Жаһандану жағдайында Қазақстандағы ұлттық идея келешектерi

Қазiргi уақыттағы әлемдiк даму негiздерiнiң ғаламдық тұрақсыздығы кезеңiнде Қазақстан үшiн өз жолын айқындау, ел аумағында тұратын барлық халықтардың рухани бiрiгуi проблемасы барған сайын көкейкестi сипат алып отыр. Елiмiздегi ұлттық идея жөнiндегi пiкiрталастың бастамашысы – Қазақстан президентi Н. Ә. Назарбаев. Елбасы жалпы ұлттық идеяны бағалай келiп, мемлекет басшысы оның негiзгi мазмұнындағы Республиканың барлық этностарының достығын, теңдiгi мен тең құқұқтылығын негiздедi.

Н. Ә. Назарбаев ұлттық идеяның бес негiзгi ұстанымын белгiледi. «Бiрiншi – барлық этностардың теңдiгi. Екiншi – ұлттық сәйкестiк, ана тiлiнде сөйлесуге ұмтылыс, ұлттық мәдениет пен дәстүрдi дамыту. Үшiншi – дiни сәйкестiк. Әркiм жанына жақын дiндi ұстанатын болсын. Төртiншi – заңға бағынушылық, адам заңды бұзғанға дейiн азат. Бесiншi ұстаным ретiнде ол орташа тапты қолдауды атады. Қазақстанның ұлттық идеясының жүйелi негiзi «Қазақстан–2030» стратегиясында: «ұлттық бiрлiкке, әлеуметтiк әдiлетке, тұрғындардың экономикалық әл-ауқатына негiзделген тәуелсiз, гүлденген және саяси тұрақты мемлекет құру», деп белгiленген болатын.

Қазақстан ұлттық идеологиясының базалық ұстанымдарын қалыптастыру басты бағыттарды және мемлекет дамуының бағдарларын бұдан ары қарай да анықтауға мүмкiндiк жасайды, олай болса қоғамның барлық этникалық, әлеуметтiк және әртүрлi жастағы топтары өкiлдерiнiң күшiн ортақ мақсатқа бiрiктiруге мүмкiндiк туады. Бұл мақсат – Қазақстанның гүлденуiне және өсiпөркендеуiне қол жеткiзу. Сонымен қатар Қазақстанның ұлттық идеологиясы бүгiнгi күннiң ерекшелiктерiне ғана емес, сонымен қатар мемлекеттiң тарихи дәстүрiне де негiзделуi керек дегенмен келiспеуге болмайды.Бiрақ дәстүр мен жаңалықты қоғамдық даму бағдарламаларына қалай жарасымды етiп лайықтауға болады?

Бұған жауап беру үшiн Қазақстан қоғамы дамуының әртүрлi кезеңiндегi ұлттық идеяны қалыптастыру әрекетiне талдау жасап көрейiк. ХХ ғасырдың 80-жылдарының соңындағы қазақтардың ұлттық идеясы деп шартты түрде: «Бостандық», «Тәуелсiздiк», «Ұлттық теңдiк» деген ұрандарды атауға болады. Бұл реттегi бiздiң ойларымызды ҚР ҰҒА академигi, философия ғылымдарының докторы, профессор Ғарифолла Есiм маңызды деген мына мәселелермен толықтырады. «Әрине, тәуелсiздiк философиясы рух тәуелсiздiгiмен анықталмақ. Менiң түсiнiгiмде халықтың рух тәуелсiздiгi – ұлттық мемлекетке қатысты. Бiздер, яғни қазақстандықтар, рухани тәуелсiздiгiмiздiң көрiнiсi саяси еркiндiгiмiздi мемлекетке келiсiм түрiнде өткiздiк. Сол үшiн бiздi мемлекет қорғауға, өмiр сүруге жағдайлар жасауға мiндеттi. Бiрақ осы келiсiмдi мемлекет қалай атқарып отыр, оны бiз қалай түсiнiп күн көрiп жатырмыз, оның бәрi проблемалар. Проблема бар жерде айтыс бар, тартыс бар, шындық бар, жалған айту да бар, бәрi де болмақ, себебi, өмiр сүру қиын, ал ұлт, халық, мемлекет болып, мынау додаға түскен ӨӨI ғасырда өмiр сүру қиынның қиыны, алайда Асан қайғы анықтап берген Жерұйық – Қазақстанға иелiгiмiз тек бiздiң ғана емес, ұрпақтар қамы екенiн сезiнiп, соған сай қаракетiмiз болса екен деген игi үмiт сөнбесе екен». Ұзақ уақыт бойы қазақстандық жалпыұлттық идея ретiнде тәуелсiз мемлекет құру мақсаты қызмет атқарып келдi.

