Қызылша ауруы туралы мәлімет

Қызылша жедел инфекция, ауа — тамшылы жолмен жұғатын, циклмен өтетін, ауыз, тыныс жолдарының, көздің шырышты кабаттарының қабынуымен, ірі дақты бөртпелермен және улану белгілерімен сипатталады. Иммунизацияға дейін қызылша балалар арасында кең таралған және ауыр түрімен өтетін ауруларға жатады.

Үш жасқа дейін балалар арасында өлім 42% болған. Егу жүргізгеннен кейін ауру сырқаулық шұғыл төмендеді, ал өлім тіпті кездеспейтін болды деп айтуға болады. Бірақ соңғы 10 жыдда қайтадан ауырғандар саны өсті, әсіресе ересек балаларда және ересек адамдар арасында. Мысалы, 1990 жылғы ҚР көрсеткіші 1,6, 1993 жылғы — 3,81, 1998 жылы —18,89 болды 100000 халық арасында.

Этиологиясы: Қызылша қоздырғышы Polinosa morbilliorum paramyxoviridae— вирусы, тұрақты антигендік қасиеттері бар. Пантропты қасиеті бар, бірақ лимфоидты, ретикулоэндөтелиалды тіндерге, тыныс жолдары асқазан-ішек жолдары және нерв жүйесі клеткаларына тандамалы әсер етеді.

Қызылша ауруы вирустың салдарынан дамитыны 1911 жылы белгілі болған (Андерсон, Гольдберг). Ғалымдар Н.Ф. Филатов, Д.И. Доброхотова, С.Д. Носов, Л.В. Быстрякова, В.Ф. Попов, И.Ж. Жаинбаев — осы аурулардың клиникалық белгілерін оқып білуде көп жұмыстар жасаған.

Қызылша вирусының құрамында бір жіпті РНК-полимераза бар. Вирустың сыртқы қабаты-липопрөтеидті мембрана. Осы мембрана-ның сырты гликөпрөтеидтермен қапталған. Оның біреуі-Н — белок гемолиз тудыратын. Қызылша вириондарының антигендері көп-сыртқы қабат антигені, ішкі белок антигендері. У-сыртқа қабатының антигены, 8-гемаагглютиннин, гемолизин, нуклеокапсид, мембраналық белок.

Қызылша вирус сыртқы ортаға сезімтал: жарық 8-10 минут әсер еткенде өледі, температура 56°С-та 30 минут ішінде өледі, 37°С тем-пературада 2 сағат ішінде өледі.

Эпидемиологиясы: Инфекция көзі тек ауру адам. Таралу жолы ауа-тамшы арқылы таралады. Егілмеген балалар өте тез жұқтырып алады. Былай барлығы қабылдағыш.

Қазіргі кезде қызылшамен 1-9 жаска дейінгі балалар сирек аурады, көбнесе осы жастан жоғары балалар аурады 68% дейін, мектеп бақшаға баратын балалар арасында ауру төмендеді: Егілген балалар дың арасында 17,8% аурады қызылшамен В.И.Покровский, В.М Болотовский 1976.

Егілген балалардың қызылшамен ауру себептері:

1. вакцинаның иммуногенділігі төмен;
2. тірі вакцинаның сериясы стандарты болмағанда;
3. көбінесе жаз мерзімінде егу жасалған балалар жиі ауырады;
4. әр түрлі себебтермен иммуноглобулин алғанда;
5. егуден кейін 1 ай ішінде бала басқа аурулармен ауырса (тұмау, желшешек) және иммунодепрессивті препараттар алғанда.

Сонымен егілген балалардың қызылшамен ауыру себептерін екіге бөлуге болады:

І.Біріншілік

2.Екіншілік

І.Біріншілік — егілген вакцинаға иммундық жауаптың болмауы;

2.Екіншілік — бар иммунитеті жоғалту.

Қызылшаға қарсы егу өте тиімді, бірақ осы ауруды толық жоя алмайды «Бустер-әсер» арқылы вакцинация кемшілігін түзетуге болады.

