы, Лондонда өткен халықаралық конгрессте бұл ауруды ресми түрде жеке ауру деп қабыддаған.
Этиологиясы. Қызамық вируспен шақырылатынын 1938 жылы Ніго және Таsаkа тапқан, олар ауру адамнан аурудың жедел кезінде алынған мұрын-жұтқыншақтың шайындысымен сау балаларды жұқтырып дәлелдеген. Қызамық вирусын тапқан және толық зерттеп білген Рагкmаn, 1962 жыл.
Қызамық вирусы РНК-сы бар вирус, диаметрі — 50-70 нм, құрамында нейраминидаза бар. Қоршаған ортада вирус тұрақсыз, 56°-та бір сағат қыздырғанда өледі, ультракүлін сәуленің, жай сәуленің, эфирдің және басқа да дезерітінділердің әсерінен өледі, ал бірақ мұздатылған жағдайда бірнеше жылдай сақталынады, бұл кезде жұқпалығын жоғалтпайды.
Эпидемиологиясы: Қызамық өте кең таралған, жыл мерзіміне байланысты пайда болады. Ауру суық мерзімде жиілейді. Вирустың жұғу жолы — ауа-тамшылы арқылы болғанцықган, ол адам тығыз орналасқан жерлерде — жатаханаларда, интернатгарда, балабақшада, казармаларда, эпидемия түрінде өтеді. Жеке эпидемиялар да әдибеттерде кездеседі. (Тайван аралында, Исландияда, 1965 жылы — АҚШ-та).
Жұқпалығы қызылшамен салыстырғавда төменірек. Иммунитеті бар анадан туылған 6 айға дейінгі балалар қызамықпен ауырмайды. Жиі мектеп жасына дейінгі балалар ауырады, баланың жынысына байланысты емес. Қызамықан кейінгі иммунитет ұзаққа созылады, тұрақты, бірақ 15-20 жылдан соң әлсірейді, сол кезде реинфецирлену болуы мүмкін
Инфекция көзі — ауру адам. Вирус инкубациялық кезеңнің өзінде бөліне бастайды, клиникалық белгілері көрінерден 7-10 күн алдын біліне бастайды. Бөртпе шыкқанан кейін 7-10 күн жұқпалы кундер деп саналады, ал туа пайда болған қызамықпен ауырған балалар 1,5-2 жыл бойына өте жұқпалы болып саналады. Туа пайда болған кемістіктері бар балаларды жатқызған хирургиялық бөлімшелердің медицина қызметкерлерінің арасында қызамық ауруы кездескенін айта кету керек. В. Д. Тимаков және В. А. Зуевтің 1977 ж. мәліметтері бойынша қызамықтың белгілері жоқ түрімен ауыратын жүкті әйелдердің эпидемиологиялық маңызы зәр, себебі оны анықтау өте қиын, сондықтан олар инфекция көзі болып саналады.
Патогенезі: тек негізгі жол — ол тыныс жолдарының шырышты қабаты. Эксперимент жасау арқылы интрадермальды жол арқылы жұғу мүмкіндігі дәлелденген. Вирус тыныс жолдарының шырышты қабатына жабысып бейімделеді, сосын иммунды жүйені тітіркендіреді, лимфоидты клетка гаперплазияға және пролиферацияға ұшырайды, лимфаденит дамиды, әсіресе қоздырғыш енген жердегі (маңындағы) лимфа түйіндер үлкейеді. Инкубациялық кезеңнен бастап вирус қанға өтеді, сосын көптеген мүшелерді зақымдайды, соның ішінде теріні. Генерализденгені вирустың дәлелденген, тек қана мұрын-жұтқыншақ шырышынан ғана бөлінген емес, ол басқа, нәжіс пен зәрден де бөліп алынған. Қан тамырының эпителийінің зақымдалу салдарынан қан тамырының өткізгіштігі артады, тіннің ісінуі болады. Вирустардың тері эпителиіне түрақгану салдарынан экзантемалар шығады. Басқа зерттеушілердің пікірі бойынша вирусемия — вирустың лимфа түйіндеріне өтуіне әкелетін біріншілік фактор деп есептейді. Қызамықта клеткалық және гуморалдық иммунитет түзіледі, вирусты нейтралдайтын Іg М класьның антиденелері — алғашқы 5-6 күндері, сосын Іg А және ІgG пайда болады.
Клиникасы. Жүре пайда болған қызамыққа мынандай кезеңдер тән: инкубациялық, продромальды, бөртпе шығу кезеңі және реконвалесценция.