Алайда осы мақсатқа жете салысымен, Қазақстан қоғамы дамуының бағдарын iздестiру проблемасы қайтадан көкейтестi мәселеге айналды. Тәуелсiз Қазақстан мемлекетi құрылған сәттен бастап ұлттық идея қалыптастыру проблемасы төңiрегiндегi пiкiрталастардың қаншалықты өткiр әрi мағыналы болғанын еске түсiрейiк. Сонымен 90-шы жылдары ұлттық идея тиiмдi мемлекет құру болды, кеңiрек айтқанда – тәуелсiздiк идеясы. Бұл ой «Тәуелсiз мемлекет ретiндегi Қазақстанның қалыптасуы мен дамуы стратегиясы» және «Қоғамның идеялық бiрлiгi – Қазақстан дамуының шарты» секiлдi маңызды құжаттарда көрiнiс тапты.Бұларда ел дамуының қазақстандық отаншылдық идеясы, халықтың құқықтық мәдениет, әлеуметтiк серiктестiк идеясы секiлдi басым бағыттар анықталды. Ұлттық идеяны iздестiру бағытындағы маңызды қадамдардың бiрi «Қазақстан Республикасындағы тарихи танымның қалыптасу концепциясы» болды. Бұл құжат бойынша, қазақстандық отаншылдықты тәрбиелеудiң негiзiне Қазақстан халқының бiрлiгi мен тұтастығы идеясы айналуға тиiс болды. Белсендi экономикалық реформалар кезеңiндегi мемлекет пен Қазақстан қоғамының басты мiндетi кедейшiлiкпен және жұмыссыздықпен күрес болды. Ақырында 90-шы жылдардың ортасында пiкiрталас бағыты бiрiктiрушi интеграциялық идея жағына қарай ауысты. Еуразиялық интеграцияның негiзiн қалау Қазақстан ұлттық идеясын айқындау жолындағы маңызды қадам болған секiлдi.Мемлекет басшысының ұлттық идея түрiн одан әрi айқындаудың негiзгi бағыттарын қалыптастыруы қазақстандық ұлттық идеяны iздеудiң белгiленген жолдарының қисынды жалғасы болды.

Бұл идея бүгiнгi күнге дейiн өз маңызын жойған жоқ. – ұлттық рухты сақтау үшiн басты нәрсе – сыртқы жауды iздеу емес, өзiндiк ұлттық болмысты дамыту; – бiздiң тұйық емес, керiсiнше, өте үлкен ғаламдық қоғамда өмiр сүретiнiмiздi түсiнуiмiз керек. Барлық басты қауiп пен ұлттық таным үшiн қатер осы ғаламдық қоғамнан төнедi; – өз «этностығын» сақтау, ұлттығын сақтау – қазақтардың ғана проблемасы емес. Бұл – елдегi қоныстанған барлық ұлт топтарының проблемасы. Қазақстан президентi мәлiмдеген ұлттық идеяны қалыптастыру жолы азаматтық және этномәдени ұлт ұстанымына негiзделген Қазақстан қоғамының көп этностығынан бастау алады. Мемлекет басшысының бұл қағидасы ондаған жылдар бойы дамып, жаңа мазмұнмен байыды, оны қолдаушылар қатары арта түстi. Алайда елiмiз дамуының басты бағыттары туралы пiкiрталас осымен бiржолата аяқталды деуге болмайды. Керiсiнше, Қазақстан қуатты тәуелсiз мемлекет болған бүгiнгi күнi де қазақстандық ұлттық идеологияны қалыптастыру мәселесi көкейкестiлiгiн жоғалтқан жоқ. Елдi дамудың сапалы жаңа деңгейiне шығаратын жаңа басымдықтарды, ұлттық идеяны iздестiру әлi жүрiп жатыр. Сонымен қатар қазiргi уақытта ұзақ мерзiмдiк ұлттық идеологияны айқындаудың қажеттiлiгi туды. Жалпы бұл мәселе ТМД елдерiнiң көбiсiнде ортақ. Өйткенi кеңестiк кезеңнен кейiнгi кеңiстiктегi республикалардың жас саяси жүйесiндегi құнды бағдарлардың мемлекет құрудағы көкейкестiлiгi арта түсуде. Ұлттық идеология негiздерiнiң ұзақ мерзiмге бағытталуы қоғамды әлеуметтiк тұрғыда бiрiктiру үшiн қолайлы жағдай қалыптастыратыны айдан анық. Сонымен қатар жаңа құндылықтар мен рухани бағдарлар iздестiрудi елемеу iшкi ширығуды және билiк пен қоғам арасындағы бөлiну мен түсiнiспеушiлiктi арттыра түсетiнi белгiлi.