Патогенезі. Вирус тыныс жолдары және көз коНЬюктивасы арқылы енеді сосын қанға өтеді. Букіл инкубациялық және катаральды кезеңде, сосын бөртіп шығу кезеңінің алғашқы тәулігінде вирусемия болады, аурудың қозу кезеңінің 4-5 күндері вирус қаннан табылмайды. Инкубациялық кезеңде вирус эпителий клеткаларында және лимфа тұйіндерінде көбейеді. Вирус жайылған кезде мононуклеарларда, бадамшаларда, бауырда, көк бауырда сүйек миында үлкен көп адролы клетка түзе отырып реакацияланады. Катаральды кезеңде-инфекция кірген жерлерде қабыну болады. Қаннның толуы, ошақты ісіну және вакуолизация, эпителидің беткейлі некрозы (Бельский — Филатов дақтары).

Қызылшалық бөртпенің шығу мехнанизмі: бөртпе-тері клеткаларымен иммунокомпонетті лимфоциттер арасындагы реакция. Периваскулярлы қабыну ошақтары дамиды. Қабыну салдарынан эпидермистің деструкциялық ошақтары пайда болады- қабыршықтанады. Эритроциттердің теріге шығуы (диапездес) гемосидерияның ыдырауы салдарынан пигментация пайда болады. Өкпе және лимфа қан айналу бұзылады, аралық тіннін клеткалық ипфильтрациясы, бөлік аралық перибронхиальды дәнекер тіннін продуктивті инфильтрациялық реакциясы дамиды. Шырышты қабаттарының за-қымдалуы микробтардың еніп, көбеюіне жағдай. Сонымен қатар анергия жағдайы дамиды., аурудың алғашқы күндері-ақ Т-лимфоциттер төмендейді.

Қызылша вирусы — нейротропты. Ми клеткасында қызылшалық антигеи мен иммунокомпетәнтті лимфоциттердің өсерлесу салдарынан неврологиялық бұзылыстар болады. ОНЖ-гі өзгерістер 4 түрге бөлінеді:

1.Қызылшалық энцефалопатия — жүйке клеткасының дистрофиясы дамитын дисциркуляторлы бұзылыстар (ерте жастағы балаларда).

2. Қызылшалық энцефалит, менингоэнцефалит — бас миының және жұлынның ақ затындағы экссудативті өзгерістер және қабыну инфильтрациясы.
3. Екіншілік инфекция тудыратын, кеш қызылшадан кейінгі менингит немесе энцефалит.

Баяу кдізылша дамуы (персистирлейтін).

Клиникасы. Қызылша — циклмен өтетін ауру, төрт клиникалық кезеңі бар: инісубациялық, продромальды, бөртпе кезеңі, бөртпенің кете бастау кезеңі және асқынулы кезеңі.

Инкубациялық кезең 9-11 күн, мүмкін 7 күн немесе 17-28 күнге созьшу. Бұл кезде әр түрлі, қысқа уақыттық ауру симптомдары дамиды дене қызу аздап көтеріледі және жоғарғы тыныс жолдарының, көздің шырышты қабатының жеңіл қабынуы (коньюнктивит), 1-2 күн ғана қызылша тәрізді бөртпе шығады. Инкубациялық кезеңнің бесінші күні 50% ауруларда Браунли симптомы пайда болады-ол төменгі көз қабағының қызарып, ісінуі. Сонымен қоса іші ауырады, метеәризм, іш өтеді, бала азады. Продромальды кезең-3-4 күн (кейде 1-2 күн, кейде 6-8 күн болуы мүмкін). Жалпы улану белгілермен шырыш қабаттардың қатарынан басталады — экссудативті компонент басым болады-ринит, ларинготрахеобронхит, коНЬюнктивит. Көзден жас ағады, жарықтан қәрқу болады.

Ауыз шырышты қабаты ісінген және қызарған, сілекей көп бөлінеді. Кейбір балалардың бадамшаларында ақшыл-сұр немесе көкшіл Герман дақтарын көруге болады. Бірінші күннің соңында немесе екінші күні ауыз шырышты қабаттарында және жұмсақ таңдайда нүкте терізді геморрагиялық преэнантемаларды кәреміз. 2-3 күні Бельский-Филатов дақтары пайда болады. Бұл дақгар көп кабат-ты эпителидің дегенерацияланып, ошақтардың некроздалуы садда-рынанн пайда болады, 2-3 күн сақталынады . Сонымен қатар қатты тандайда, бадамшаларда энантемалар пайда болады-қызыл, бір-біріне қосылатын дақтар. Мұрыннан қан кету мүмкін. Кішкентай балалардың іш өтуі, ересек балаларда катты іш ауруы. Осы кезеңнің соңында 25% балаларда иектерінде, мойнында, кеудесінде ақшыл қызыл бөртпе шығады-продромальды (қысқа уақыттық бөртпе).

