Тауарларды бағалау әдісінің негізінде кедендік құнды есептеу

«Кедендік құн» терминінің заңнамалық анықтамасында Украинаның кедендік шекарасын кесіп өту сәті маңызды екенін ескере отырып, біздің ойымызша, оны егжей-тегжейлі қарастыру орынды.

Кедендік құнды айқындау мақсатында кедендік шекараны кесіп өту сәті болып саналады:

а) авиатасымалдар үшін: экспорт кезінде — тиеу жүргізілетін әуежайда кедендік ресімдеуді жүзеге асыру немесе аяқтау; импорт кезінде — егер қайта тиеу фактісін осы әуежайдың кеден органы растаған болса, тауарларды түсіру немесе қайта тиеу жүргізілетін Украина аумағындағы бірінші әуежайда кедендік ресімдеуді бастау немесе жүзеге асыру;

Б) теңіз және өзен тасымалдары үшін: ири экспорты — Украина аумағында тиеу портында кедендік ресімдеуді жүзеге асыру немесе аяқтау; импорт кезінде — егер қайта тиеу фактісін осы порттың кеден органы растаған болса, Украина аумағында бірінші түсіру немесе қайта тиеу портында кедендік ресімдеуді бастау немесе жүзеге асыру;

в) почта арқылы жеткізілетін тауар үшін халықаралық почта алмасу пунктінде кедендік ресімдеуді жүзеге асыру;

г) көліктің басқа түрлерімен тасымалдау үшін: экспорт кезінде — Украинаның кедендік шекарасындағы өткізу пунктінде тауарды өткізу жолында кедендік ресімдеуді жүзеге асыру немесе аяқтау, импорт кезінде — Украинаның кедендік шекарасындағы өткізу пунктінде тауарды өткізу жолында кедендік ресімдеуді бастау немесе жүзеге асыру.

Украина аумағына әкелінетін тауарлардың кедендік құнын декларациялау рәсімін және кедендік құн декларациясының нысанын Украинаның Мемлекеттік кеден қызметі айқындайды. Берілген кедендік құнды растау қажет болған кезде декларант кеден органының талабы бойынша оған бұл үшін қажетті мәліметтерді беруге міндетті. Кеден органында кедендік құнды айқындау үшін декларант ұсынған деректердің дұрыстығына күмән туындаған кезде декларант мұндай растықты дәлелдеуге құқылы және міндетті. Декларант ұсынған деректердің дұрыстығын растайтын дәлелдемелер болмаған кезде кеден органы декларант таңдаған бағалау әдісін пайдалануға жарамсыздығы туралы шешім қабылдауға құқылы.

Бұл үшін декларанттың жазбаша өтініші бойынша кеден органы бір апта мерзімде декларант айқындаған Кеден құнын қабылдауға болмайтын себептерге жазбаша түсініктеме беруге тиіс. Кеден органының шешімімен келіспеген жағдайда, декларант бұл шешімге декларант шешім алған сәттен бастап он күн мерзімде жоғары тұрған кеден органына шағымдана алады. Украинаның Мемлекеттік кеден қызметінің Украинаға импортталатын тауарлардың кедендік құнын айқындау мәселелері жөніндегі шешімі, Кедендік бағалау ережелерін түсіндіру және қолдану орындау үшін міндетті болып табылады.

Кеден құны бойынша нормативтік актілер жүйесінде Украинаның кеден аумағынан әкетілетін тауарлардың кедендік құнын айқындау мәселелері ерекше орын алады. Сатып алу-сату немесе айырбастау шарты негізінде Украинадан әкетілетін тауарлардың кедендік құны Украинаның кедендік шекарасын кесіп өту сәтінде осы тауарлар үшін іс жүзінде төленген немесе төленуге жататын баға негізінде айқындалады.

Экспортталатын тауарлардың кедендік құнына сондай-ақ мәміле бағасына енгізілмеген шығыстар енгізіледі:

А) Украинаның кедендік шекарасын кесіп өту пунктіне дейін тиеуге, түсіруге, қайта тиеуге, тасымалдауға және сақтандыруға;

б) комиссиялық және брокерлік сыйақылар;

в) сатып алушы бағаланатын тауарларды сату шарты ретінде тікелей немесе жанама түрде жүзеге асыруға тиіс зияткерлік меншік құқығы объектілерін пайдаланғаны үшін лицензиялық және басқа да төлемдер.

Сатып алу-сату немесе айырбастау шарттарынан өзгеше шарт негізінде Украинадан әкетілетін тауарлардың кедендік құны коммерциялық, көліктік, банктік, бухгалтерлік және Украинаның кедендік шекарасын кесіп өту пунктіне дейін тауарларды тасымалдауға және сақтандыруға арналған шығындарды ескере отырып бағаланатын тауарлардың құны туралы мәліметтері бар басқа да құжаттармен расталған баға негізінде айқындалады.

Жекелеген тауарларды әкету кезінде баға шектеулері белгіленген жағдайда мұндай тауарлардың оларды Украинадан әкеткен жағдайда кедендік құны аталған шектеулерді қолдану тәртібін айқындайтын ережелер ескеріле отырып айқындалады.

Әкету, демпингке қарсы, өтемдік немесе арнайы баж түрлері белгіленген тауарлар әкетілген жағдайда, кедендік құн кедендік құн декларациясын ұсыну жолымен декларацияланады.

