Мойынның клиникалық анатомиясы

Мойынның жоғарғы шекарасы болып: төменгі жақтың төменгі жиегі, оның бұрышы, сыртқы есту жолының төменгі жиегі еміздікше тәрізді өсіндінің (processus mastoіdeі) алдыңғы, төменгі жиектері және әрі  қарай шүйде сүйектің жоғарғы сызығымен(lіnea nuchae superіor) және қарама-қарсы жақтан осындай сызықпен шектеледі.

Мойынның төменгі шекарасы төс сүйектің қолшасының(manubrіі sternі) жоғарғы жиегімен, бұғананың жоғарғы бойымен акромиалды өсіндінің ұшына дейін және осыдан VІІ мойын омыртқаның жоталық өсіндісіне шартты түрде жүргізілген сызыққа сәйкес келеді.

Мойынның пішіні салыстырмалы цилиндрге  ұқсас болып келеді. Оның пішіні конусқа да ұқсайды, бір жағдайда негізі үлкен болып төменге қарайды, екінші жағдайда негізі жоғарыға қарап орналасқан болып келеді. Бұл конустың биіктігі немесе мойынның ұзындығы тұрақты, оның ұзындығы орташа, кейде одан екі есе артық болады. Бірінші жағдайда қысқа, жуан мойын туралы, ал екінші жағдайда ұзын, жіңішке мойын туралы айтуға болады. Қысқа, жуан мойын, дене бітімі брахиоморфты кісілерде жиі, ал ұзын, жіңішке мойын долихоморфтыларда жиі кездеседі.

Мойынның топографиялық анатомиясын оқып үйренген кезде, оны шартты түрде бірнеше аймақтарға бөледі. Олардың шекаралары  тері жамылғыларынан да байқалатын нысаналар арқылы өтеді. Еміздікше және акромиалды өсінділер арқылы  фронталды жазықтық бойынша мойын алдыңғы және артқы бөліктерге бөлінеді. Мойынның артқы бөлігі шүйде аймағы(regіoіs nuchae) деп аталып, арқа бөлімімен бірге қарастырылады. Мойынның алдыңғы бөлігі  бірнеше үшбұрыштарға бөлінеді.

Ортаңғы үш бұрыш(trіgonum collі medіalae) төменгі жақтың төменгі жиегінің және төс-бұғана-еміздікше бұлшықетінің(m.sternocleіdomastoіdeus) алдыңғы-ішкі жиектерінің арасында жатады.

Сыртқы үш бұрыш(trіgonum collі laterale) төс-бұғана-еміздікше бұлшықетінің(m.sternocleіdomastoіdeus) сыртқы, артқы жиегімен, бұғананың жоғарғы жиегімен және трапеция тәрізді бұлшықеттің(m.trapazіі) жоғарғы, сыртқы жиегімен шектелген. Төс-бұғана-еміздікше бұлшықетінің (m.sternocleіdomastoіdeus) өзіне сәйкес түрде аймаққа(regіo sternocleіdomaaastoіdeі)  деп аталады. Төменгі жақтың бұрышынан артқа және еміздік тәрізді өсіндінің арасындағы аймақ regіonіs retromandіbularіs деп аталады. Медиалды ұшбұрыш тіл асты сүйегінің үлкен мүйізшелері мен денесінің жоғарғы  жиегінен жүргізілген сызық арқылы екіге бөлінеді. Бұл сызықтан жоғары жатқан аймақ-regіo suprahyoіdea, ал  төмен жатқан аймақ-regіo  іnfrahyoіdea деп аталады.

Мойын аймақтары мен шекаралары:

1 – жақ арты ойысы; 2 – жақ асты үшбұрышы; 3 – иек үшбұрышы; 4 – ұйқы үшбұрышы; 5 – тіл асты сүйек асты аймақ; 6 – кіші бұғана үсті ойысы; 7 –жауырын-бұғана үшбұрышы; 8 – мойынның латералды аймағы; 9 – төс — бұғана — еміздікше аймақ; 10 – мойынның артқы аймағы  [Учебник, под редакцией профессора И.И.Кагана, член-корреспондента РАМН, профессора И.Д.Кирпатовского, Том ІІ. Топографическая анатомия и оперативная хирургия, Москва, ГЭОТАР-Медиа, 2012. — 509].

Мойынның ортаңғы сызығы бойынша оң және сол жаққа бөліктерге бөледі. Әр бір бөлікте үлкен екі үшбұрышты бөледі: ішкі(медиалды) және сыртқы(латералды). Ішкі үшбұрыш төменгі жақтың төменгі жиегімен, төс — бұғана – еміздікше бұлшықетпен және мойынның ортаңғы сызығымен шектелген. Ал сыртқы үшбұрыш бұғанамен, төс — бұғана – еміздікше және трапеция тәрізді бұлшықеттермен шектелген.

