Қазақстан Республикасында кедендік бақылауды жүргізу

Қазақстанда жүргізіліп жатқан саяси және экономикалық сипаттағы реформалар басқару саласы мен өзгерістерге алып келді. Мұндай маңызды салалардың бірі Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы саясатының маңызды бөлігін құрайтын кеден ісі мен кеден саясаты болып табылады. Кеден саясаты жаңа экономикалық тәртіптің қалыптасуы мен дамуына ықпал етеді, елдің ұлттық экономикасында жаңа, нарықтық қатынастардың қалыптасуы мен дамуына жәрдемдеседі.

Қазақстандағы кеден саясатын республиканың жалпы ішкі және сыртқы саясатына құрамдас бөлігі ретінде кіретін елдің кеден органдары жүзеге асырады.

Қазақстанның кеден саясатын жүргізуі ел нарығын, қазақстандық өндірушілер мен тұтынушылардың мүдделерін қорғау, экспортты көтермелеу және импортты алмастыратын өндірісті дамыту, елге шетелдік инвестициялардың ағынын қамтамасыз ету мақсаты бар.

Кеден саясатын дұрыс жүргізу үшін онда сыртқы экономикалық қызметті (бұдан әрі — СЭҚ) жүзеге асыру кезіндегі жағдайларды бақылауға, атап айтқанда кедендік бақылау мен кедендік ресімдеуді жүргізуге мүмкіндік беретін құралдардың болуы қажет. Кеден органдарының фискалдық функциясын жеке бөліп көрсеткім келеді, өйткені бүгінгі күні бюджетке ақша қаражатының толық түсуі бірінші кезектегі міндет болып табылады.

Қазіргі уақытта кеден қызметін қазақстандық сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің нақты қолданыстағы құралы етіп қайта құру үшін күш-жігер жұмсалып отыр, бұл басқарудың жаңа жүйесімен қазіргі заманғы кеден қызметін құруды, пайдаланылатын дәстүрлі кедендік рәсімдерді бақылау және жаңғырту саласында жаңа стратегияны әзірлеуді талап етеді.

Осы күш-жігердің негізгі мақсаты фискалдық саясатты жүргізу, сыртқы сауданы реттеу және мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында кеден органдарының алдында тұрған міндеттерді шешудің неғұрлым тиімді және ұтымды жолдарын іздестіру болып табылады.

Сыртқы экономикалық байланыстарды дамытуға тиімді ықпал ету қажеттілігі қазақстандық кеденнің алдына дамуға жаңа көзқарасты әзірлеу міндетін қойды, кедендік тариф экономикалық саясаттың және ҚР тауарларының ішкі нарығын мемлекеттік реттеудің негізгі құралы болып табылады деп айтуға болады. Бұл кеден органдарының елдің фискалдық органдары ретіндегі маңыздылығын айқындайды. Бүгінгі күні кедендік баждарды, салықтарды және алымдарды төлеуден ақша қаражатының түсуі үлкен маңызға ие, өйткені бұл бюджетке барлық салық түсімінің 15% құрайды.

Кедендік бақылауды жүргізу кеден заңнамасы нормаларының бұзылуына жол бермеу мақсатында кеден мекемесі лауазымды адамдарының тауарларды, көлік құралдарын, мемлекеттің кедендік шекарасынан өтетін жеке тұлғаларды тексеру жөніндегі қызметін жасайды. Кедендік саясаттың бұл құралы ҚР кедендік шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өткізілуін бақылауға мүмкіндік береді.

Кедендік саясат пен СЭҚ реттеу әдістерін бағалай отырып, мемлекет әрдайым екі шеткі бағыттар арасында ымыраға келуді іздейді деп айтуға болады. Бір жағынан, тауар бірлігі үшін кеден төлемдерінің мөлшерін арттыра отырып, мемлекеттік қажеттіліктер үшін ақша қаражатын оңай алуға болады. Бірақ бұл ретте тауарлардың бағасы артады және кедендік шекара арқылы өткізілетін тауарлардың көлемі қысқарады, мемлекет пен халық оларға қажетті импорттық тауарларды жеткілікті мөлшерде алмайды. Сонымен қатар, кедендік төлемдердің жалпы сомасы жақсарып келеді, қазақстандық тауарлар сыртқы нарықта бәсекеге қабілетсіз болып келеді және мемлекеттің валюталық кірістері қысқаруда. Әлеуметтік, экономикалық, техникалық Саяси басқа да көптеген теріс салдарлар пайда болады.

ҚР кеден органдарының қалыптасуы өте қиын экономикалық жағдайларда өтуде. Кеден қызметінің сегіз жылдық жұмыс істеу тәжірибесі стратегиялық мақсаттарды айқындамай, айқын басымдықтарды тұжырымдаусыз елеулі табыстарға қол жеткізу мүмкін еместігін көрсетті.

Кеден ісін-ҚР қалыптастырады тәртібі мен шарттары кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын кедендік төлемдер мен салықтар алу, кедендік рәсімдеу, кедендік бақылау және басқа құралдар жүзеге асыру кеден саясаты. Мұнда Қазақстан Республикасымен сауда жасайтын елдердің кең ауқымына байланысты тауарлар мен көлік құралдарын кедендік ресімдеудің дұрыстығын қамтамасыз етуге тиісті кедендік ресімдеу ерекше орын алады. Кеден органдары ҚР басқа министрліктерімен және ведомстволарымен бірлесіп осы саясатты әзірлеуге және іске асыруға тікелей қатысады. Кеден органдарының халықаралық қызметке қатысуын қарау, егер кеден органдары біздің мемлекеттің экономикасындағы қызметтің кіріс салаларының бірі болып табылса, аса қажет болып табылады.