Тұрғындарға реформаның түсiнiктi идеологиялық ұстанымын ұсына алмаушылық қоғамның мемлекеттiң қайта құруларын «толық түсiнбеушiлiгiн» тудырады. Билiк бос қалдырған идеологиялық кеңiстiк iшкi немесе сыртқы бүлдiргiш күштер оны өз ықпалын тарататын алаңға айналуы мүмкiн. Қазiргi уақытта Қазақстан басшылығының көңiлi билiктiң ХХI ғасырға бағытталған қайта құруларын идеологиялық тұрғыда негiздейтiн «ұлт мiндетiн» қалыптастыру қажеттiлiгiне ауған. Кең мағынасында бұл – «қазақстандық отансүйгiштiктiң» мiндетi. Мемлекет пен қоғам үшiн «Ұлт мiндетi» – әлемдiк қатым-қатынастағы өзiнiң орны мен рөлiн айқындау. Ұлттық идеологияның негiзгi құрамдас бөлiктерiн iздестiру қашанда да көптеген проблема мен қиындыққа толы болады.

Бұл турасындағы ойларымызды алашшыл жазушы Жүсiпбек Аймауытовтың сол кездегi төмендегi мына жазбалары қуаттайды. «Ақтығында айтпағым: оқығандар өзiн-өзi тәрбие қылу керек. Қара халықтан жиренбей, жақын жүрiп, сырласып, мұң-мұқтажымен таныс болып, өзi ұлтын сүюге, халыққа өзiн сүйгiзуге жињат қылуы керек. Естерiңiзде болсын: қара халықтың мәдениеттi болуынан мәдениеттi кiсiнiң қазақ болуы қиын, баласына осы бастан ұлт рухын сiңiрiп, қазақ өмiрiне жақындатып, тәрбиелеу керек. Орыс тәрбиесiн алған бала ұлт қызметкерi бола алмайды. Қазаққа аюдай ақырған шенеунiк табылу оңай; ерiнбей-жалықпай, бақырмай, шақырмай iс бiтiретiн, терiсi қалың, көнбiс, табанды кызметкер табылу қиын. Қазаққа зор кеуде ақсүйектiң, ақша жегiш жалтырауық шенеунiктiң, сұлу сөздi, құрғақ бектiң керегi жоқ; адал күшiмен өгiздей өрге сүйрейтiн жұмысшы керек. Сол жұмысшыоқығандар. Бекерге кеткен сағат, босқа өткiзген минут – ұлт iсiне зор шығын. Оқығандар! Уақыттан тыныштық iздейтiн, қызық қуатын уақыт емес, қызмет қылатын, еңбек сiңiретiн уақыт. Ойлаңыздар: халық бiз үшiн емес, бiз халық үшiн туғанмыз, олай болса, мойнымызда халықтың зор борышы, ауыр жүгi жатыр [2].

Бүгiнгi ғаламдану жағдайындағы Қазақстан алдында тұрған ең маңызды мiндет – елге тән даму ерекшелiктерiн мiнсiз саяси үлгi құрудың бүкiлдүниежүзiлiк трендтерiмен ұштастыру. Қазақстан «ұлт мiндетiн» iздестiру мәселесiнде қазiргi саяси жүйелердi басшылыққа алуы тиiс пе, әлде Республиканың ұлттық болмысына сүйенiп, өз дәстүрi мен ерекшелiктерiн басшылыққа алуы қажет пе? Қазақ этносы мен Қазақстан аумағындағы тұрып жатқан басқа халық өкiлдерiнiң әлеуметтiк-мәдени бiртұтастығына қалайша қол жеткiзуге болады? Бұл сұрақтардың жауабы тұтастай қазақстандық ұлтқа арналған ортақ құнды бағдарлар құруды қажетсiнедi.

