Жаңа білім беру реформалары арнасындағы креативті технологиялар

Мақалада жоғары тілдік білім беруді жаңғырту жағдайында креативті технологияларды пайдалану мәселесі ашылады. Уақыт талабы бойынша оқытудың креативті технологиялары сияқты жаңа, инновациялық әдістемелік шешімдерге көшу қажет болды, олар педагогикалық үдерістің мәселелерін шешуде шығармашылық және жасампаздық тәсілдерге алып келеді, оның барысында тұлғаның мүдделері мен құндылығы оқу қызметін ұйымдастырудың басым бөлігі болып табылады. Креативті технологиялар білім алушылардың оқу басында байқалатын пәнге деген қызығушылығы мықты әрі тұрақты болуына, сондай-ақ олардың шығармашылық ойлауы мен дербестігін дамытуға ықпал етеді. Креативті технологиялар білім алушыларға мықты және терең білім алуға, оларды пайдалана білуге, сондай-ақ болашақта өз кәсіби қызметі барысында оларды өз бетінше алуға көмектеседі.

Әлеуметтік, экономикалық және саяси сипаттағы өзгерістер, бүкіл әлемде, сондай-ақ біздің елімізде әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу, Қазақстанның Болон декларациясына қол қоюы жалпы жоғары білім беру жүйесін әрі қарай жаңғырту міндетін қойды.

Білім беру жүйесіндегі заманауи үрдістер туралы Г. К. Селевконың «білім беру технологияларының энциклопедиясы» кітабында айтылған, онда соңғы он-жиырма жылда әлемнің ең дамыған елдерінің білім беру жүйесі жасаған жаңа кезеңге көшу туралы айтылған [1, 6]. Автор келесі өзгерістерді атап көрсетеді:

білім берудің басым мақсаты ретінде «білімге, шеберлікке және дағдыларға» деген көзқарас қайта қаралды; бірінші жоспарға ойлау, шығармашылық, жеке тұлғаның құзыреттілігі құндылықтары шығады.;
білім беру мазмұнына дәстүрлі тәсілдерден-қоғамның уақытша даму деңгейіне сай құзыреттілік тәсілге көшу;
білім беру мақсаттарының иерархиясы қайта қаралды: оқытудың интегративті мақсаттары пәндік, іс-әрекеттік тәсіл құзіретті;
білім беру құндылықтары мен мағынасы: «сіз үйрену және жаңғырту керек емес…», ал » біз сізге игеруге және қолдануға көмектесеміз…»;
педагогикалық қарым — қатынас сипаты: авторитаризм ынтымақтастық орнынан, «жоғарыдан» білім алу-таным мен іс-әрекеттегі әріптестікке жол береді».
Білім беру реформасы шет тілдерін оқытудың теориясы мен практикасы саласында жаңа зерттеулерге, білім беру процесіне заманауи білім беру және ақпараттық технологияларды әзірлеумен және енгізумен байланысты оқыту мен тәрбиелеудің инновациялық, нысандары мен әдістерін іздестіруге алып келеді. Студенттердің білімін іздеу және игеру процесі шынайы өмірге жақын болуы үшін, олардың «білімге деген сұранысы» пайда болуы үшін оларды шешім қабылдау қажеттілігіне байланысты оқу проблемаларымен кездестіру қажет. «Оқу процесін құру соңғы зияткерлік есептер жүйесі және оларды шешу тәсілдері ретінде студенттердің шет тілін оқытуда танымдық және коммуникативтік белсенділігін арттырады». [2, 31-38] жаңа әдістер мен технологияларды пайдалану оқу процесінің тиімділігін қамтамасыз етеді және уақытты үнемдеуге, білім алушы мен білім алушының, сондай-ақ білім алушылардың өзара тығыз ынтымақтастығына, олардың шығармашылық әлеуетін ашуға, өз көзқарасын білдіру және дәлелдеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Білім алушы үшін ол жеке маңызды ретінде қабылдайтын білім ғана құнды болады, яғни ол оны сезінуі және тәжірибеде сезінуі тиіс және тек сонда ғана ол оның өмірлік тәжірибесіне айналады. Білім алушы оқу процесінде оқытылған барлық нәрселерді меңгермейді, ал оның жеке тәжірибесінің құрамына кіретін нәрселерді меңгермейді. Сондықтан оқытуды ұйымдастыру

жеке өмірлік тәжірибені өзектендіру кезінде ғана тиімді.

