Қазақстанда кеңес билiгiнiң орнауы сабақ жоспары
Сабақтың мақсаты: — қазақ халқының тарихына үлкен өзгерiстер алып келген Кеңес үкiметiмен, оның саясатымен және қиыншылықтарымен оқушыларды таныстыру; — оқушылар санасындағы ұлттық тәуелсiздiк, тәуелсiз мемлекет идеяларын жандандыру; — қоғамдық қатынастардың даму сатысының бұзылу себептерi, оның зардаптары мен залалдарының Қазақстан тарихындағы орнын айқындау.
Базалық бiлiм: 1917-1918 жылдардағы Қазақстандағы саяси жағдай, елдегi саяси күрестiң өрлеуi, Алашорда және Кеңес үкiметiнiң тайталастығы.
Тiрек ұғымдар: Қазақстанда Кеңес үкiметiнiң орнауы, оның жүргiзген саясаты мен қиыншылықтары. Дидактикалық және көрнекi құралдар: Кеңестiк Қазақстанның картасы (экономикалық аудандарды көрсету); Азамат соғысының картасы; кеңестiк ұлт қайраткерлерiнiң портреттерi; сызбалар, кестелер, анаграмма.
Сабақтың типi: аралас сабақ (баяндама, өзiндiк жұмыс). Сабақтың әдiсi: көрнекi құралдарды пайдалана отырып баяндау және ойтүрткi болатын сұрақтармен өздiк жұмыс жүргiзу. Оқушылардың ынтасын сабаққа бейiмдей отырып қалыптастыру мақсатында мұғалiм ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы ұлттық идеяның өрлеуi туралы әңгiмелейдi: — ұлттық зиялы қауымның белсендiлiгi; — ұлттық мемлекет идеясы; — ұлтазаттық қозғалыс. Осы үш қағиданы дамыта отырып, мұғалiм оқушының белсендiлiгiнiң артуына қозғау салады.
Оқушының белсендiлiк қабiлетi сабақтың базалық бөлiмiн қамтып, базалық бiлiмдi тексере отырып, бiлiктiлiк сапаны және дамытушылық қабiлеттi жандандырады.
Базалық бiлiмдi жандандыру сұрақтары: 1. Қазақ халқының Уақытша үкiметке көзқарасының өзгеру себептерiн түсiндiрiңдер. 2. Түркiстан халықтарының тұтастық идеясы iске асты ма, асса неден көремiз? 3. Алашорда үкiметiнiң негiзгi мақсаты қандай едi? 4. Алаш қайраткерлерi мен Лениннiң арасындағы келiсiмдер iске асты ма? 5. Алашорда мемлекетiнiң тарихи маңызын ашып көрсетiңдер. 32 Мұғалiм бастапқы кезеңде базалық бiлiм негiзiнде оқушының логикалық қабылдауын қалыптастырады. Ендiгi мiндет — оқушы ойының дамуына қозғау салу. Ол үшiн мұғалiм оқушы қабiлетiнiң дамуына түрткi болып, оқушы санасына әсер етедi. Оқушының бiлiктiлiгi артып, оның бiлiмдiлiгiнiң сабақтастығын сақтайтын, ой қорытындылар туғызатын, iзденiс қабiлетiн арттыратын сұрақ дәл, маңызды және сапалы қойылуы керек. Ұлттық бiрлiк идеясы Ойтүрткi Алаш қозғалысы Кеңес үкiметiнiң үстемдiк алуы.
Ойтүрткi: Кеңес үкiметiнiң үстемдiк алу себептерi оқушының жаңа iзденiстерiне негiз болады. Мұғалiм картаны пайдалана отырып, Қазақстанда Кеңес үкiметiнiң үстемдiк алу себептерiн, кеңестiк билiк орнауының әрқилылығының себептерiн түсiндiредi. Мұғалiм түсiндiретiн негiзгi қағидалар: — жержерде Кеңес үкiметiнiң орнауы; — контрреволюциялық күштер мен Алашорда үкiметiнiң бiрiгу себептерi; — Кеңес үкiметiнiң саясатын қазақ халқының қабылдауы. Қазақстанда Кеңес өкiметiнiң орнауы оқушы санасына ойтүрткi болып, оның ойын одан әрi жетелейдi. Мұғалiм ойды дамытуда мына қағидаларды ұстанады, түсiндiредi: — Кеңес үкiметiнiң жүргiзген саясатының алғашқы шаралары; — Қазақстандағы ұлт мәселесi, осы жөнiндегi ұлт қайраткерлерi мен орталықтағы басшылардың көзқарасы; — Кеңес үкiметiнiң алғашқы жылдарында Қазақстандағы экономикалық жағдай, өнеркәсiптiң дамуы, саудаға тежеу; — елдегi әлеуметтiк жағдай, жастар және әйелдер қозғалысының өрлеуi және сол қозғалыстың көрнектi қайраткерлерi. Кеңес үкiметiнiң алғашқы жылдары жүргiзген саясатының нәтижелерi оқушылардың дамытушылық және логикалық ойлау қабiлетiн одан әрi дамытады.
