Просмотрено
Автор: brabus

Академик Ә. Марғұлан және фольклортану мәселелерi

Академик Ә. Марғұлан және фольклортану мәселелерi

Бүгiнгi таңдағы түркология түркi халықтарының тiлiн ғана зерттеп қоймай, тарихын, әдебиетiн, фольклорын, этнографиясын, философиясын, өнерiн тұтастай да, саралап та зерттейтiн кешендi ғылымға айналып отырғаны мақтаныш сезiм ұялатады. Кеңес дәуiрi кезеңiнде түркi әлемiне байланысты зерттеулерге қойылған кейбiр шектеулерге қарамастан, түркология ғылымына қызығушылық танытып, мәселенiң зерттелуiне айтарлықтай үлес қосқан ғалымдардың, оның iшiнде қазақ ғалымдарының орны ерекше. Осындай ғалымдардың бiрi және бiрегейi – академик Әлкей Марғұлан. Отызыншы жылдардан бастап Ә. Марғұланның зерттеу нысаны болған эпостық жырлар, одан кейiнгi жылдарда зерттеген қазақтың ежелгi сәулет…

Читать Читать

О. Сүлейменов және Қазақстандағы тарихи ойдың дамуы

О. Сүлейменов және Қазақстандағы тарихи ойдың дамуы

О. Сүлейменов есiмiн Қазақстан ғана емес, шетелдiк қоғамдық пiкiрге таныстырып жатудың қажетi жоқ. Мақалада О. Сүлейменовтiң Қазақстандағы тарихи ойдың дамуына қосқан үлесi қарастырылады. Ақынның шығармашылығы 60-шы жылдары басталып, бiрден тарихи бағыт-бағдар алды. Оның себебi кеңестiк тоталитарлық жүйе жағдайындағы ресми тарих ғылымының объективтi түрдегi шектеулiгiнен туындайтын. Осындай жағдайда ресми тарих ғылымы қозғай алмаған ұлттық тарихтың мәселелерiн ақын жеке белсендiлiгiмен қозғай алды. Атап айтқанда, алғашқы өлеңдерi мен поэмаларында, публицистикалық мақалаларында ақын Отандық тарихтың өзектi мәселелерiн күн тәртiбiне қоя отырып, қоғамдық пiкiрде үлкен…

Читать Читать

Отан тарихы және ғылым тағдыры

Отан тарихы және ғылым тағдыры

Тәуелсiздiк пен мемлекеттiлiктiң бiр де болса бiрегей нышаны – төл тарихтың бары мен жоғын бұрмалаусыз, боямасыз, тек ақиқат биiгiнен зерделеу. Мұндай талаптың тарихты түзушi ғылымға да, сұранысты туындатушы тәуелсiздiк пен мемлекеттiлiкке де бiрдей қатысы бар. Өткеннiң тәжiрибесi мен тағылымы қаншалықты әдiл зерттелсе њәм насихатталса, тарихи санасы оң қалыптасқан халық бүгiнгi үдерiстiң соншалықты белсендi әрi өскелең субъектiсi бола алады екен. Демек, тарихи сананың кемелдiгi болашаққа берiлген кепiлдiк, ал әлжуаздығы ұлттық қауiпсiздiкке төнген қатермен пара-пар. Тәуелсiз Қазақстан ырғақты да тұрақты даму үстiндегi…

Читать Читать

Отарлау саясатының жүргiзілуi. Ресейлiк басқару

Отарлау саясатының жүргiзілуi. Ресейлiк басқару

Патшалық Ресей Кiшi жүз даласында өзінiң отарлау саясатын жүргiзе отырып, сол даланы, оның байлығын, жерiн иемдену үшiн бiрнеше әкiмшiлiк реформасын жүргiздi. Әуелi елдiк ұйытқымызды жойып, түрлi губернияларға Бөлшектеп, аумақтық тұтастығымыздан айырды. Рас, отаршылдар бұл саясатын еппен, асықпай жүзеге асырды. Оның алғашқысы — XVIII ғасырдың 80-90-жылдары-нан 1822 жылға дейiнгi аралықты қамтитын протекторат-тық кезең. Патша үкiметi алғашында Кiшi жүзде ел билеудiң хандық жүйесiн сақтап, оның iшкi iсiне араласпай, тұзақты алыстан құрып, сырттай келiсiм жасады. Қазақ даласын өзіне жағынып, бас шұлғып, бағынышты болған…

Читать Читать

Қырғыздардың орыс бодандығын қабылдауы

Қырғыздардың орыс бодандығын қабылдауы

“Кiшi орда қырғыздарының Ресейдiң бодандығына өтуiнiң басты себепкерi Әбiлқайыр хан болды, сондықтан да бұл адамға мiнездеме бере кету осы жерде өте орынды, себебi бұл халықтың тарихындағы к птеген түсiнiксiз жағдайлар-дың шешуi оның мiнеөзімен байланысты. Бұл адам, қаөзіргiде айтылатындай энтузиаст, қызба болған, бiр нәрсенiң алды-артын болжамай, қызу кiрiсiп, аяғына дейiн апармастан, алғашқы қиыншылыққа кездескенде-ақ тез суып, басқа бiр iс бастайтын. Егер осыған азиаттарға тән әдеттегi қасиеттер: тiрiкшiлiк, жалтарғыштық, құлықсыздық пен дүниеқұмар-лықты қоссақ, оның ықпалының еш жерде тұрақты бола алмағаны өзінен- өзі…