Оқыту технологиясы-оқыту әдісін іс жүзінде қолдануды, жаңа білім мен іскерлікті алу үшін емес, одан әрі білім алушылардың осы білімдерді қолдануы үшін болжайды.

Оқыту технологиясы-бұл дидактикалық процестің ғылыми негізделген жобасын іске асыратын және оқытудың дәстүрлі тәсілдеріне қарағанда тиімділіктің, сенімділіктің және нәтиженің кепілділігінің анағұрлым жоғары дәрежесіне ие заң жүзінде педагогикалық қызмет.

Педагогикалық технология, білім беру технологиясы, оқыту технологиясы ұғымдары педагогикалық әдебиетте әр түрлі мақсатта қолданылады. Егер педагогикалық технология білім беру, оқыту және тәрбиелеу үдерістерін қамти отырып, өзінің мәні бойынша едәуір кеңірек болса, онда білім беру технологиясы негізінен білім беру мекемелерімен айналысады, ал оқыту технологиясы білім беру процесінде білім алушы мен білім алушының қызметімен айналысады.

Шет тілін оқыту әдістемесінде білім беру технологияларын шет тілді коммуникативтік құзыреттілікті дамытуды тілді оқытудың мақсаты ретінде қамтамасыз ететін оқыту процесі субъектілерінің өзара байланысты қызметінің жиынтығы ретінде қарастыру керек. Білім беру технологиялары негізгі идея, жетекші фактор, тәсіл, әдіс, оқыту мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ететін құралдар бойынша бөлінеді. Педагогикалық және әдістемелік әдебиетте в. Г. Гульчевская, Г. К. Селевко, В. Т. Фоменко, Т. И. Шамова, Т. М. Давыденко технологияларын жіктеу бар. Мысалы, проблемалы оқыту технологиялары, ойын, коммуникативтік, креативті, ақпараттық (компьютерлік) технологиялар және т.б. технологияның барлық осы түрлерінің құндылығы, олар оқытуда жеке тұлғаға бағытталған тәсілді іске асыруға көмектеседі, оқушылардың қабілеттері мен бейімділігін ескере отырып, оқытуды дараландыру мен саралауды қамтамасыз етеді, олардың танымдық қызметін жандандыруға көмектеседі.

«Технология» термині грек тілінен аударғанда «өнер туралы ғылым» teshnе – «өнер», «шеберлік»; lоgоs – «сөз», «оқу»дегенді білдіреді. «Технология» ұғымы компьютерлік техниканы дамытумен және жаңа компьютерлік технологияларды енгізумен бірге педагогикалық, әдістемелік және психологиялық әдебиеттерге келді деп есептеледі. Мәселен, кейбір әдіскерлер оқыту технологиясының инновациялық рөлін мойындай отырып, инновациялар қатарына жаңа техниканы кешенді пайдалануды және білім беру практикасын оның тиімділігін арттыру жолында қайта құруды жүзеге асыратын жаңашылдықтарды ғана жатқызады деп пайымдайды.

Алайда бұл ұғым педагогикаға өндірістік саладан келді, өйткені көне заманнан бері оқу процесінде операциялардың қайталануын назарға ала отырып, «технологиялық» тәсілдерді қолдана бастады. Сондай-ақ, бірінші ғылыми педагогикалық технологияны Ян Амос Коменский (1592-1670) жасағандығы көпшілік мойындалды, ол технологияны пайдалану оң нәтиженің кепілі болып табылатындығын анықтады. Ол өз жолын «дидактикалық машина» деп атады.

