Кедендік мөрлермен тауарларды тасымалдауды құқықтық реттеу
Сыртқы сауда ағынының едәуір ұлғаюына әкеп соққан сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту шекара бойында орналасқан кедендердің шекара арқылы өткізілетін жүктерді кедендік ресімдеуді жүзеге асыруға жағдайы болмауына әкелді. Көптеген жағдайларда бұл Кедендік аумақтың тереңінде орналасқан ішкі кедендер айналыса бастады.
Кедендік ресімдеу орнын «тыл» кеден аумағына ауыстыру кеден алдына тауарды шекаралық кеденнен ішкі кеденге дейін өткізу кезеңінде кеден заңнамасын сақтау міндетін қойды, онда жүкті кедендік ресімдеу жүргізілуі тиіс.
Ресейде бұл проблема көлік магистральдарындағы қауіпті криминогендік жағдайға байланысты, сондай-ақ Ресей экспорты мен импортын кедендік-тарифтік реттеу бойынша мемлекеттің ерекше фискалдық мүдделеріне байланысты ерекше өткір болып отыр.
Кеден органдары тауарларды кедендік бақылаумен тасымалдау кезінде қолданылып жүрген заңдардың сақталуын қамтамасыз ету үшін барлық қажетті шараларды қолдануға міндетті.
Бұл шаралар жүктер мен көлік құралдарының сақталуына кепілдік беруге, тиесілі кеден төлемдерінің мөлшеріне әсер етуі мүмкін тауарлардың негізгі сапалық және сандық сипаттамаларын өзгеріссіз жағдайда ұстауға және сайып келгенде кедендік бақылаумен өткізілетін объектілерге қатысты кез келген заңсыз іс-әрекеттер жасауға кедергі жасауға жәрдемдесуге тиіс.
Кеденнің құзыреті және тауарларды кедендік бақылаумен тасымалдауға байланысты тасымалдаушының жауапкершілігі. Тауарларды кедендік бақылаумен тасымалдауға байланысты туындайтын құқықтық қатынастардың негізгі субъектілері кеден органы және тасымалдаушы болып табылады.
Кеден органдары тауарларды кедендік бақылаумен тасымалдаудың маршруттары мен мерзімдерін белгілеуге құқылы.
Тасымалдау уақытын белгілеу кезінде кеден көлік түрінің мүмкіндіктеріне, белгіленген маршрутқа және тасымалдаудың басқа да жағдайларына сүйене отырып, жеткізудің әдеттегі мерзіміне бағдарланады; олар бір ай үшін 2000 км есебінен анықталатын шекті мерзімнен жоғары болмауы тиіс (РФ кеден кодексінің 140 бабы).
Тасымалдаушы кеден органы айқындаған бағыт бойынша жүруге міндетті. Құрлықтағы аумақ арқылы импортталатын барлық тауарлар кедендік ресімдеуден өту үшін тағайындалған кеденге кедендік құқықта заңды немесе кедендік жолмен деп аталатын ең қысқа маршрутпен жеткізілуі тиіс. Бұл міндет саудаға кедергі келтірмейді, өйткені әдетте барлық жанданған сауда жолдары заңды түрде көрсетіледі.
Тікелей межелі кеденге апаратын темір жолдар, арналар, өзендер заңды (кеден) жолдар болып саналады.
Көптеген шет елдерде қалыптасқан практика кеден қызметшілеріне заңды жолдармен өткізілетін көлікті тоқтату құқығын беруге және олардың негізінде тауарларды тасымалдау жүзеге асырылатын көлік құжаттарын көрсетуді талап етуге мүмкіндік береді. Жолдардағы осындай бақылаудың мақсаттарының бірі-тасымалдаушы өз жүгін тағайындалған кеденге өте қысқа жолмен алып келетініне көз жеткізу.
Кеден органдарының аталған құқықтарына тасымалдаушының жүкті, сондай-ақ қажетті тауарға ілеспе құжаттар мен көлік құралдарын белгіленген бағыттар бойынша қатаң белгіленген мерзімде межелі кеденге жеткізу міндеті сәйкес келеді.
Кеден заңнамасы әкелу (әкету) туралы хабарлама берілген сәттен бастап тасымалдаушыда тауарларды және көлік құралын, сондай-ақ оларға қажетті құжаттарды тасымалдаудың қалыпты жағдайлары кезінде табиғи тозудан (кемуден) туындаған өзгерістерден басқа, олардың қаптамасының немесе жай-күйінің қандай да бір өзгерістерінсіз толық сақтықта жеткізу міндеті пайда болатынын негізге алады. Тасымалдаушыға сондай-ақ кедендік төлемдерді төлеу үшін жауапкершілік жүкті белгілі бір кедендік режимге орналастырған сәтке дейін жүктеледі. Авария немесе еңсерілмейтін күш жағдайлары туындаған кезде тасымалдаушы, егер ол:
1) жүктің сақталуын қамтамасыз ету және оны рұқсатсыз пайдалануға жол бермеу үшін қажетті шаралар қолданды;
2) көлік құралының нақты орналасқан жерін көрсете отырып, туындаған мән-жайлар туралы жақын маңдағы кеден органына дереу хабарласа.