Медиалды үшбұрыш аймағында негізгі тамыр-нерв шоғыры(жалпы ұйқы артерия, ішкі мойындұрық вена, кезбе нерв), латералды үшбұрыш аймағында сыртқы тамыр-нерв шоғыры(бұғана асты артерия және вена, иық өрімі) орналасқан.

Ішкі үшбұрыш аймағында мына үшбұрыштарды бөледі:  1. Жақ асты- trigonum submandibulare, жақ асты безі және жеке лимфалық түйіндер орналасқан, ол төменгі жақтың төменгі жиегімен және екі қарыншалы бұлшықеттің алдыңғы, артқы қарыншаларымен шектелген. 2.Ұйқы ұшбұрышы- trigonum caroticum, ұйқы артерияның деңгейіне сәйкес келеді, ол екі қарыншалы бұлшықеттің артқы қарыншасымен, төс – бұғана — еміздікше бұлшықетпен және жауырын — тіл асты бұлшықетінің жоғарғы қарыншасымен шектелген. 3. Иек асты — trigonum submentalis үшбұрыш немесе төрт бұрыш, ол бүйірінен екі қарыншалы бұлшықеттің алдыңғы қарыншасымен,   жоғардан иекпен және төменнен тіл асты сүйекпен шектелген. Сонымен қатар, жақ асты үшбұрышының ішінде Пирогов үшбұрышы орналасқан, ол жоғарыдан n.hypoglossus, алдынан m.mylohyoideus   және төменде екі басты бұлышеттің сіңірі шектейді.

Сыртқы үшбұрышта мына үшбұрыштар орналасқан: 1. Жауырын-трапеция – trigonum omotrapezoideum, ол артынан трапециялық бұлшықетпен, алдынан  төс — бұғана – еміздікше бұлшықетпен және төменнен жауырын-тіл асты бұлшықетпен шектелген. 2. Жауырын-бұғана үшбұрышы – trigonum omoclaviculare, ол жоғарыдан жауырын-тіл асты бұлшықетпен, алдынан төс — бұғана – еміздікше бұлшықетпен және төменде бұғанамен шектелген.

Мойынның пішіні адам жасына, жынысына, дене пітімдеріне байланысты ерекшелінеді. Жалпақ мойын болады, ол кезде омыртқаның көлденең өсінділерінің арасы алшақ, денесінің биіктігі аласа, ал мойны ұзын болса бұл құрылымдарда ұзын болады. Үлкен кісілерде мойын ұзындығы 30-40 см. Мойын аймағы өте қозғалмалы, омыртқаны бүккенде және жазғанда өте жақсы қозғалады. Мойынның ішкі мүшелері борпылдақ клетчаткамен қоршалған, бірақ мойынды қозғалтқанда барлық бағытта жақсы қозғалады. Бұл мүшелері(көмей, өңеш) және физиологиялық актілер кезінде де мойын аймағы жақсы қатысатындықпен ерекшелінеді.

Төс-бұғана-еміздікше бұлшықетінің жиектері, трапеция тәрізді бұлшықет, бұғана үсті ойыс, қалқанша без және оның мойыншығы мойынды тексеру кезінде негізгі нысаналар болып саналады. Ал мойынның бүйір аймағында алтыншы мойын омыртқаның төмпешігі(Шассиньяк) сипап сезіледі, оған жалпы ұйқы артерияны басып магистралды тамырлардан қанды тоқтатуға болады.

Жаңа туылған балалардың мойны қысқа, пішіні цилиндр тәрізді. Өсе келе мойны жасына және жынысына қарай пішінделіп отырады. Жаңа туылған балаларда    төс-бұғана-еміздікше бұлшықетінің кескіні көрінбейді. Олар 12-13 жасқа қарай айқындалып көріне бастайды.  Бұған үстілік ойыста осы бұлшықетпен бірге пайда болып анықтала бастайды.

Жаңа туылған балаларда мойын шандырлары өте жұқа. Шандырлы жапырақшалардың нашар дамуына байланысты мойын аймағында іріңдіктер жайылмалы түрде болады. Борпылдақ клетчаткалар шандыр аралық кеңістіктерде нашар дамыған. Борпылдақ клетчаткалар 6-7 жасқа қарай және жыныстық жетілу кезеңдерінде жақсы анықтала бастайды.