Инкубациялық кезең 14-21 күнге созылады, жиі 16-18 күндей болады.
Аурудың продромында шүйде, құлақ маңындағы және мойынның артқы лимфа түйіндері үлкейеді. Қызамықтан басқа бірде бір ауруда осы топтың лимфа түйіндері ұлікеймейді. Кейбірде продромның аяғында энантема (тандайда) пайда болады. Продромда болуы мүмкін аздап дене қызуы жоғарлауы -37,1-37,5-ке дейін, мазасыздануы, шамалы катаральді белгілер болады. Бұл кезең 1-3 күнге дейін созылады.
Аурудың қызған кезінде дене қызуы 38°-қа дейін көтеріледі, катаральды белгілер күшейеді. Жеңіл коНЬюнктивит болады, жарықтан қәрку болмайды. Бөртпе алдыменен мойынға, шаш арасына шығады сосын бірнеше сағат ішінде тегіс денеге, қол-аяққа шығады. Қызамыққа тән бөртпелердің әрналасар жері — арқада, жамбаста, аяқ- қолдардың жазылатын беттері. Алақан мен табанда бөртпе болмайды. Бөртпе ұсақ — папулезді немесе ұсақ дақты, домалақ немесе сопақ шеттері тегіс 2-5мм — мөлшері, түсі ашық-қызгылт. Бөртпе сирек болады, қосылмайды. Ересек балаларда және ересектерде бөртпе қызьлша бөртпесіне ұқсайды. Кейде жәншауда болатын бөртпеге ұқсайды, бір аурудың денесіндегі бөртпелер кейбір жеріндегісі қызылшанікіне. Ол кезде диагноз қою қиындайды. Қызамықта шығатын бөртпеде терінің түсі өзгермейді. Сирек қышу сезімі болады, бөртпе 1-3 күнде жойылады. Пигментация мен кабыршақтану болмайды. Бөртпе шыққан кезде, бұрын үлкейген лимфа түйіндерімен қоса басқа да топтың лимфа түйіндері үлкейеді. Бөртпенің қарқындьлығы мен лимфа түйіндерінің ұлікею дәрежесінің арасында байланыс жоқ. Әдебиетгерде қызамық бөртпесіз өткендігі келтірілген. Ересектерде, әсіресе жас қыздар мен әйелдерде полиартрит болатыны, буындардың 1-2 апта бойы ісініп, ауратыны анықталған. Мектеп жасындағы ұл балалар аталық безінің ауруына шағымданған. Сонымен ересек балаларда және ересектерде қызамық ауырлау түрде өтеді.
Реконвалесценция кезеңінде қызамықпен ауырып кеткенін үлкейген лимфа түйіндері арқылы білуге болады, дене қызуы қалыпты, әрганопатология болмайды. Лимфаденопатия 2-3 аптада жойылады. Гемограммада өзгерістер болады — бөртпе шығу кезінде-лейкопения, нейтропения, салыстырмалы лимфоцитоз, моноцитоз, плаз-матикалық клеткалары пайда болады, СОЭ қалыпты.
Ағымы жәпе нәтижесі: Қолайлы. Бірең сараң энцефалит және энцефаломиелит жағдайлары кездеседі. Ересектерде симптомдар айқындырақ болады және олардың жалпы көңіл күйлері бұзылады. Энцефалит және менингоэнцефалиттер бөртпе шыққаннан кейін дамиды, ауру адамның дене қызуы жоғарылайды, ошақтық симптомдар менингеальды симптомдар, пайда болады, ликвәрда серозды менингиттегідей өзгеріс болады және өлім — 20-30%.
Диагноз және салыстырмалы диагноз: қызамық деп диагноз мынандай клиника болғанда қойылады — бөртпе бірден дененің барлық жерінде шығатын, әлсіз катаральды белгілер, лимфа түйіндерінің үлкеюі, лейкопения, лимфоцитоз, плазматикалық клеткалар: сонымен қоса эпидемиологиялық мәліметтер де ескеріледі.
Барлық нағыз эиидемиологиялық мәліметтер болмаса, қызамыққа диагноз қою өте қиын, себебі осындай клиника басқа да ауруларда кездеседі.
