Кәсіпорында жедел-өндірістік жоспарлау
Жедел-өндірістік жоспарлау кәсіпорын үшін де, оның бөлімшелері үшін де қысқа уақыт аралығында (ай, декада, тәулік, ауысым, сағат) нақты өндірістік тапсырмаларды әзірлеуден және жедел есепке алу және бақылау деректері бойынша өндіріс барысын жедел реттеуден тұрады. Жедел-өндірістік жоспарлаудың міндеті барлық өндірістік процестерді неғұрлым тиімді пайдалану кезінде белгіленген көлемде және номенклатурада өнімді уақтылы шығаруды қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерінің біркелкі, ырғақты және үйлесімді жұмысын ұйымдастыру болып табылады. Жоспарлаудың осы түрінің ерекшелігі кәсіпорынның барлық бөлімшелеріне өзара байланысты және өзара келісілген жоспарлы тапсырмаларды әзірлеу олардың орындалуын ұйымдастырумен тікелей үйлеседі. Өндірісті жедел-өндірістік жоспарлау:
1) өнім шығарудың жылдық (тоқсандық) бағдарламасын айлар бойынша бөлу;
2) күнтізбелік-жоспарлы нормативтерді әзірлеу және өнімді дайындау мен шығарудың күнтізбелік кестелерін жасау;
3) кәсіпорынның негізгі цехтары бойынша айлық кесіндіде тораптар мен бөлшектерді шығарудың номенклатуралық-күнтізбелік жоспарларын әзірлеу, көлемдік-күнтізбелік есептер;
4) цехтар мен учаскелерге айлық қосалқы бағдарламалар әзірлеу. Жабдықтар мен алаңдарды тиеудің тексеру есебін жүргізу;
5) ай, апта, тәулік және т. б. бөлінісінде бұйымдарды, тораптар мен бөлшектерді жасаудың жедел-күнтізбелік жоспарларын (кестелерін) жасау.;
6) ауысымдық-тәуліктік жоспарлауды ұйымдастыру;
7) өндіріс барысын жедел есепке алуды ұйымдастыру;
8) өндіріс барысын бақылау және реттеу (диспетчерлеу).
Аталған элементтердің әрқайсысы алдыңғы тізбектеріне негізделеді және кейінгі құрамдастар үшін бастапқы пункт болып табылады. Оперативті жоспарлау жалпы зауыттық ауқымда да, жеке цехтар шеңберінде да жүзеге асырылады, осыған байланысты ол цех аралық және ішкі цехтарға бөлінеді. Цех аралық Жедел жоспарлау цехтарға кәсіпорынның өндірістік бағдарламасынан туындайтын өзара байланысты өндірістік тапсырмаларды орнатуды және оны орындау бойынша цехтардың жұмысын үйлестіруді қамтиды. Цехаралық жедел жоспарлауды жоспарлы-диспетчерлік (ӨБҰ) немесе жоспарлы-өндірістік (ӨБҰ) бөлім жүзеге асырады. Цех ішіндегі жедел жоспарлау цехқа белгіленген өндірістік тапсырмаларды өндірістік учаскелер мен жұмыс орындарына жеткізу жолымен орындауды ұйымдастыруды; қысқа уақыт кесінділеріне (декадалық, апталық, ауысымдық-тәуліктік) күнтізбелік жоспар-кестелерді және жедел тапсырмаларды әзірлеуді, сондай-ақ өндірісті жедел дайындау, өндіріс барысын жедел бақылау және реттеу жөніндегі ағымдағы жұмысты қамтиды. Өндірістік тапсырмаларды қалыптастырудың негізгі кезеңдеріне цехтарға:
1) ай сайын бөле отырып, жоспарланатын кезеңге тораптар мен бөлшектердің номенклатурасын белгілеу;
2) жоспардың әрбір номенклатуралық позициясы бойынша тапсырманың мөлшерін есептеу;
3) цехтардың өндірістік қуатының номенклатуралық-күнтізбелік жоспары тапсырмаларының сәйкестігін белгілеу үшін орындалатын көлемді есептерді жүргізу;
4) Жабдықтың біркелкі тиелуін қамтамасыз ету мақсатында және өнім берушілер алдындағы шарттық міндеттемелерді орындау шартымен цехтар шығаратын тораптар мен бөлшектердің номенклатурасын жоспарлы кезеңдер бойынша қайта бөлу.