Бөртпе шығу кезеңі 3-4 күн, дене қызуы жоғарлайды, адинамия, тәбеті төмендейді. Қатар симптомдары күшейеді. Тамағында-көкшіл реңці гаперемия бадамшалар үлкейген, ақ жабындымен жабьшған. Тістің еттері қызарған, ісінген, жөтел, коНЬюктивит, блефароспазм.

Қызылшада бөртпе этаппен шығады, макуло-папулезді қосылып кетуі мүмкін: қышвды, бөртпеден кейін пигментация және қабыршықганып тұліеу болады. Бөртпе элементтері кейде қосылып тегіс дене қызаруы мүмкін (эритема).

Бөртпе түсі-қызғылт түстән қанық қызылға дейін. Бетте, шатта, арқада, бөртпе ашық, анық болып келеді. Жамбасқа, аяқка, шынтаққа, тізеге бөртпе соңынан шығады (3-ші күні), ал кейде мүлдем бөртпе шықпауы мүмкін.

Бөртпе варианттары-майда дақты, қосылмайтын, қосылатын есек жем сияқты, көпіршікті, геморрагиялық, пемфигоидты, көлкілдеуік тәрізді.

Бөртпенің кете бастау кезеңі-бұл кезде дене қызуы төмендейді, жалпы жағдайы, тәбеті жақсарады. Пигментация дамиды, бетте мойында, белде, денеде қабыршықтанып тұліеу болады (5-7 күнге со-зылады).

Қызылшада лимфа түйіндері зақымдалады-ісінеді, ауырады (әсіресе мойын және шүйде лимфа түйіндері) 50% балаларда көк бауыры үлкейеді.

Жүрек қан тамыр жүйесінде-тахикардия, топдар әлсірейді бұл өзгерістер катаральды кезеңде-ақ басталады. Тыныс алу жүйесі көбінесе жиі зақымдалады, өзгерістері бірінші күндері-ақ байқалады. Зәр шығару, жүйке жүйесі, ас қорыту жүйелері де бұзылады. Қызылша фаготропты инфекция-симпатикалық реттеу фазасы парасимпатикалық фазаға ауысады.

Қанда: Инкубациялық кезеңде және прдромальды кезеңде гемограммада лейкопения-нейтропения, салыстырмалы лимфоцитоз, эозинопения немесе анэозинофилия плазматикалық клеткалар болуы мүмкін. Тромбоциттер төмендейді, қан ұю уақыты баяулайды-ДВС синдромы дамиды.

Иммунограммада: Т-лимфоцитопения, цитогенетикалық өзгерістер бар лимфоциттер пайда болады (хромосомдардың стуктурасы мен саны өзгереді), РБТЛ тежеледі, Т-супрессәрлар саны азаяды, Е-лимфоциттердің антидене түзілу қабілеті күшейеді.

Қызылшаның жіктелуі

Типіне қарап-типті, атипті

Ауырлығына қарай-жеңіл, орташа, ауыр түрі

Ауыр түрі — варианттары — геморрагиялық, атаксодинамикалық, диспноикалық. Атипті түрі (митигирленген, абәртивті, симп-томсыз) 5-7% ауруларда кездеседі, олар инкубациялық кезеңінде иммуноглобулин не болмаса қанның басқа препараттарын қабылдаған. Жеңіл түрі-дене қызуы ұзақ емес, 38-38,5°С бөртпелер онда қосылмайды, бозғылт пигментация болады. Орташа ауыр түрі — 38-39°С, бас ауруы, жабысқаққ жөтел, бөртпе көп, қосылады.