Қызылшадан ерекшелігі — қызамықта инкубациялық кезең ұзағырақ болады, катаралды белгі болмайды, коНЬюнктивит — жарықтан қәрқу, Бельский-Филатов-Көплик даңтары ауыз қуысында болмайды. Бөртпе этаппен шықпайды. Қызылшада бөртпе ірі, дақта, папулезды, бір-біріне қосылады, пигментация және қабыршақтану болады. Қызьлшада дене қызуы жоғарылайды, жалпы улану белгілері пайда болады, кейде асқынулар да болады. Қызамықта лимфа түйіндері үлкейеді.
Қызамықты митигерленген қызьлшадан айыру өте қиын, бұл кезде дене қызуы болмайды, катаральды белгілер, Бельский-Филатов-Көплик дақтары болмайды. Осы кезде эпидемиологиялық мәліметтерге көп көңіл бөлу керек — қызьшамен ауырған баламен қарым-қатынас болдыма, немесе балаға иммуноглобулин енгіздіме?
Жәншауда (скарлатина) — баспа, «от жалыны» сияқты болады, аңқасы, мұрын-ауыз үшбүрышы бозарған, тілі емізікті, терісі қызыл, майда нүктелі бөртпелер аяқ-қолдарының бүгілетін беттерінде орналасқан, үлкен қабыршақтармен қабыршақтанады, лейкоцитоз, нейтрофиллез, эозинофиллия болады.
Жұқпалы мононуклеозда — баспа болады, лимфоаденопатия өте айқын, гепатолиеналды синдром, кейде сарғаю болады, қанда лейкоцитоз, атипті мононуклеарлар.
Токсико-аллергиялық дерматоздарда болатын макулезды бөртпе қызамықта болатын бөртпеге өте ұқсас болады, бірақ сұрай келе ол бөртпе аллергиялық тудыратын заттармен байланысты шыққанын білеміз, ол — химиялық, тағамдық, дәрігерлік заттар болуы мүмкін, клиникасында аллергия белгілері, терісі қышиды, ісінеді, қанда — эозинофилия болады.
Ирсениозда да лимфа түйіндер үлкейеді, бөртпелер шығады, бірақолар «капюшон», «қолғап», «носки» сияқты орналасады, бауыр, көк бауыр ұлғаяды.
Қызамықты әсіресе энтеровирусты экзантемадан — айыру өте қиын, энтеровирусты экзантемада дақты бөртпе шығады, тері түсі өзгермеген. Бөртпе бетте, денеде, саусақтарда, алақанда орналасады, бірнеше сағат немесе бірнеше тәулікке созылады, ешқандай ізсіз жойылады. Бөртпеден басқа жалпы улану белгілері, құсу, іш ауру, бұлшық еттердің аурулары болады, дене қызуы көтеріледі. Ауру көктем-жаз айларында кездеседі. Қызамық диагнозын РТГА реакциясының көмегімен дәлелдеуге болады, қызамық вирусына қарсы антиденелердің қос сары су реакциясында титрі өседі, қанды 10 күн араға алады.
Емі: Асқынбаған кезде емі — симптоматикалық. Ауру үй жағдайында бөртпе шыққаннан 5 күнге дейін жекеленеді.
Алдын алу шаралары: Шет елдерде активті иммунизация жүргізіледі — ірі вирусты 27/3 вакцинасымен. Егуден кейін 95% адамда мұрын-жұтқыншақта және қанында антиденелер түзіледі.
АҚШ-та қызамыққа қарсы өкпе егу жүргізіледі — 15 айдан асқан балаларда, жасөспірімдерге, жыныс жасынан асқан қьіздарға және РТГА сынамасы теріс болған әйелдерге: вакцинациядан кейін 3 айға дейін жүктіліктән сақтану керек. Осындай шаралар жүргізу арқылы қызамық ауруы және туа пайда болатын қызамық шамалы да болса да азайтылған.
ЕСЕР-да 60 жылдардың соңында өзіміздің тірі қызамықтың вакцинасы табылған, бірақ оны егу туралы сұрақ әлі шешілмеген. 100% жағдайда жүктіліктің алғашқы триместірінде ұрық зақымдалатыны дәлелденген, сондықтан жүкті әйел осы уақытта қызамықпен ауырса, онда жүктілікті тоқтату (түсік жасату) керек міндетті түрде. РТГА реакциясын — иммундық статусы белгісіз, қызамық ауруымен қатынас болған жүкті әйелдерде жүргізу керек. Иммунитет дұрыс болса, онда ұрықтың зақымдалу қауіпі жоқ. Жүкті әйелдерге стандартты иммуноглобулинді алдын алу мақсатымен тиімді емес.