Оқу элементі 2.3.2. Диспетчерлік Өндірісті жедел басқару бөлігі ретінде
Жоспарды орындау барысында өндіріс барысын жедел есепке алу, бақылау және ағымдағы жедел басқару үнемі жүзеге асырылуы тиіс. Жедел есеп кестелерден ықтимал ауытқуларды болдырмау және жою үшін өндірістік бөлімшелердің жұмысын үйлестіру және реттеу үшін қажет. Күнтізбелік жоспарларға негізделген және ақпаратты жинау және талдау үшін техникалық құралдарды пайдаланатын өндірістік процесті үздіксіз бақылау, бақылау және реттеу әдісі диспетчерлендіру атауын алды. Диспетчерлендіру Өндірісті жедел жоспарлаудың органикалық бөлігі болып табылады, келесі функцияларды орындайды:
а) өндірістің белгіленген кестесі мен ауысымдық-тәуліктік тапсырмаларды орындау барысын үздіксіз есепке алу және талдау;
б) өндіріс барысында жоспар мен істен шығулардың алдын алу және жою жөнінде жедел шаралар қабылдау;
в) белгіленген жоспарлы тапсырмалар мен өндірістің күнтізбелік кестелерінен ауытқу себептерін анықтау, талдау және жою;
г) белгіленген кесте бойынша жұмыстың ырғақты барысын қамтамасыз ету мақсатында өндірістің өзара байланысты буындарының ағымдағы жұмысын үйлестіру;
д) ауысым-тәуліктік тапсырмаларды және өндірістің күнтізбелік кестелерін орындау үшін қажетті барлық жедел дайындықты ұйымдастыру.
Диспетчерлендіру бойынша барлық ағымдағы жұмысты кәсіпорынның бас диспетчерінің қарамағындағы бақылау-диспетчерлік қызмет персоналы (ауысымдық кезекші диспетчерлер мен операторлар) орындайды. Диспетчерлердің әрбір жұмыс орнымен жедел байланысы бар. Диспетчерлік қызметтің негізінде жеделдік және алдын алу принциптері жатыр. Жеделдік үнемі және үздіксіз ақпарат алуды және өндіріс барысына жедел араласуды болжайды. Алайда, жағдайдың пайда болуы мен ақпараттың түсуі арасында әрдайым белгілі бір уақыт өтеді (кейде елеулі). Сондықтан бақылау мен реттеу өндірістік процесс қарқынында жүзеге асырылуы өте маңызды. Диспетчерлендіру алдын алу, ескерту сипатында болуы тиіс. Ол өндіріс барысында барлық іркілістер мен кедергілерді алдын ала анықтап, оларды жоюға дереу шаралар қолдануы тиіс.
Алдын алу, яғни теріс салдардың алдын алу және өндірістегі іркілістердің алдын алу бойынша шаралар қабылдау бірінші дәрежелі мәнге ие, сондықтан бұл диспетчерлік қызметтің негізгі міндеті болып табылады. Бірлі-жарым өндірісте өндіріс барысын диспетчерлік бақылаудың негізгі объектісі жеке тапсырыстар бойынша маңызды жұмыстарды орындау мерзімдері болып табылады. Диспетчерлік бақылау осы жағдайларда тапсырыстарды орындаудың әзірленген циклдік жоспар-кестелеріне қатысты жүзеге асырылады.
Сериялық өндіріс жағдайында диспетчерлік бақылау мен бақылаудың басты объектілері жоспар бойынша белгіленген іске қосу-өндірістің барлық учаскелерінде дайындамалар мен бөлшектер партияларын шығару мерзімдері, бөлшектер мен дайындамалардың қойма бітеулерінің жай-күйі және кестеге сәйкес құрастыру бірліктерінің жинақтық қамтамасыз етілу дәрежесі болып табылады.