Бұл тұста мұғалiм Кеңестiк саясаттың нақты нәтижелерiн айқындап, оның маңызын ашып көрсетедi: — Кеңес қызметiндегi ұлт қайраткерлерiнiң саяси қызметi; 33 — ашаршылық зардаптарын жою; — жерсу реформасы; — жаңа экономикалық саясат. Осы тұста мұғалiмнiң басты мiндетi — оқушының патриоттық сезiмiн ояту. Ол үшiн ұлт қайраткерлерiнiң туған халқының мүддесiн қызғыштай қорғаған ерекше белсендiлiктерiн оқушылардың санасына сiңдiру керек. Оқушының жинақтаған бiлiмiн тексеру олардың өзiндiк жұмысы арқылы iске асырылады. өзiндiк жұмыс iстеу кезеңi оқушының қалыптасқан бiлiмiнiң нәтижесiн көрсетедi. Бұл кезеңде оқушы 6кестенi толтырады.
Кеңестiк жүйедегi Қазақстан 6кесте Экономи Ұлт мәселесi Әлеумет Iшкi рефор ЖЭС, оның калық жағ және ұлт қай тiк қозға малар қиыншылық дайдың раткерлерi лыстар тары мен нашарлауы нiң қызметi табыстары Оқушылар өз жұмыстары арқылы өздерiнiң бiлiмдерiн тексерiп, еске сақтауға және логикалық тұжырым жасауға мүмкiндiк алады. Ендiгi кезеңде мұғалiм мен оқушы арасындағы өзара сабақтастық берiлген бiлiм мен оның нәтижелерiн жинақтауға арналады. Оқушының бiлiктiлiк сапасын жүйелеп, бiлiмдi жинақтау үшiн өзара байланысты, бiрiнбiрi дамытатын мынадай кең мағыналы сұрақтар мен тапсырмалар берген тиiмдi болмақ. 1. Кеңес өкiметi неге Қазақстанда әртүрлi жолдармен орнады? 2. Түркiстандағы ұлт саясатының бұрмалануын неден көремiз? 3. Алашорда үкiметi неге таратылды? 4. Кеңес үкiметiнiң алғашқы iсәрекеттерiн неден көремiз? 5. Қазақстандағы Азамат соғысының қимылдарын айтыңдар. 6. Қазақ КСРiнiң құрылуына дайындық қалай жүрдi? 7. Қазревкомның атқарған басты жұмыстарын айтыңдар. 8. Алаш зиялылары Кеңес қызметiне тартылды ма, тартылса қандай жұмыстар атқарды? 9. Әлеуметтiкэкономикалық мәселелер қалай шешiлдi? 34 10. Жастар қозғалысы туралы айтып берiңдер. 11. Жерсу реформасы қалай жүзеге асырылды? 12. Әйелдер қозғалысының өрлеуiн түсiндiрiңдер. 13. Ашаршылыққа қарсы күрес қалай ұйымдастырылды? 14. Жаңа экономикалық саясаттың табыстарын қалай түсiндiресiңдер?
Оқушылардың жинақтау немесе бекiту сұрақтарына нақты, қысқаша тұжырымды жауап беруiн қадағалай отырып, олардың ой қорытындысының қаншалықты дәрежеде екенiн байқауға болады. Оқушының ой қорытындысы үнемi дамыған сабақтың барысында ғана оқушының логикалық ойлау қабiлетi мен бiлiм сапасының қалыптасқан формасын құрамақ. Ал тақырыптың қорытындылануы мұғалiмнiң тәрбиелiк бағыттағы қағидаларымен аяқталады. Кеңес үкiметiнiң саясаты мен оның зардаптары, ұлт қайраткерлерi қызметiнiң, iсәрекетiнiң нәтижелерi және ұлттық дербестiк идеясының Кеңестiк жүйедегiден басқаша сипат алуы оқушының отаншылпатриоттық сезiмдерiнiң жаңа бағыттарын ашып көрсетпек.