Ауыр түрі гемәррагиялык варианты — сирек кездеседі, қызуы

38-39°С және оданда жоғары. Қатар симптомдары, әлсіздік, аденамия. Катаральды кезеңнің өзінде мұрыннан қан кетеді және қан құюлар болады. Бөртпе шыққанда осы белгілер күшейеді және көкшіл ренді бөртпе шығады. Осы түріндегі асқынулар бүйрек үсті безіне, миға қан құйылу, жүрек жетіспеушілігі болады.

Атаксодинамикалык түрі — өте жедел дамитын, өте ауыр түрі, 3-5 күн ішінде бала өліп кетуі мүмкін. Дене қызуы алғашында 2-3 күнде 40-41°С, әлсіз, адинамия, аяқ-қолдарының тремәры, құрысулар кейде құсу және іш өту болады. Пульс жиі, әлсіз АҚҚ төмендеген, жүрек үндері әлсіз, акроцианоз, аяқ-қолдары салқын болады. Кома дамиды. Қатар белгілері айқын емес. Кейде бұл түрінде ИТШ белгілері пайда болғанда кенегген дамуы мүмкін. Бөртпе бірінші күні бетте, денеде сирек, көкшіл. Бұл түрі сирек кездеседі, көбіне 1-2 жастағы балаларда, иммунды жүйенің дефекгісі бар, аллергиясы бар балаларда дамиды.

Диспноикалык түрі — капилярлы бронхит белгілермен өтеді, гипертермия, цианоз, ентігу өте мазасыздандыратын жөтел, соңынан көпіршікті қақырық шығады. Оггегі жетіспейді, акроцианоз, жүрек жағынан, жүйке жүйесі жағынан өзгеріс болады. Бөртпе көп емес, көкшіл ренді. Өкпеде-қәрапты дыбыс, күрғақ сырыл, түрақсыз крепитация.

Бұл түрі де сирек, иммунды жүйесіндегі дефектісі бар, аллергиясы бар балаларда дамиды. Бала өліп кетуі мүмкін.

Атипті түрлері

1. Митигирленген (атипті) қызылша. Инкубациялық кезеңі 21-24 күннен 28 күнге дейін. Продромальды кезең 1-2 күн, немесе бол-майды, дене қызуы қалыпты, катаральды белгілер әлсіз, Бельский — Филатов дағы жиі болмайды, тамағы аздап қызарған, бөртпе кезеңі қысқа, этаппен шығуы бұзылған, бөртпе көп емес, қызғылт, қосылмайды, бірең-сараң, ұсақ, орташа, дақты-түйінді. Бөртпеден кейін бозғылт пигментация болады, тұліеу болмайды.
2. Абортивтіқызылша-басында мықты өтеді бірақ 2-3 күні аурудың бөртпе жойыльш кетеді. Бөртпе ұсақ, аз, көбіне бетінде, денесінде, ал аяғында болмайды. Бөртпеден кейін әлсіз пигментация. Дене қызуы тек қана бірінші күні көтеріледі.
3. Ерте жастағы балаларда кездесетін қызылша 3-5 айға дейін сирек кездеседі, шешелері қызылшамен ауырмаған балалар ауырады.

Бастапқы кезеңі қысқа не болмаса болмайды, дене қызуы қалыпты, катаральды белгілері әлсіз, бірақ коНЬюнктивит, ринит міндетті түрде болады. Бельский-Филатов дақтары кейде болуы мүмкін.

Тамағыңда аздап гипермия, бронхит, катаральды белгілері әлсіз және дене қызуы онша жоғары емес болмағанмен жалпы улану симптомдары кездеседі — әлсіздік, тәбеті төмендейді, құсады, іші өтеді. Бөртпе 2 күн шығады, дене қызуы көтеріледі, этаптылығы бұзылады, бөртпе сирек. Бөртпе шыққан кезде басқада әргандарда өзгерістер болады. Құрысулар, менингеальды белгілер болуы мүмкін. Бөртпе шығу кезінен бастап асқынулар жиі болады. Пневмония, отит, стоматит. Бөртпеден кейін пигментация болады 7-15 күн. Тұліеу болмайды.

Сонымен бұл балаларда қызылша жалпы улану белгілеріменен және ерте асқынулардың дамуымен сипатталады.

Қызылша басқа инфекциялармен бірге өткенде екі ауру да өтеді ол кезде көп жағдай екінші инфекцияның қосьшған уақытына бай-ланысты. Екеуі бірге басталса, онда бір инфекция басым өтеді.