Кедендік бақылаумен жүктерді тасымалдау кезінде заңнаманы сақтау мақсатында қолданылатын негізгі шаралар::
1) кедендік алып жүру;
2) кедендік тасымалдаушының қызметтерін пайдалану;
3) көлік құралдарын тиісті жабдықтау жөніндегі ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар кешені.
Соңғы шара дербес не алғашқы екі шара қолданылған жағдайда қосымша кепілдік ретінде пайдаланылуы мүмкін. Бұл ретте тасымалдаушы көлік құралдарын техникалық жабдықтау бойынша белгіленген талаптарды орындай отырып, тартқан шығыстарды кеден органдары өтемейді.
Кеден органдары көрсетілген шараларды қолданады, оларда әдеттегі тасымалдау кеден заңдары нормаларының сақталуына кепілдік бере алмайды деп пайымдауға негіз болған жағдайда, тауарлар мен көлік құралдарын межелі кеден органына жеткізбеу, тиесілі кеден төлемдерінің барлық сомасын төлемеу және т.б. ықтималдығы бар.
Осы мәселе бойынша нақты шешімдер қабылдау кезінде олар мынадай мән-жайларды ескеруі тиіс:
а) кәдімгі тасымалдаушының көлік құралдары жабдықтарының белгіленген нормативтерге (тауарларды кедендік мөрлермен және пломбалармен тасымалдауға арналған көлік құралдарын (контейнерлерді) жабдықтау ережелерінде жазылған талаптарға сәйкес келуі [1]);
б) кеденде әдеттегі тасымалдаушы туралы мәліметтер: кеден органдары алдындағы міндеттерді адал орындағаны, төлем қабілеттілігі, көлік қызметтері нарығында танымалдығы, тасымалдау қызметімен айналысу сипаты-тұрақты немесе бір жолғы тасымалдар, негізгі немесе қосымша қызмет түрі;
в) тауардың сипаты: акцизделетін тауарлар; жоғары импорттық баждар салынатын тауарлар; басқа мемлекеттік органдардың бақылауына жататын тауарлар;
г) тауардың кедендік мәртебесі: қолданылатын кедендік режим кедендік баждардан, қосылған құн салығынан, акциздерден босатуды және экономикалық саясат (квоталау, лицензиялау және т.б.) шараларын қолданбауды болжайды ма.
Қандай да бір себептермен тасымалдау кезінде заңдылықты сақтау жөніндегі аталған шаралар кедендік ресімдеу кезеңінде пайдаланылмаса немесе қолданылуы мүмкін болмаса, кеден кедендік төлемдердің төленуін қамтамасыз етуді (кепіл, банк кепілдігі, тиесілі сомаларды депозитке енгізу) талап етуге құқылы.
Кедендік алып жүру ұғымы. Кедендік алып жүру деп кедендік ресімдеу кезеңінде тауарлар мен көлік құралдарын тасымалдаудың мұндай тәсілі түсініледі, бұл ретте олар тікелей кеден қызметшілерімен бірге жүреді. Кедендік алып жүру тасымалданатын жүктердің жоғары дәрежеде сақталуына және кедендік заңнаманың сақталуына кепілдік береді. Алайда, бұл тікелей Кедендік бақылау шарасын пайдалану көлік шығыстарының едәуір ұлғаюымен және кеден кадрларының жетіспеушілігімен тежеледі. Сондықтан кедендік алып жүруге кедендік бақылауды басқа жолмен қамтамасыз ете алмаған жағдайда, әдетте келеді. Кедендік алып жүру үшін алымдар алынады, олардың мөлшерін РФ Қаржы министрлігінің келісімі бойынша РФ Мемлекеттік Кеден комитеті анықтайды.
Кедендік тасымалдаушының түсінігі және құқықтық мәртебесі. Кеден тасымалдаушысы болып Ресей заңнамасына сәйкес құрылған, заңды тұлға құқығына ие және кеден бақылауындағы тауарларды тасымалдауды жүзеге асыруға РФ Мемлекеттік Кеден комитетінің лицензиясын алған кәсіпорын танылады. Бұл ретте ол бұл тауарларды кедендік алып жүрусіз және кедендік төлемдерді төлеуді қамтамасыз етпей (кепіл, банк кепілдігі және т.б. арқылы) тасымалдаатынын атап өткен жөн.