Органикалық қосылыстардың ерекше тобы биологиялық белсенді заттар болып табылады. Олардың көмегімен зат алмасу процестері, тірі организмдердің өсуі және дамуы жүзеге асырылады және реттеледі. Ағзалар бөлетін кейбір биологиялық белсенді заттар өз және басқа түрлерге әсер етеді. Мысалы, жануарлар түрлі биологиялық белсенді заттардың көмегімен қарама — қарсы жыныстың дарақтарын тартуға немесе жауларын үркітуге, ал өсімдіктер-басқа өсімдіктердің, топырақ микроорганизмдерінің өсуін тежеуге немесе ынталандыруға қабілетті. Биологиялық белсенді заттарға витаминдер, гормондар, феромондар, алкалоидтар, антибиотиктер және т. б. жатады. Витаминдер-ағзалардың өмір сүруіне қажетті төмен молекулалы органикалық…

Читать Читать

Органикалық заттар. Биополимерлер туралы түсінік. Бұрын айтылғандай, Органикалық емес заттардан басқа тірі организмдердің құрамына түрлі органикалық заттар кіреді: ақуыздар, липидтер, көмірсулар, нуклеин қышқылдары және т.б. олар ең алдымен төрт химиялық элементтер: көміртек, сутегі, оттегі және азот. Белоктардың құрамында осы элементтерге күкірт, ал нуклеин қышқылдарына — фосфор қосылады. Тірі организмдерде органикалық заттар шамалы, салыстырмалы түрде төмен молекулалық массасы, молекулалары және макромолекулалары бар. Төмен молекулалық қосылыстарға амин қышқылдары, моносахаридтер, нуклеотидтер, карбон қышқылдары, спирттер және т.б. жатады. Макромолекулы (грек. макрос — үлкен) ақуыздар,…

Читать Читать

Тірі ағзаларда 70-тен астам химиялық элементтер табылды. Олар ағзаның құрылымын құрайтын және химиялық реакцияларға қатысатын белгілі бір заттардың құрамдас бөлігі болып табылады. Ағзадағы химиялық элементтердің біреуі көп, басқалары аз, үшіншісі аз мөлшерде бар. Макроэлементтер. Тірі организмдерде құрамы ондаған пайыздан жүз пайызына дейінгі химиялық элементтер макроэлементтер деп аталады. 98 % астам тірі организмдер төрт химиялық элементтерден тұрады: оттегі( О), көміртек (С), сутегі (Н) және азот (N). Сутегі және оттегі-судың құрамдас элементтері. Көміртекпен және азотпен қатар бұл элементтер тірі организмдердің органикалық қосылыстарының…

Читать Читать

Мейоз (грекше. мейозис-кішірейту) — бұл эукариотикалық жасушаларды бөлу тәсілі, нәтижесінде бір аналық жасушадан хромосомның 2 есе азайған төрт еншілес жасушалар пайда болады. Егер мейозға диплоидтық соматикалық жасушалар (2п4с) түссе, онда төрт гаплоидтық жасушалар (lnlc) пайда болады. Гаплоидті хромосомалар жиынтығы бар жасушалар мейозбен бөлісе алмайды. Мейоз I мейоз және II мейоз деп аталатын екі тізбекті бөліктерден тұратын үздіксіз процесс болып табылады. Әрбір бөлікте профазаны, метафазаны, анафазаны және телофазаны ажыратады (сурет. 58). Мейоздың бірінші бөлінуі нәтижесінде хромосомалар саны екі есе азаяды, мейоздың…

Читать Читать

Күн соққысы — ми қан тамырлары кеңейетін, миға қан құю және ми ісінуі болатын тікелей күн сәулесімен бастың қатты қызуы салдарынан пайда болатын жағдай. Егер ұсақ қан тамырларының жарылуы пайда болса, онда мидың әр түрлі бөлімдеріне және оның қабығына аздаған қан құйылу орталық жүйке жүйесінің функциясының бұзылуын тудырады. Күн соққысының алғашқы белгілері-беттің қызаруы және күшті бас ауруы. Содан кейін жүрек айнуы, бас айналуы, Көз қараю және соңында құсу пайда болады. Науқас бейсаналық жағдайға түседі, пульс және тыныс алу жиілейді, ентігу…