Читать Читать

Жоңғар-қазақ тартысындағы саяси және әскери мәселелер

Жоңғар-қазақ тартысындағы саяси және әскери мәселелер

Кейiнгi жылдарға дейiн “Ақтабан шұбырынды” еске алынса, Ресей мемлекетiнiң құрамына қазақ жүздерiнiң “ з ерiктерiмен қосылғандығы” туралы ғана айтылатын едi. Бұл, негiөзінен, Екiншi дүниежүөзілiк соғыстан кейiн кеңес тарихнамасында қалыптасқан сыңаржақ коммунистiк идеологияның туындысы болып табылатын қоғамдық санаға күшпен сiңiрiлген концептуалды теориялық жүйенi негiздеу болатын. Осының барысында XVIII-XIX ғасыр-лардың 50-60-жылдарындағы қазақ тарихының кезеөңдерi мен оқиғалары бiр ғана мәселеге — Ресей империясының құрамына Қазақстанның қосылу жағдайын анықтауға бағытталды. Ғылымға жасанды таңылған осы рескелдiктiң салдарынан қазақтың үш жүөзінiң өзіндiк даму ерекшелiк-терiне тiптi мән…

Читать Читать

Бiлге қаған (могилян) ескерткiшiнiң мәтiнi

Бiлге қаған (могилян) ескерткiшiнiң мәтiнi

Үстiмiзде к к тәңiрi он жетi жасымда таңғуттарға қарсы соғыстым. Таңғут халқын жауладым. Ұлын, әйелiн, жылқысын, дүниесiн сонда алдым. Он сегiз жасымда. Алты чуБө(алты баулы) соғдаққа қарсы соғыстым, халқын сонда жауладым. Табғаштық Он тутуқ бастаған бес түмен (бес мың) әскер келдi. Ыдуқ баста соғыстым. Ол әскердi сонда жоқ қылдым. Жиырма екi жасымда табғашқа қарсы аттандым. Чача сеңүн (бастаған) сегiз мың әскермен соғыстым. Әскерiн сонда қырдым (түгел лтiрдiм). Жиырма алты жа-сымда чiк халқы қырқ азбен бiрге жау болды. Кем ( зенiнен)…

Читать Читать

Ғұн мемлекетiнiң құрылымы

Ғұн мемлекетiнiң құрылымы

Ғұн мемлекетiнiң басында шаньюй тұрған, оның аудармасы “ұлылар ұлығы” (II, 46-б). Оның бодандарына қарсы қойылған хан еместiгi атынан-ақ көрiнiп тұр, ол басқа да тең құқылы жиырма т рт рубасы арасындағы бiрiншiсi. Шаньюйдiң билiгi — кiметi мол болған, бiрақ шексiз емес-тi. Оның билiгiн ру ақсүйектерi — рубасылары шектеп отырған, олардың әрқайсысының қол астында жалпы саны 2 мыңнан 10 мыңға дейiн қарулы салт атты сарбаздары болған (әрине, шартты түрде). Әуелде шаньюй сайланатын сияқты көрiнедi (бәлкiм, қытайлар сол себептi де Мөдеге дейiнгi мұрагерлiк…

Читать Читать

Қазақтардың қоғамдық құрылысы туралы

Қазақтардың қоғамдық құрылысы туралы

Билiк ететiн ұсақ әмiршiлерi көп қалмақтармен салыстырғанда, сансыз көп қырғыз халқы шексiз еркiн өмiр сүредi. Әрбiр қырғыз еркiн мырза сияқты өмiр сүредi, сондықтан да қырғыздар басқа жаулар сияқты қорқынышты емес. Алайда әрбiр ұрпақтың немесе аймақтың өз басшысы болады, оған бiр буыннан тарағандардың бәрi өз еркiмен құлақ асады. Өз қарауындағы бағыныштыларының саны к п адамдар хан және сұлтан деп аталады. Сондай-ақ оларға қарасты басқа да шендi адамдар, атап айтқанда, би деп аталатын дворяндар; әулетке сыйлы қарт адамдар, қожалар және тағы да…

Читать Читать

Үйсiндер туралы Қытай деректемелерiнен

Үйсiндер туралы Қытай деректемелерiнен

Үйсiндердiң үлкен гуньмосы Чигу қаласында тұрады, Чан-Аньнан 8900 ли жерде, үй саны 120 000, жан саны 630 000, әскерi 188 800… Шығысында протектордың тұрған жерiне дейiн — 1721, батысында кангюйлердiң қонысы Фаннаға дейiн 5000 ли. Жерi жазық, ш бi мол; ауа райы жаңбырлы әрi салқын. Тауларда қылқан жапырақты орман және мань ағашы седi. Егiншiлiкпен шұғылданбайды, су мен ш п жайына қарай малымен к шiп жүредi; әдетте, хундармен 63 араласып тұрады. Бұл иелiкте жылқы к п; байларда олар 4-5 мыңға дейiн…

Читать Читать