Жаппай өндіріс жағдайында диспетчерлік бақылау мен бақылау өндірістік процестің барлық сатыларында белгіленген тактіні және бітеу нормасын сақтау бойынша тәуліктік және сағаттық жұмыс кестелерінің көмегімен жүзеге асырылады. Уақыттың нақты ауқымында бақылау мен реттеу диспетчерлік қызметтің қазіргі заманғы техникалық жарақтандырылуын қолдану негізінде ғана мүмкін болады. Кәсіпорындарда диспетчерлендіру практикасында техникалық жарақтандырудың мынадай түрлері қолданылады:
а) әкімшілік-өндірістік байланыс; Б) іздеу, шақыру және өндірістік сигнал беру; В) өндіріс және басқару процестерін бейнелеу құралдары (дис-петчерлік пульттер, өнеркәсіптік теледидар, бақылау тақталары-Графиктер мен картотекалар, дыбыс жазу аппаратурасы, дисплей және т.б.).
Оқу элементі 2.3.3. Өндірістік бағдарлама және жедел басқару әдістері негізінде оның орындалуын ұйымдастыру.
Өндірістік бағдарлама өнімді дайындау тізбесін, санын, мерзімін және құнын анықтайды. Кәсіпорынның жылдық өндірістік бағдарламасын қалыптастыру үшін өнім шығарудың перспективалық жоспары негіз болып табылады. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламаларын қалыптастыру келесі нысаналы функцияға сәйкес пайда максимумын алу принципіне негізделеді:
Ni-і атауды шығару жөніндегі өндірістік бағдарлама, дана; мах-кәсіпорынның өндірістік қуатының заттай көріністегі өндіріс көлемі сәйкес келген жағдайда шығарылатын өнімнің барлық номенклатурасы бойынша құндық көріністегі сатылатын өнімнің жиынтық көлемінің максимумы. Кәсіпорынның қабылданған өндірістік бағдарламасы Жеке бөлшектер, құрастыру бірліктері мен дайындамалары бойынша нақтыланады және негізгі өндірістің әрбір цехына жеткізіледі. Цехтарда оларға бекітілген бұйымдарды іске қосу және шығару бойынша әр ай сайын өндірістік бағдарламалар қалыптастырылады. Бұл бағдарламалар учаскелер мен жұмыс орындары бойынша бөлінеді.
Өндірістік бағдарламалар жүйесі:
— өнімнің перспективалық шығарылуын қалыптастыру;
— кәсіпорынның жылдық өндірістік бағдарламасын қалыптастыру;
— өндіріс қозғалысының күнтізбелік-жоспарлы нормативтерін есептеу;
— жылдың жоспарлы кезеңдері бойынша бұйымдарды шығару бағдарламасын бөлу;
— цехтарда тоқсан, ай өндірістік бағдарламаларды қалыптастыру және оларды учаскелер мен бригадаларға бөлу;
– қысқа жоспарлы кезеңдерге (онкүндік, апта, тәулік) іске қосу – шығару жедел-номенклатуралық жоспарларын (кестелерін) қалыптастыру);
— ауысым-тәуліктік тапсырмаларды әзірлеу.
Күнтізбелік — жоспарлы нормативтер (КТС) өндірістің әрбір түрінің ерекшелігін ескере отырып, әрбір өндірістік процестің жеке-жеке және барлық буындарының қызметін регламенттеуді қамтамасыз етеді.
Өндірісті ұйымдастырудың әрбір үлгісінде КТС мазмұны мен тағайындалуы әрбір бөлімше үшін жедел жоспарлы тапсырмаларды қалыптастыруға бағытталған.
Бөлімшелер деңгейінде жұмыстарды орындаудың қатаң тәртібін қамтамасыз ету үшін өндірістің әрбір түрінің ерекшелігін ескере отырып, жедел-күнтізбелік жоспарлар (бөлшектерді, бұйымдарды іске қосу-шығару кестелері) және ауысымдық-тәуліктік тапсырмалар әзірленеді.
2.3.1-кестеде. машина жасау кәсіпорнында өндірісті ұйымдастырудың белгілі бір түрін жедел басқару кезінде қолданылатын негізгі КТС ұсынылған.