Читать Читать

Күйіктер-жоғары температураның, химиялық заттардың (қышқылдар, сілтілер, ауыр металдар тұздары), электр тогы, күн және рентген сәулелері, сондай-ақ кейбір дәрі-дәрмектік заттар әсерінен туындаған тіндердің зақымдануы. Зақымдану тереңдігі бойынша күйіктің төрт дәрежесі бар. 1-дәрежелі күйік терінің қызару, ісіну және жгучая ауырсыну түрінде беттік зақымдануымен көрінеді. 2-3 күннен кейін ісіну және қызару жоғалады, эпидермистің үстіңгі қабаттары құлайды, және 1-ші аптаның соңында күйік жазылады. 2 дәрежелі күйік кезінде терінің айқын білінетін ісінуі мен қызаруы аясында мөлдір, сәл сарғыш сұйықтықпен толтырылған көпіршіктің әр түрлі өлшемдері пайда…

Читать Читать

БҰҰ-ның Қоршаған орта жөніндегі Стокгольм конференциясының декларациясында (1972) «адам қоршаған ортадағы өмір сүру бостандығына, теңдігіне және қолайлы жағдайларына негізгі құқығы бар, оның сапасы лайықты және гүлденген өмір сүруге мүмкіндік береді және қазіргі және болашақ ұрпақтың игілігі үшін қоршаған ортаны қорғау және көбейту үшін басты жауапкершілікте болады»деп жазылған. Бұған Рио-де-Жанейродағы дүниежүзілік конференцияның тұрақты экономикалық және экологиялық дамуды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы (1992) шешімдері де бағдарланады. Мемлекет пен азаматтың экологиялық қызметін ынталандыру тетігінде адамның қолайлы ортаға құқығы жетекші орынға ие. Ол барлық…

Читать Читать

Мониторинг (лат. «ескерту»,» ескерту») – антропогендік факторлардың әсерінен қоршаған орта жай-күйінің өзгеруін бақылаудың, бағалаудың және болжаудың кешенді жүйесі. Бұл термин БҰҰ-ның Қоршаған орта бойынша Стокгольм конференциясын өткізу алдында (маусым, 1972) «бақылау»ұғымына қосымша пайда болды. Мониторинг теориясын әзірлеуге И. П. Герасимов, Ю. А. Изрель, В. Д. Федоров және басқа да ресейлік ғалымдар үлкен үлес қосты. И. П. Герасимов (1975) мониторингтің үш сатысын ажыратуды ұсынды. бірінші сатыда қоршаған ортаның халық денсаулығына әсері тұрғысынан оны бақылауға басты назар аударылады. Мониторингтің бұл сатысы бақылау…

Читать Читать

Әдебиетте тұрақты дамудың 60-тан астам анықтамасы бар. Ең кең тараған анықтама болып табылады: «Тұрақты даму – бұл қазіргі уақыттың қажеттілігін қанағаттандыратын, бірақ болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілетіне қауіп төндірмейтін даму». Тұрақты даму Тұжырымдамасы экологиялық ғылымда да, халықаралық тәжірибеде де кеңінен мойындалды. Табиғи ресурстарды жіктеуге және оларды молықтыру серпініне негізделген ұзақ перспективаға арналған орнықты дамудың мынадай төрт бағытын бөліп көрсетуге болады. Біріншіден, жаңартылатын табиғи ресурстар (Жер, Орман және т. б.) үшін олардың саны немесе биомассаны өндіру мүмкіндігі уақыт ішінде азаймауы…

Читать Читать

Экологиялық дағдарыс – бұл»табиғи табиғат құбылыстарының әсерінен тепе-теңдіктің бұзылуы нәтижесінде немесе антропогендік факторлардың нәтижесінде — өзендерді реттеу, ормандарды кесу, атмосфераның, гидрофераның, Топырақтың және т.б. ластануы нәтижесінде табиғи экожүйелерде пайда болған жағдай». Адамзат қоғамының тарихы әртүрлі экологиялық дағдарыстарға толы. Мұндай дағдарыстар адам табиғатты қарқынды Өзгертуді бастаған кезде де пайда болды. Ондаған мың жыл бұрын адам қолында болған байлықтың иесі болған жоқ. Жинау және аң аулау кезеңінде адам ірі Сүтқоректілерді (ең алдымен тұяқтыларды) ақылсыз қырып, экологиялық апат алдында болды. Қоршаған ортаға деген…

Читать Читать