Қазақстанға арналған ұлттық идеология құру көптеген маңызды мәселелерге жауап iздеуден тұрады. Мәселен, Қазақстан тұрғындарын саяси ұлт ретiнде белгiлеуге арналған объективтi алғышарттар бар ма? Елiмiздiң болашақтағы даму жолдарын анықтау бұл сұрақтың жауабын берiп қана қоймайды, оның өткенiн түсiнуге де жағдай жасайды. Қазақстандық қоғам үшiн ұлттық саясат ауқымындағы басты сұрақ Қазақстанда қалыптасатын ұлттың сипаты мәселесi болып отыр. Бұл арадағы өтетiн шектеу сызығы: ұлттық азшылық түрiндегi этникалық қазақ ұлты және саяси ұлт – этникалық қауымдастық ретiндегi азаматтастық. Қазiргi кезде елiмiз басшылығы ұлтты – француз ұлты үлгiсiндегi саяси қауымдастық ретiндегi азаматтастық мемлекеттi қалыптастыруға ұмтылуда.Бiртұтас тiлдiк саясат, мемлекеттiң ұлттық азшылықпен қатынасын реттеу, азаматтық құндылықтардың этностық құндылықтан артықшылығын қалыптастыру мiндеттерi осыдан бастау алады.

Бұл маңызды мiндеттердi қандай жолмен табысты шешуге болады? Мұндай бiрнеше бағытты белгiлеуге болады: – Қазақстанның экономикалық және саяси саласын жаңарту; – тиiмдi әлеуметтiк саясат; – денсаулық сақтау және бiлiм беру қызметi деңгейiн көтеру; – демографиялық проблемаларды шешу, тұрғындар санын арттыру; – этникалық тепе-теңдiктi қолдау және миграция проблемасына бақылауды күшейту; – iшкi және аймақтық қауiпсiздiктiң қажеттi деңгейiн қолдау; – қазақстандықтардың материалдық және рухани дамуына көмектесуге бағытталған әлеуметтiк бағдарланған бағдарламаларды жүзеге асыру; – ауылды қайта түлету; – Қазақстан халқы өкiлдерiнiң өз мәдениетiн, тiлiн, әдебиетiн, тарихи отандарымен байланысын дамыту. Ұлттық идеология негiздерiн қалыптастыру қазақстандық қоғамның iшкi дамуына ғана қызмет етпей, сонымен қатар халықаралық ауқымдағы Қазақстанның жақсы және тартымды бейнесiн қалыптастыруға көмектесуi, мемлекеттiң ғаламдық және аймақтық деңгейдегi интеграциялануына жағдай жасау. Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә.Назарбаевтың елiмiздiң әлемнiң бәсекеге қабiлеттi елу елiнiң қатарына енуi бойынша стратегиялық бағдарламасының жүзеге асуы, республикамыздың барша халқының қоғамымыздың әлеуметтiк-экономикалық өмiрiнiң түгел саласын жаңарту жолында белсендi де саналы қатысуын талап етiп отырғаны анық. Мемлекеттi саяси-экономикалық тұрғыда жедел жаңарту жолындағы бiрқатар мемлекеттердiң (Жапония, Германия, Сингапур) тәжiрибесi халықтың басым бөлiгi жаңарту саясатын саналы түрде қолдаған уақытта бұл мақсат, қандай қиындықтар кезiкпесiн оның мүмкiн болатындығын көрсетiп отыр.