Кызылшамен жәншау (скарлатина)

Инқубациялық кезең ұзарады, бөртпе кезеңі ұзарады немесе қысқарады. Бөртпе аралас — қызылшалы бөртпе, жәншауда шыға-тын бөртпемен бірге шығады.

Көп балаларда — некротикалық баспа, стоматит, пневмониялар, іріңці отит, плеврит, септикөпиемия даму мүмкін.

Қызылша мен кул ауруы

Қызылшаның продромальды кезеңінде-ақ ауыр дифтериялық круп дамуы мүмкін.

Қызылша мен көкжөтел

Бронхтар мен тінінде ауыр некротикалық және іріңдіабсцессті процесстер дамиды.

Қызылша мен желшешек

Теріде гангренозды өзгерістер болады.

Кызылша мен туберкулез

Туберкулез процесс жайылып, менингит даму қауіптілігі бар.

Ересектерде болатын қызылша — жалпы улану симптомдары айқын орталық жүйке жүйесінің зақымдалу белгілері басым болады — бас ауру, құсу, адинамия 1,8% адамдарда менингоэнцефалит дамиды.

1. Егілген балаларда кездесетін қызылша екі түрде өтеді, егу жасалған уақытта 3-10 күн жыл өткесін, иммунитеті жойылады, сонда ауру жеңіл түрде не болмаса атипті түрде өтеді.
2. Егуден кейін иммунитет пайда болмаса қызылша типті түрде, орташа ауырлықта өтеді. Ешқандай айырмашылығы жоқ егілмеген балалармен салыстырғанда.

Диагноз қою-клиникалық эпидемиологиялық мәліметтерге қарап қоюға болады. Лабораториялық зерттеулер атипті түрлерін антауға керек. Серологриялық зерттеу жүргізеді (қос сары реакцияла-ры, антиденелердің титрі өседі).

Салыстырмалы диагностика — продрома ЖРВИ мен (АВИ, па-рагрипп), экзантемамен өтетін аурулармен (жәншау қызамық, иер-синиоз, энтеровирусты инфекция, аллергиялармен), стационарға жатқызылады тек ауру түрімен ауырғандар және асқынулары бар, тағыда балалар жабық мекемелерден. Басқа жағдайларда аурулар үйінде емделеді.

Емдеу тәсілдері — төсектік режим, көп су ішу, теріні ауыз қуысын таза ұстау (шаю). Антибиотиктерді мынандай жағдайларда беру керек 3 жасқа дейінгі балаларға, орташа және ауыр түрімен ауырғанда, қосымша жедел және созылмалы аурулары бар балаларға, ұзақ жиі ауыратын балаларға, қызылшалық ларингит болғанда.

Басқа балаларға бактериальды асқынулар болғанда береді.

Алдын алу.

Алдын алу шартары жағдайдан тұрады:

І.дені сау балаларды өсіруден;

2.балалар коллективте қызылшаны әкелмес алдын алу шаралары;

З.өкпе шаралары;

Дені сау балаларды өсіру үшін оларды дұрыс тамақтандырып және шынықтыру.

Балалар коллективінде қызылша пайда болмас үшін ауырғандарға ерте диагноз қойып, оларды жекешелендіру (4-5 күн бөртпе басталғаннан, асқынған жағдайда-12 күнге дейін); СЭС-ке хабарландыру беру; контактде болған ауырмаған 9 жасқа дейінгі балаларды карантинге отырғызу 8 күннен бастап 17-21 күнге дейін (ұзақ — иммуноглобулин алғандар).

Спецификалық егіледі балалар 12 айыінда.

Кейбіреулерінде 6-күннен 18 күнгедейін өкпе егуге қарсы реакция болуы мүмкін: дене қызуы көтеріледі, жоғары тыныс жолдарының қатары, коНЬюнктивит осы белгілер 2-3 күнге созылады. Осындай балалар жұқпалы емес. 6-7 жасында ревакцинация жасалады. Қызылшаның ошағында қатынаста болғандар (ауырмағандар, өкпе егілмеген, не болмаса егу туралы хабар жоқ) — инкубациялық кезеңнің 5 күніне дейін егіледі (балабақша, мектеп, орталық оқу мекемелер).