Бүгінгі күні педагогикалық технологиялар ретінде «алдын ала жобаланған педагогикалық үдерісті іс жүзінде жоспарлы және дәйекті түрде іске асыру» оқу міндеттерін шешуге бағытталған педагогтің жүйелі іс-қимыл жүйесін қарастырады.

Проблемалы оқыту технологиясы 20-30 жж.кеңестік және шетелдік мектепте кең таралды. Проблемалық оқыту 1894 жылы Чикагода оқу жоспары ойын және еңбек қызметімен ауыстырылған тәжірибелі мектепті құрған Д. Дьюидің теориялық ережелеріне негізделеді. Оқу, есеп, хат сабақтар балалардың физиологиялық жетілуіне қарай пайда болған инстинкт-қажеттіліктеріне байланысты ғана жүргізілді. Кейіннен шығармашылық, шығармашылық ойлау және проблемалық оқыту саласындағы психологиялық-педагогикалық зерттеулер проблемалық оқытудың жалпы технологиясын жасауға мүмкіндік берді [1].

ХХ ғасырдың 60-шы жылдарында АҚШ пен Англияда педагогикалық ғылымда арнайы бағыт – педагогикалық технология пайда болды және қазіргі уақытта әлемнің барлық елдерінде дерлік таралды. Бір жағынан, оқыту технологиясы – бұл оқу ақпаратын өңдеу, ұсыну, өзгерту және ұсыну әдістері мен құралдарының жиынтығы, ал екінші жағынан – қажетті техникалық немесе ақпараттық құралдарды пайдалана отырып, оқыту процесінде оқытушының студенттерге әсер ету тәсілдері туралы ғылым.

ХХ ғасырдың 70-90 жылдары педагогикалық әдебиетте «оқытудың белсенді әдістері»термині кеңінен қолданылды. Бұл оқытуды ұйымдастырудың проблемалық, іздеу әдістері, іскерлік ойындар, тренингтер, топтық пікірталастар және т.б. жататын әдістері мен формалары болды.

ХХ ғасырдың 90-шы жылдарында бизнес-қоғамдастықта шетелдік түбірімен креативті сөз және оның туындылары креативті, креативші, креатив пайда болды. «Креатив» сөзі орыс тіліне жарнама саласынан калька ретінде ағылшын тілінен «creative» – шығармашылық, шығармашылық. Креативті [ағыл. Creative шығармашылық < лат. Creatio (creationis) жасау] — жасампаз, шығармашылық, жаңа ізденіспен және жасаумен ерекшеленетін.

Осы кезеңде өзге тілді білім берудің жоғарыда аталған барлық талаптарына сәйкес келетін шет тілін оқытудың перспективалы технологиялары қатарына рефлексивті өзін-өзі бағалау құралы ретінде қарастырылатын креативті технологиялар болып табылады, ол білім алушының нәтижелі оқу іс-әрекетіне ықпал етеді. Креативті технологиялар білім алушыларды сабақ уақытында ғана емес, өмір бойы тіл мен мәдениетті өз бетімен үйренуге дайындайды, өйткені үздіксіз тілдік білім беру үшін жағдай жасайды.

Осылайша, уақыт талабы бойынша оқытудың креативті технологиялары сияқты жаңа, инновациялық әдістемелік шешімдерге көшу қажет болды, олар педагогикалық үдерістің мәселелерін шешуде шығармашылық және жасампаздық тәсілдерге алып келеді, оның барысында тұлғаның мүдделері мен құндылығы оқу қызметін ұйымдастырудың басым бөлігі болып табылады. Креативтілік-таңқалу және тану қабілеті, стандартты емес жағдайларда шешім таба білу қабілеті, жаңасын ашуға ұмтылу және өз тәжірибесін терең ұғыну қабілеті [6, 36-38].