Елдi әлеуметтiк-экономикалық тұрғыда жаңарту iсiнiң жылдам жылжуының аса маңызды факторы – халықтың патриотизмi болып табылады. Алайда, «әлеуметтiк және рухани күйзелiс» пен экономикалық дағдарысты бастан өткерген елiмiзде қазақстандық патриотизмдi қалыптастыру және оны әрi қарай дамыту проблемасы айтарлықтай өткiр болып тұрғаны шындық. Бұл мәселе, шындап келгенде, тiл саласын айтпағанда тiптi көп талқылана берiлмейдi де. Халықты патриоттық тұрғыда тәрбиелеудi қалыптастыру мен оны дамыта түсудiң тиiмдi жүйесiн құру қазiргi таңда өзектi мәселеге айналған. Осы орайда бұл мiндеттiң оң шешiлуiне Қазақстан Президентi Н.Ә.Назарбаевтың елiмiздiң әлемнiң бәсекеге қабiлеттi мемлекеттерiнiң қатарына қосылу стратегиясының жүзеге асырылуы өзiндiк септiгiн тигiзбек. Қазақстан халқын патриоттық тұрғыда тәрбиелеу Ел Президентi Н.Ә.Назарбаев анықтап берген әлеуметтiк саясаттың басымдығы ретiнде және патриоттық тәрбиелеудiң тиiмдi жүйесiн құруға қол ұшын беру мақсатында жүзеге асырылып келедi.

Қазiргi уақытта патриоттық тәрбиелеу мәселесi азды-көптi болса да мектеп қабырғасы мен жастар ортасында назарға алынып, жұмыс жүргiзiлiп отыр. Бiр қуанарлығы соңғы жылдары республикамызда бiлiм беру саласында патриоттық тәрбиелеу жүйесiн жолға қою iсi қолға алынды. Балалар Қазақстан Республикасының мемлекеттiк рәмiздерi мен әнұранын, республика аумағында тұрып жатқан халықтардың тарихы мен дәстүрiн алғаш дәл осы мектеп, мектепке дейiнгi мекемелер қабырғасында тани бастайды. Бүгiнде мемлекеттiк жастар саясаты шеңберiнде жастарды патриоттық тәрбиелеу саласындағы бағдарламаның жүзеге асырылуы басталды. Аталған бағдарлама негiзiнен бiлiм беру жүйесiне, ең алдымен орта бiлiмге бағыт алған. Жоғарғы бiлiм саласындағы патриоттық тәрбиелеу мәселесiне аз көңiл бөлiнген. ;кiнiшке қарай, бағдарламада халықты патриоттық тәрбиелеуде үкiметтiк емес ұйымдардың қатысу мүмкiндiктерi аз ескерiлген, басымдық жастар ұйымдарына берiлiп отыр. Ал ересек азаматтар арасында мұндай жұмыс жасалу керектiгi ешбiр деңгейде көрiнiс таппайды. Отбасындағы тәрбие проблемасы қазiргi таңдағы патриоттық тәрбиелеу iсiндегi «әлсiз буынға» айналып отыр. Төменде осы проблемаларға толығырақ тоқталып өтпекпiз. Патриотизм түсiнiгi мен оның мәнi.

Патриотизм түсiнiгi және оның мазмұны, бiр жағынан алғанда, аса қарапайым болғанымен, екiншi жағынан алғанда, оның қамтитын саласы кең, кейде тiптi қарама қайшы мағынадағы ұғымдарды қамтыған. Мысалы, сүйiспеншiлiк пен жеккөрушiлiк. Ең кең тараған анықтамаларға тоқталсақ. Патриотизм (грек сөзiнен: patriotes – отандас, жерлес, patris – отан) өз отаныңа, туған жерiңе деген махаббат, өз халқыңа адалдық дегендi ұғындырады. Патриотизм түрлi тарихи кезеңдерде түрлiше әлеуметтiк мазмұнға ие болған. Патриотизмге тән деген белгiлер – ол өзiңнiң тарихи отаның үшiн мақтаныш, өз мемлекетiңе деген сүйiспеншiлiкпен қарау мен адалдық болып табылады. Сонымен бiрге ұлт, тiл, территория, мемлекет және т.б. патриотизм проблемасының маңызды аспектiсi саналады.

Аталған грек сөзiнiң түбiрi «pater, patros» – әке болып табылады. Сонымен «жерлес» және «әке» сөздерi патриотизм түсiнiгiнiң негiзi болып табылады екен, сондықтан сөздiктер патриотизмдi «отанға, туған жерге» деген махаббат, одан кейiн «өз халқыңа деген сүйiспеншiлiк» (жер-әке-отбасы-халық) деп түсiндiредi. Сөздiң этимологиясы қандай? Бұл сөз алғашында орыс тiлiне, кейiн қазақ тiлiне француз тiлiндегi «patriotе» – «отанның ұлы» сөзiнен алынған, ал француз тiлiне ол ортағасырлық латын сөзi «patriotа» және гректiң «patriа» сөзiнiң жұрнақтық туындысынан келген. Бұл сөздiң қысқа да нұсқа түсiндiрмесi В.Дальдiң түсiндiрмелi сөздiгiнде берiлген: «отанды сүюшi, оның игiлiгiн ойлаушы, отанға адал немесе отаншыл».