Бұл жұмыста кеден органдарының темір жол көлігіндегі Кедендік бақылау саласындағы іс-әрекеттері зерттелді, реттеудің осы саласындағы негізгі элементтер көрсетілген және аса маңызды шаралар бөлінген, сондай-ақ бүгінгі күні бар бірқатар проблемаларды анықтап, оларды шешу жолдарына сипаттама бергім келеді. Негізгі осы зерттеудің болып табылады:

темір жол көлігінде ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу кезінде кедендік бақылау мәнін айқындау;

кедендік бақылаудың құқықтық негізі;

бюджетке ақша қаражатының түсіміне кедендік бақылаудың әсері;

кеден органдарының контрабандаға, кеден ережелерін бұзуға және әкімшілік құқық бұзушылықтарға қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау қызметін жүзеге асырудың мәні;

бүгінгі күні Кедендік бақылау мен кедендік ресімдеуді жүргізудің тиімділігін айқындау;

кедендік бақылауды, кедендік ресімдеуді және кеден органдарының фискалдық қызметін жетілдіру перспективалары.

Дипломдық жұмысты жазу барысында әртүрлі көздер қолданылды: Қазақстан Республикасының Кеден кодексі, «Семей» кеденінің және Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігінің статистикалық ақпараты, қазақстандық және ресейлік авторлардың кеден ісі және кедендік құқығы бойынша Оқу құралдары, сондай-ақ мерзімді әдебиет: «Қазақстандағы сыртқы экономикалық қызмет», «Кеден» газеті, «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс министрлігінің хабаршысы», «Вестник СЭҚ», «Казахстанская правда» және «Рудный Алтай»газеттері.

1-тарау Қазақстан Республикасында кедендік бақылауды жүргізу
1.1 Қазақстан Республикасындағы кедендік бақылаудың мәні
Кедендік бақылау-бұл кеден заңнамасы нормаларының бұзылуына жол бермеу мақсатында тауарларды, көлік құралдарын, мемлекеттің кедендік шекарасынан өтетін жеке тұлғаларды тексеру жөніндегі кеден мекемесі лауазымды адамдарының қызметі.

Кедендік бақылау нысандарына мыналарды жатқызуға болады::

тауарлар мен көлік құралдарын кедендік тексеру;

қажет болған жағдайда Жеке тұлғаларға жеке тексеру жүргізу;

тауарлар мен көлік құралдарының есебін жүргізу;

бажсыз сауда дүкендерін, еркін қоймаларды, кеден қоймаларын, уақытша сақтау қоймаларын және кедендік қызмет саласындағы өзге де объектілерді тексеруді жүргізу.

Тауарлар мен көлік құралдарын кедендік тексеру, кедендік бақылаудың басқа да нысандары сияқты тауарлар мен көлік құралдарын тексеруді ғана емес, ілеспе, кедендік құжаттарды зерделеуді, құжаттарда жазылған мәліметтерді нақты деректермен салыстыруды да білдіреді. Егер қажет болса, кеден органдары жекелеген банк операцияларын жүзеге асыратын банктер мен өзге де мекемелерді кедендік шекара арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін тұлғалар шоттарының жай-күйі туралы деректерді сұратуға құқылы. Құқық қорғау, салық және басқа да мемлекеттік органдар кеден органдарына кедендік бақылауды неғұрлым мұқият жүргізу үшін қажетті мәліметтерді хабарлауға тиіс.

Жеке тексеру ретіндегі айрықша кедендік бақылаудың нысаны бойынша жазбаша басшысының шешімі бар болса, елеулі бар деп ойлауға орынды негіздері болса, келесі Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тұрған не кедендік бақылау аймағындағы немесе халықаралық әуежайдың транзиттік аймағында, жасырады өзімен бірге береді тауарлар объектілері болып табылатын, Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу (Кеден Кодексінің 448-құжат).

Кедендік бақылау кедендік бақылаудың арнайы бөлінген аймақтарында жүзеге асырылады. Тауарлардың осы аймақтың ішінде жүріп-тұруына, коммерциялық қызметті жасауға кеден органының рұқсатымен ғана жол беріледі. Тауарлар қандай да бір кедендік режимге босатылатын мерзім ішінде Кедендік бақылау бойынша болады. Қазақстанның кеден аумағынан тауарларды әкету кезінде кедендік бақылаудың басталуы кеден органы кедендік декларацияны қабылдаған сәтте келеді. Кедендік бақылау осы тауарлардың кеден шекарасынан өту сәтінде аяқталады. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кіріс министрлігі Кеден комитетінің 1999 жылғы 3 қарашадағы бұйрығымен бекітілген Кедендік бақылау аймағын құру және белгілеу тәртібі туралы Нұсқаулық: «уақытша сақтау орындарын, еркін қойманы, кеден қоймасын тану туралы шешім; кеден органының орналасқан жері туралы тіркеу құжаттары; кеден органының кедендік ресімдеу орындарын, оның ішінде әуежайларда, темір жол станцияларында белгілеу туралы шешімі, Қазақстан Республикасы Үкіметінің халықаралық өткізу пунктін құру (ашу) туралы шешімі» (4-т.).