Егер оған мұндай факторлар әсер етпесе, осы тауарлар үшін іс жүзінде төленген немесе төлеуге жататын мәміле бағасы тауарлардың кедендік құнын айқындау үшін негіз болып табылады:

1) мыналарды: заңдарда белгіленген шектеулерді; тауарлардың бағасына елеулі әсер етпейтін шектеулерді қоспағанда, сатушының бағаланатын тауарларға құқықтарына қатысты шектеулер;

2) сатудың және мәміле бағасының әсер етуін ескеру мүмкін емес шарттардың сақталуына тәуелділігі;

3) тауарлардың кедендік құнын айқындау үшін декларант пайдаланған мәліметтер құжатпен расталмаған немесе сандық көрінген және дұрыс болып табылмайтын;

4) мәмілеге қатысушылар өзара тәуелділігі декларант дәлелдеуі тиіс мәміле бағасына әсер етпеген жағдайларды қоспағанда, өзара тәуелді тұлғалар болып табылады. Бұл ретте, егер осындай шарттардың ең болмағанда біреуі орын алса, адамдар өзара тәуелді болып саналады:

а) Келісімге қатысушылардың бірі — Келісімге қатысушы кәсіпорындардың бірінің жеке тұлғасы немесе лауазымды тұлғасы бір мезгілде Келісімге қатысушы басқа кәсіпорынның лауазымды тұлғасы болып табылады;

б) Келісімге қатысушылар кәсіпорынның ортақ иеленушілері болып табылады;

в) Келісімге қатысушылар еңбек қатынастарымен байланысты;

г) мәмілеге қатысушылардың бірі жарғылық капиталдың кемінде бес пайызын құрайтын, мәмілеге басқа қатысушының жарғылық капиталындағы салым немесе дауыс беру құқығы бар акцияларды иеленсе;

г) келісімге екі қатысушы да үшінші тұлғаның тікелей немесе жанама бақылауында болады;

д) Келісімге қатысушылар үшінші тұлғаны бірлесіп, тікелей немесе жанама түрде бақылайды;

е) мәмілеге қатысушылардың бірі мәмілеге басқа қатысушыны тікелей немесе жанама бақылайды;

е) Келісімге қатысушылар — келісімге қатысушы кәсіпорындардың жеке немесе лауазымды тұлғалары туыстар болып табылады.

Сатып алу-сату мәмілесі болмаған кезде немесе оны кедендік құнды айқындау үшін негіз ретінде пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, құн әкетілетін тауарды өндіруге жұмсалған шығындар туралы сатушы-экспорттаушының бухгалтерлік есебінің деректерін және алынған пайда мөлшерін негізге ала отырып немесе әкетілетін тауарларды кіріске алу және баланстан есептен шығару туралы деректердің негізінде айқындалады. Бұл ретте а) — ж) тармақтарында санамаланған шығыстар ескеріледі.

Декларант ұсынған мәліметтерді пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, экспортталатын тауардың кедендік құны бірдей немесе біртектес тауарлардың бағалары туралы мәліметтердің негізінде айқындалады. Бұдан басқа, тауарлардың белгілі бір тобына қатысты индикативтік бағалар қолданылады.

Кедендік тарифті тәжірибеде пайдалану кедендік салық салу үшін тауарлардың құнын бағалау әдістерімен тығыз байланысты.

Кедендік бағалаудың ұлттық әдістемелерінің айырмашылықтары, әдетте, тарифтік емес кедергілер тобына жатады, өйткені бұл жағдайда баж протекционистік кедергі ретінде пайдаланылады. Кедендік бағалау әдісі адвалорлық баж қолданылатын импортталатын тауардың құнын арттыруға әкеп соқтырса, онда тарифтік ставканың ұлғаюынан болатын салдарға ие боламыз.

ГАТТ шеңберінде 1981 жылдан бастап күшіне енген Кедендік бағалау бойынша келісім жасалды. Осы Келісімге сәйкес импортталатын тауардың құнын бағалау үшін сыртқы сауда келісім-шартында немесе шетелдік контрагенттің шот-фактурасында көрсетілген тауардың бағасын, сондай-ақ барлық нақты шығыстарды пайдаланады.

Тауарларды құндық бағалаудың әдіснамалық схемасы Кедендік бағалау әдістерінің тұтас жүйесін қамтиды

Сыртқы экономикалық келісім-шартқа, яғни импортталатын тауарлар бойынша келісімдерге сәйкес әкелінетін тауарларды бағалау әдісі неғұрлым кең таралған болып табылады. Бағалаудың бірінші әдісінің ерекшелігі бұл жағдайда бағаланатын тауарлар бойынша мәміле бағасы ғана қаралады. Сонымен бірге басқа әдістер әкелінетін, сондай-ақ ұқсас немесе біртектес тауарлардың немесе сол сыныптағы немесе түрдегі тауарлардың құны туралы деректерді кедендік мақсаттармен бағалау үшін қандай да бір дәрежеде қолданылады.

Кеден мақсаттары бар тауарларды бағалау әрқашан 1-әдісінен 6-әдісіне дейін дәйекті түрде жүзеге асырылады. Әкелінетін тауарлармен жасалатын мәміле бағасы бойынша бағалау үшін алғышарттар болған кезде бағалаудың басқа әдістерін пайдалану алынып тасталады.

Бұл әдіс кедендік құнды айқындаудың негізгі әдісі болып табылады. Бұл ереже Келісімнің мәніне сәйкес келеді, оның кіріспесінде «кедендік мақсаттар үшін тауарларды бағалаудың негізі бағаланатын тауарлар бойынша Келісімнің бағасы болуы тиіс»деп белгіленеді.

Іс жүзінде бұл тауарларды бағалауды жүзеге асыру кезінде мүмкіндігінше бірінші әдісті барынша пайдалану қажет дегенді білдіреді. Және мәміле бағасы жоқ немесе анықталуы мүмкін емес, не кедендік құнды айқындау үшін пайдаланылуы мүмкін емес түпкілікті анықталғанда ғана бағалаудың басқа әдістеріне көшу керек.