Түрлi сөздiктердегi «патриотизм» сөзiнiң түсiндiрмелерiне тоқталмай-ақ қоялық. Сөздiң анықтамасы бойынша қорытындыларды атап өтсек жетерлiк. Алғашқы ерекшелiгi ХХ ғасырдың екiншi кезеңiндегi сөздiктердегi стереотиптiлiк. Екiншiден, жалпыға ортақ құндылықтарды стереотипке айналдыру – егерде ол идеологиялық астарға ие болмағанда әрине мақтауға тұрарлық едi. Үшiншi фактор екiншiсiнен келiп шығады: ол кезде буржуазиялық және социалистiк патриотизмдi қарама қарсы қою жүрдi. Қарапайым, мәселенiң мән-жайынан хабардар болмаған адамға қай жағына шықсам екен деген таңдау жасауға тура келедi. Төртiншi әрбiр сөздiк сөздiң басты түсiнiгiне салмақ салады (әскери әскери патриотизге, саяси саяси мәнiне және т.б.). Бесiншiден, ӨӨ ғасырдың екiншi жартысындағы кеңестiк сөздiктерде патриотизм сөзiнiң басты арқауы ретiнде «шынайы патриотизм космополитизммен де ұлтшылдықпен де сәйкес келмейдi деген» ұғым жатты. Алтыншыдан, ӨIӨ ғасырдың соңында Владимир Соловьев патриотизмдi табиғи және адамгершiлiктi сезiмге ие дiни және ұлттық деп бөледi. Ендi «Қазiргi заманғы ұғымдар мен терминдердiң сөздiгiнде» берiлген анықтамаға тоқталалық.

Ол жерде миллиондаған адамдарға таныс және адамға жақын түсiндiрмесi берiлген: «Отанға, туған жерге деген сүйiспеншiлiк пен адалдық, оны жаулардан қорғауға дайын болу». Осылайша, патриотизм сөзiнiң түп тамырын анықтап, идеологиялық және уақыттық астарларын ашып алып барып, бiзге нақты тарихи кезеңде қандай патриотизм қажет екендiгiн нақ және дәл ұғына барып, өзiмiздiң және өзге ұлттардың тарихи тәжiрибесiн зерттей келе, басқада бар нәрсенiң соқыр көшiрмесiн жасамай, елiмiздегi халықтардың менталитетiн, тiлiн, мәдениетi мен дәстүрiн, ең алдымен қазақ ұлтының талап-тiлегiн назарға ала тұра тәуелсiз Қазақстанның патриотизмi проблемасы жайлы айтуға болады. Қазақстан егемендiк алған алғашқы жылдардан бастап-ақ бұқаралық құралдарында және ғалымдар ортасында ұлттық мемлекет құру, ұлттық идея, қоғамды топтастыру және патриотизм мәселелерi айналасында қызу пiкiрталастар жүрiп, белсендi түрде талқылана бастады. Президент Н.Ә.Назарбаев бiздiң елiмiздiң ерекшелiгiне байланысты бұл күрделi мәселенi үздiксiз өз назарынан тыс қалдырмай келедi. Бұл жағдай ел басшылығын қоғамдық назарға түрлi этностар мен конфессиялардың өкiлдерiн ортақ үй, ортақ отан идеясы астында топтастыруда өзара келiсiм мен өзара түсiнiстiк идеологиясының нығаюы жолында мол күш-жiгер жұмсауға мiндеттеп отыр. Осындай бiрiктiрушi және бiрiктiрiлген идеологияның элементтерiн өңдеу патриотизм доминантына сүйене отырып келдi және келе жатыр да. Мұндай жағдай ешқашан кездеспеген десе де болады. Қазақстанның дамуы сол дамуды түрлiше түсiнетiн адамдардың қолдауын қажет етедi. Ең бастысы барлығы да дамуға мүдделi болып отыр.

Ел Президентi қоғамдық дамудың барша аспектiлерiн ескере отырып, экономикалық реформалар жүзеге асуы үшiн бiр тудың астына бiрiгудi алға қояды. Мақсат экономикалық реформалар жүзеге асып, әрбiр адамның, отан үшiн тынбай еңбек етiп елдiң жаңаруы мен дами түсуiне үлес қосқан азаматтардың тұрмыстық жағдайын жақсарту.

Н.Ә.Назарбаевтың республикамыздың саяси жүйесiн реформалаудағы барша ұмтылыстары нақты келгенде аталған бағдарлар шеңберiнде жатқаны анық. Ең бастысы – жаңа патриотизм мен Қазақстан азаматтарының өз Отаны, қазiргi үйi әрбiр жан өз бақыты мен мұратына жете алатын орынға айналатынын ұғынудың қалыптасуына, белгiлi бiр концептуалды-құқықтық және экономикалық базаның негiзi қаланды. Қазақстан халықтары Ассамблеясының V сессиясында ел Президентi Н.Ә.Назарбаев «Ұлттық келiсiм – Қазақстанның тұрақтылығы мен дамуының кепiлi» атты баяндамасында «Осы заманға сай болу жолында ұлттық «Менiңнен» айырылып қалмай, қазақ – қазақ, орыс – орыс, татар – татар болып қала беру үшiн не iстеуге болады»? деген сауал тастады. Ұлттың табиғи мақсаты өсiп-өркендеу.Ұзақ уақыт бойы бiз ой жүгiртiп, талқыға салып келiсiмге келе алмай отырған ұлттық идеямыз қандай болу керек? Ұлттық идея – уақыт талабы, әсiресе жаңа мемлекеттердiң қалыптасуы жағдайында қоғамның барша мүшелерiн топтастырушы қажеттi дүние.Қазiргi уақытта оны жасау жолында көптеген идеялар мен тұжырымдар жасалған. Алайда, әзiрге бiздiң саяси технологтарымыз халықтың санасына жағымды, барша қабылдайтын мардымды ештеңе ойлап таба алмай отыр. Көпшiлiк ұлттық, бiрiктiрушi идея жастардың бiлiмдiлiгiнде, елдiң жастарын оқытуда деп санайды.

Әрине, ұлттық идея – ол мәдениет те, бiлiм де, тәрбие де, жастарға қамқорлық көрсету де солай жалғастыра беруге болады. Қалай болса да ол Қазақстан халқын, ең бiрiншi байырғы халық, қазақ халқын бiр тудың астында бiрiктiре алатын болуы керек. Мiне дәл осы бiрiктiрушi идеяның қайнар көзi туралы айту, ойлау, өзара тиiмдi нүктелердi таба бiлу қиын болып отыр. Бiз ғасырлар бойы құрылып жинақталған дүниелердiң көбiн қиратып, бұйрық пен нұсқаулар арқылы тыйым салдық, бiрақ та мыңдаған жылдар бойында қалыптасқан дәстүрлер мен әдетғұрыптарды сақтап қала бiлдiк. Тарихымыз, мәдениетiмiз, дiнiмiз, тiлiмiз сақталды, сондықтан да бiз жоғалып кетпей ұлт ретiнде аман қалдық. Кеңестiк заман әлi ел есiнде. Ол заман көпшiлiк бойында ұмытылмас iз қалдырғаны рас. Әрине, ол заманның жағым, оң тұстары да аз болған жоқ.

КСРО-ның күйреуiмен бiрге бiр тудың астына бiрiктiрушi идеяда жоғалды. Ұлттық идея жөнiнде бiзде әлi қызу пiкiрталастар жалғасып жатыр. ХХ ғасырдың ортасында соғыстан жеңiлiс тапқан Германия мен Жапониядағы болған халықты топтастырып, елдi алға сүйреген, нәтижесiнде өркендеген мемлекеттер қатарына шығарғандай ұлттық идеяны бiзде қалыптастыру болашақ еншiсiне қалып отырғандай. Сонымен бiрге, көпшiлiк ұлттың табиғи мақсаты өркендеу деген ойға келiседi. Яғни ұлттық идеясы бар халық әрқашанда өркендеуге ұмтылады деген сөз.